1)Przepis prawa i norma prawna
a)koncepcje rozumienia definicji przepisu i normy prawnej
o przepis prawa i norma prawna do pojęcia synonimiczne
o przepis prawa jest to pewien napis ,który występuje w akcie prawnym
norma prawna jest to znaczenie napisu występującego w akcie prawnym
o przepis prawa jest to najmniejsza jednostka systematyczna aktu prawnego (jest dana bezpośrednio przez ustawodawcę)
norma prawna jest to reguła postępowania zbudowana według określonego wzoru z elementów zawartych w przepisie prawa (należy ją samemu stworzyć w oparciu o przepisy)
b)norma prawna
o 3 zadania normy pranej :
o określanie adresata normy prawnej
o wskazanie powinnego zachowania adresata normy prawnej
o regulowanie zachowań odmiennych od wyznaczonych przez normę prawną
o koncepcje budowy normy prawnej :
o koncepcje dwuczłonowe :
· jeżeli zachodzą warunki określone w hipotezie ,to adresat normy powinien zachować się tak jak mów dyspozycja
· art.415 k.k. :”Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę (H),obowiązany jest do jej naprawienia(D)
§ H S :
· jeśli zachodzą warunki określone w hipotezie ,to organ państwa powinien wymierzyć podmiotowi wskazanemu w hipotezie przewidzianą sankcję
· art.165 k.k. :“Kto pozbawia człowieka wolności (H),podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 5(S)”
o koncepcja trójczłonowa :
§ H D/S :
· jeżeli zachodzą warunki określone w hipotezie ,to adresat powinien się zachować tak jak mówi dyspozycja ,bądź zostanie mu wymierzona sankcja
· art.183 k.k. :“Jeżeli ktoś pozostaje w związku malżenskim (H) , to nie powinien zawierać powtórnego związku małżeńskiego (D) bądź zostanie mu wymierzona kara pozbawienia wolności (S)"
o koncepcja dwuczłonowa norm sprzężonych :
§ H1 D/H2 S
· każda norma prawna składa się z dwóch reguł :
o reguła sankcjonowanej (H1 D)
o reguła sankcjonująca (H2 S)
· jeżeli zachodzą warunki określone w hipotezie reguły sankcjonowanej (H1) ,to adresat tej reguły powinien się zachować tak jak mówi dyspozycja bądź jeżeli naruszy dyspozycję (H2) ,to zostanie mu wymierzona sankcja
· pierwotność norm w normie sprzężonej :
o pozytywizm - norma sankcjonowana jest pierwotna bo dotyczy społeczeństwa
o normatywizm - norma sankcjonująca jest pierwotna bo dotyczy państwa
o dwie normy są sobie współrzędne
· art.296 k.k. :"Jeżeli ktoś jest zobowiązany do zajmowania sięsprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą innej osoby (H1) ,to nie powinien wyrządzać jej szkody majątkowej (D) ,bądź jeżeli ktoś będąc zobowiązany do zajmowania się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą innej osoby wyrządził jej szkodę majątkową (H2) ,to podlega karze pozbawienia wolności (S)"
o podział norm prawnych :
o ze względu na adresata dyspozycji :
§ normy jednostkowe - 1 adresat (konkretny)
§ normy ogólne - odnoszą się do pewnej klasy adresatów
o ze względu na sformułowania dyspozycji :
§ normy konkretne - są to normy ,które regulują pewien rodzaj niepowtarzalnego zachowania się adresata
§ normy abstrakcyjne - są to normy ,które regulują pewien rodzaj powtarzalnych zachowań
o ze względu na typ działalności ,w wyniku której powstają :
§ normy indywidualne (konkretno - jednostkowe) - dotyczą jednego konkretnego adresata i regulują jego niepowtarzalne zachowanie (akty stosowania prawa)
§ normy generalne (abstrakcyjno - ogólne) - są to normy ,które odnoszą się do ogólnego adresata i regulują pewne zachowania powtarzalne (akty tworzenia prawa)
o ze względu na wzór zachowania powinnego dyspozycji :
§ normy nakazowe - nakazują one w dyspozycji określone zachowania
§ normy zakazowe - zakaują one w dyspozycji pewnego zachowania
§ normy dozwalające - mówią ,że dany sposób zachowania jest dozwolony (postępowanie zależy od adresata normy)
o ze względu na rodzaj sankcji :
§ ius plus quam perfecta - norma jest obwarowana sankcją represyjną i nieważności np. bigamia
§ ius perfecta - norma jest obwarowana sankcją nieważności np. umowa sprzedaży
§ ius minus quam pefecta - norma jest obwarowana sankcją represyjną np.prawo karne
§ ius imperfecta - brak sankcji np. konstytucja 1935(odpowiedzialność prezydenta)
§ rodzaje sankcji :
· represyjne - polegają na wyrządzeniu adresatowi jakiejś dolegliwości psychicznej lub fizycznej w przypadju jego zachowania niezgodnego z dyspozycją
· egzekucyjne - polegają na zasadzie przymusu w celu zmuszenia adresata normy do zachowania się zgodnego z dyspozycją
· nieważności - polegają na tym ,że dokonanie czynności prawnej niezgodnie z dyspozycją normy prawnej powoduje nieważność tej czynności
o normy prawa cywilnego :
§ ius cogens - normy obowiązujące bezwzględnie (w razie zachowania niezgodnego z dyspozycją danej normy występuje sankcja nieważności)
§ ius dispositivum - normy względnie obowiązujące (adresat ma swobodę wyboru swojego postępowania ,norma wskazuje tylko jedną z możliwości postępowania)
o normy programowe ,techniczne i mieszane
§ normy programowe :
· wskazują jaki cel powinien osiągnąź adresat prawa
· art.74 Konstytucji :"Władze publiczne popierają rozwój kultury fizycznej"
§ dyrektywy techniczne :
· normy wskazyjące jakich środków należy użyć ,aby osiągnąć dany cel
· "Jeżeli chcesz zagotowaćwodę podgrzej ją do temperatury 100 C"
§ normy mieszane :
· wskazują zarówno cel jak i środki by osiągnąć dany cel
· art.65.5 Konstytucji "Władze publiczne prowadzą politykę zmierzającą do pełnego zatrudnienia poprzez realizowanie programów zwalczania bezrobocia"
c)przepis prawa
o podział przepisów prawa :
o przepis zupełny - jest to przepis ,który samodzielnie wystarczy do zbudowania normy prawnej
o przepis niezupełny(odsyłający) - jest to przepis ,który nie wystarcza samodzielnie do zbudowania normy prawnej :
§ przepisy odsyłające systemowo - brakujące do zbudowania na ich podstawie normy prawnej elementy możemy znaleźć w innych przepisach prawa :
· przepisy odsyłające systemowo w wąskim zakresie - przepisy , które odsyłają do ściśle określonego przepisu praw ,najczęściej znajdującego się w tym samym akcie prawnym ,a stosuje się je po to ,by skrócić tekst prawny
· przepisy odsyłając systemowo w szerokim zakresie - przepisy te odsyłają do nie wyraźnie określonych przepisów prawa , znajdujących się w innych aktach prawnych
· przepisy blankietowe (sankcja in blanco)- są to przepisy ,które odsyłają do innych przepisów określonych w sposób generalny (nieprecyzyjny)
· przepisy kompetencyjne - są to przepisy ,które wskazują określone organy państwa jako upoważnione i właściwe do wydania określonych aktów prawnych i przepisów:
o przepisy kompetencyjne ogólne (generalne) - upoważniają one określony organ do wydania przepisów określonego typu czy rodzaju ,bądź do wydania aktów prawnych określonego rodzaju
o przepisy kompetencyjne szczegółowe - upoważniają lub zobowiązują one określony organ do wydania określonych przepisów (wskazują wyraźnie organ wydający przepis i rodzaj wydawanego przepisu)
· przepisy derogacyjne - są to przepisy uchylające inne przepisy :
o przepisy derogacyjne w ścisłym tego słowa znaczeniu (sensu stricto) - są to przepisy wyraźnie wskazujące przepis lub akt prawny ,który jest uchylany
o klauzule derogacyjne - nie określają precyzyjnie ,które przepisy są uchylane ,a określają je jedynie ogólnie
§ przepisy odsyłające pozasystemowo - odsyłają one po brakujące do zbudowania normy prawnej elementy poza system prawa :
· rodzaje odesłań poza system prawa :
o zasady współżycia społecznego - normy moralne obowiązujące w naszym społeczeństwie
o normy obyczajowe
o normy religijne
· metody zapewnienia adekwatności pomiędzy regulacją prawną , a życiem :
o nowelizacja prawa obowiązującego
o proces dostosowania prawa do życia wykonany na organach stosujących prawo (mogą one dokonywać zmian w prawie w przypadku klauzul generalnych czyli, gdy ustawodawca sformułował normy prawne ,które pozostawiają organom stosującym prawo luz interpretacyjny)
· koncepcje dozwolenia swobody interpretacyjnej przepisu prawa:
o swoboda interpretacyjna ma być jak najmniejsza (swoboda interpretacyjna może być nadużywana)
o występowanie w przepisach klauzul generalnych pozwala by prawo podążało za życiem
2)System prawa
a)cechy systemu prawa
o jest zbudowany z norm prawnych
o jest uporządkowany według następujących zasad :
o hierarchiczność
o zupełność
o niesprzeczność
o jednolitość
o jest uporządkowany przez naukę prawa i organy stosujące prawo
b)znaczenia pojęcia system prawa
o systemy prawa ustawowego i precedensowego :
o system prawa ustawowego (civil law) :
§ zasada prymatu ustawy
§ oddzielenie tworzenia i stosowania prawa
§ zakaz tworzenia prawa przez sądy
§ historycznym źródłem civil law jest prawo rzymskie
§ podstawowym źródłem prawa są ustawy tworzone przez parlamenty
§ za najwyższą formę legislacji uważa się kodeksy
§ prawo cywilne i karne są skodyfikowane (tendencja by skodyfikować inne działy prawa)
§ system polityczny opiera się na zasadzie trójpodziału władzy Monteskiusza
§ tworzenie prawa zastrzeżone dla parlamentów ,a stosowanie do sądów
§ sądy sprawują wymiar sprawiedliwości
§ system prawa polskiego ilustruje system civil law - do źródeł prawa zalicza się tylko : Konstytucję ,ustawy ,wydane na ich podstawie akty podustawowe oraz umowy międzynarodowe
o system prawa precedensowego (common law) :
§ podstawową formą powstawania prawa jest stosowanie prawa
§ brak rozdziału tworzenia od stosowania prawa
§ sądy mogą tworzyć prawo
§ brak recepcji prawa rzymskiego (wywodzi się z prawa zwyczajowego)
§ ustawa jest najwyższym źródłem prawa
§ sądy nie tylko stosują ,ale w określonych okolicznościach mogą je również tworzyć
§ precedens :
· decyzja sądu,która tworzy prawo
· sąd formułuje precedens w toku stosowania prawa
· precedensem nie jest cały wyrok ,ale sformułowana w jego wyniku reguła ogólna
· zasada stare decidis - sądy niższe są obowiązane stosować reguły ustanowione przez sądy wyższe
§ mechanizm tworzenia prawa w systemie common law
· ratio decidenti - zasada rozstrzygnięcia ,zawarta w orzeczeniu (sądy niższej instancji rozstrzygając podobne sprawy powłują się na ratio decidenti zawarte w orzeczeniach sądów wyższej instancji)
· obiter dicta - są to te elementy orzeczenia sądowego , które odnoszą się do właściwości konkretnej sprawy jednoskowej np. rodzaj przestępstwa ,miejsce ,czas i sposób popełnienia przestępstwa
o system prawa konkretnego państwa :
o system prawa jest określony jego terytorium obowiązywania i czasem obowiązyywania
o prawo danego państwa obowiązuje na jego terytorium :
§ wyjatki rozszerzające - statki morskie ,powietrzne
§ wyjątki zawężające - placówki dyplomatyczne na terytorium danego państwa
o system prawa w znaczeniu pewnego typu systemu prawa :
o kryteria odróżniania systemów prawa :
§ kryterium geograficzne ...
prawozaoczne