1. Osobowość a osoba
Osoba – persona – konkretny człowiek wyposażony w atrybuty stanowiące różnice gatunkową tj. różnice według których określamy gatunek „Człowiek. Osoba to :każdy człowiek posiadający atrybuty stanowiące istotę bycia człowiekiem”.
Osobowość – konkretny układ właściwości, poprzez który przejawiają się atrybuty osoby. Coś własnego, niepowtarzalnego. Rodzaj prywatnego, mentalnego świata.
2. Zasadnicze sposoby rozumienia terminu „Osobowość”
Słowo osobowość używane jest w różnych znaczeniach, z których większość można przyporządkować do 2 grup:
1. Osobowości oznacza umiejętność w kontaktach społecznych. Osobowość jednostki jest oceniana ze względu na umiejętność wzbudzania pozytywnych reakcji i osób z otoczenia w różnych okolicznościach.
2. Osobowość rozumiana jako najbardziej wyraźne i rzucające się w oczy wrazenie jakie jednostka wywiera na innych ludziach (osobowość agresywna, lekowa itd.). Obserwatorzy wybierają tę cechę, która jest charakterystyczna dla jednostki i stanowi ważną część ogólnego wrażenia jakie jednostka wywiera na innych
3. Podstawowe stanowiska i spory wokół pojęcia osobowość
à środowisko – dyspozycja
à natura – kultura
à wolność – determinizm
à zmienność – stałość
à niepowtarzalność – typowość
4. Osobowość jako system złożony – atrybuty i charakterystyka
1. Złożoność - rodzaj i liczba relacji, które łączą elementy (fragmentaryzacja, uproszczenie, schematyzacja, kategoryzowanie)
2. Organizacja – system działający według pewnych reguł – tym większa organizacja im łatwiej ją opisać za pomocą skończonych reguł.
3. Względna autonomia – jesteśmy niezależni ale tylko w pewnym zakresie – relacje i zależności od otoczenia.
4. Otwartość – człowiek jest na tyle otwarty, że tworzy w pewnym sensie jedność z otoczeniem – granice są elastyczne i zmienne.
5. Dynamika (dziejowość) – widzenie człowieka jako proces, który się cały czas dzieje – zmienność jak u Heraklita (pantha rei)
6. Emergentyzm – powstawanie rzeczy jakościowo nowych z zetknięcia się prostych składników, jakościowo róznych w jeden system
7. Ekwipotencjalność, Ekwifinalność – Do tego samego rezultatu można dojść różnymi drogami
8. Autopoeza – Zdolność samotworzenia, samokreacja. Homeostaza i heterostaza.
5. Podstawowe rodzaje danych używanych w badaniach osobowości.
· Dane autobiograficzne – historia życia, dzienniki itp.
· Dane obserwacyjne – uzyskiwane od obserwatorów np. rodziców nauczycieli itp.
· Dane testowe – uzyskane z procedur eksperymentalnych i testow
· dane ze sprawozdań subiektywnych – uzyskiwane od osoby badanej.
6. Narzędzia badania i diagnozowania osobowości oraz ich charakterystyki
1. Próbka zachowań – badający obserwuje osobę badaną w pewnej typowej sytuacji, a badany nie zdając sobie z tego sprawy, zachowuje się jak zwykle
2. Wywiad – Znormalizowany bądź nie. Dane znormalizowane są mniej podatne na tendencyjność.
3. Techniki projekcyjne – Odzwierciedlają potrzeby i emocje. Test Roscarcha – sposób postrzegania świata przez jednostkę.
4. Kwestionariusz osobowości – osobiste doznania i uczucia jednostki, zainteresowania zawodowe, zaburzenia psychiczne
5. Testy IQ – testy do pomiaru osobowości stosuje się m. in. do przewidzenia powodzenia w szkole czy w pracy, ustalenia sposobu postępowania pedagogicznego, oraz wzbogacenia wiedzy o człowieku.
7. Omów koncepcje interakcjonizmu i jej wpływ na rozumienie osobowości.
Koncepcja ta zakłada, że rozwój człowieka (jego osobowości) jest zależny zarówno od natury jaki i od wychowania.
-Czynniki dziedziczne: geny, cechy UN, budowa ciała
-Czynniki środowiskowe – wychowanie, socjalizacja, uczenie się społecznych zachowań.
Koncepcja Rusthona – 50% geny 47,7 środowisko
Kurt Lewis – zachowanie = f(podmiot x sytuacja)
Nelsen – Prawdopodobieństwo reakcji jest funkcją dyspozycji wewnętrznych i układów danych zewnętrznych. Pr= f(Dz x Sw)
àPodejście interakcyjne: rzeczywistość wpływa na nasze spostrzeganie, działanie zależy od naszej aktywności. Istnieją nasze interpretacje i spostrzeżenia rzeczywistych sytuacji – jest to nasze zachowanie
8. Poglądy Waltera Mischela na osobowość
- Msichel zakwestionował wyłączność opisywania osobowości w kategorii cechy, a większą role przypisal wpływowi zmiennych środowiskowych na zachowanie
- Wg Mischela reakcje na specyficzne oddziaływanie środowiska zależy od niektórych lub wszytkich zmiennych i procesów:
Ø kompetencje – to co wiesz i umiesz zrobić, twoje zdolności do osiągania pewnych wyników poznawczych i behawioralnych
Ø strategie kodowania – sposoby przetwarzania napływających informacji, ich selekcjonowania, kategoryzacji i dokonanych skojarzeń
Ø oczekiwania – twoje przewidywania prawdodonych wyników działań w konkretnych sytuacjach
Ø wartości osobiste – waga jaką przywiązujesz do bodźców, wydarzeń, ludzi i aktywności
Ø systemy samoregulacyjne i plany – wypracowane reguły kierowania
- Zmienne osobowościowe będą miały największy wpływ na zachowanie, kiedy sygnały sytuacyjne są słabe lub wieloznaczne. kiedy sytuacje sa jasne i wyraźne, indywidualna zmienność reakcji będzie mniejsza
- Ludzie reagują rozmaicie na to samo oddziaływanie środowiskowe z powodu różnic w zakresie tych wewnętrznych zmiennych.
9. Wpływy biologiczne na osobowość i ich podstawowe mechanizmy.
Elementarne czynniki biologiczne wpływające na osobowość:
-do zachowania gatunku, do obrony, do ochrony, do homeostazy, seksualny, głodu, agresji.
- Parametry związane z wiekiem wpływają na zachowanie ( dzieciństwo – emocje, później – wzory)
-Osobowości także ma płeć: Kobiety są lepsze w sferze werbalnej komunikacji i pamięci słownej, przewaga w delikatnych i subtelnych czynnościach manualnych: Mężczyźni mają lepszą orientacje w przestrzeni, operowanie trójwymiarowymi elementami, lepsze zdolności matematyczne, wyższy poziom agresji.
-Odchylenia od normy fizjologicznej wpływają na kształtowanie się osobowości.
10. Czy Teoria Freuda jest teorią osobowości?
Tak. Freud zaproponował model struktury osobowości:
v Id
v Ego
v Superego
Zachowanie jest prawie zawsze wytworem interakcji tych 3 systemów.
11. Psychoanalityczne koncepcje osobowości
Według psychoanalitycznej teorii rdzeniem osobowości są zdarzenia zachodzące w psychice osoby, które motywują zachowanie, często jesteśmy ich świadomi, jednak niektóre motywacje są nieświadome. Wg. Freuda każde zachowanie jest umotywowane, zdeterminowane. Nasze działania wyłaniają się z tego czego naprawde pragniemy (seks i agresja)
Determinizm psychiczny – wszelkie reakcje umysłowe i zachowania są zdeterminowane wcześniejszymi doświadczeniami. Doświadczenia wczesnego dzieciństwa mają szczególny wlew na kształtowanie się osobowości i wzorów zachowania.
Teorie postfreudowskie: Adler, Jung – większa rola w kształtowaniu osobowości przypisana zmiennym społecznym, kulturze, rówieśnikom. Rozszerzyli okres rozwoju osobowości na całe życie.
12. Na czym polega opis osobowości w psychologii C. G. Junga?
Całość osobowości składa się ze struktur:
v Ego – Centrum, uświadomiona psychika, treści, spostrzeżenia i myśli uświadomione.
v Nieświadomość indywidualna – treści początkowo świadome, które zostały wyparte i stłumione, są zbyt słabe aby dostać się do świadomości
v Kompleksy – strukturalizowane konstelacje uczuć, myśli wspomnień i spostrzeżeń istniejące w nieświadomości.
v Nieświadomość zbiorowa – spuścizna doświadczeń przodków. Nie jest powiązana z naszym doświadczeniem życiowym. Ma charakter uniwersalny.
v Archetypy – Idee o silnym ładunku emocjonalnym. Archetypy mają swój świat archetypów (połączenie ego-archetyp to otwarcie się na archetypy, jeśli archetypy zstąpią do ego – psychoza)
v Persona – maska, która pozwala nam się przystosować do tradycji i obyczaju. Jest to rola przypisana jednostce przez społeczeństwo à Osobowość publiczna
v Anima, Animus – Kobiecy aspekt osobowości mężczyzny i męski aspekt osobowości kobiety.. Mają one charakter archetypów
v Cien – uosobienie zwierzęcej, ciemnej strony człowieka. Persona wypiera cień w nieświadomość
v Jaźń – centrum osobowości u osoby samourzeczywistnionej. Jaźń scala struktury osobowości i zapewnia jej jedność i równowage.
13. Kulturowe ujęcie genezy osobowości (G. H. Mead).
Wg. Meada człowiek żyje w społeczeństwie, ale jest czymś autonomicznym i wykorzystuje to co dostaje od społeczeństwa – teoria psychospołeczna. Wg Meada istota interakcji jest wysyłanie przez organizmy we własnym środowisku sygnałów i gestów, które określają jego sposób działania.
Interakcja zachodzi gdy:
§ organizm wysyła znaki wykazując aktywność w środowisku.
§ organizm widzi te znaki i reagując na nie, zmienia swój sposób postępowania, wysyłając zarazem swoje sygnały
§ organizm rozpoznaje owe sygnały i zmienia pod ich wpływem zachowanie.
Znaki te mają charakter symboliczny, ponieważ znaczą to samo zarówno dla wysyłającego jak i odbierającego. Są to znaki kulturowe.
Mead jest jednym z pierwszych teoretyków jaźni(osobowości, self) – jako wytworu społecznego, wyrastającego z doświadczeń społecznych. Nasze Ja istnieje tylko w relacji z innymi osobami.
Człowiek jako „aktywny agent”, aktor, podmiot działający.
Dwa czynniki jaźni
§ I – struktura biologiczna, doświadczanie swojego ciała, istota impulsywna
§ Me – kontrola psychiczna, doświadczanie siebie, zwierciadło społeczne, częśc dostrzegana przez innych.
14. Pojęcie osób znaczących w kształtowaniu osobowości
Maed:
Osoba znacząca (znaczący inny) – jest to osoba, która wywiera szczególny wpływ na dziecko,człowieka. Rodzaj reprezentanta społecznego, który przekazuje nam istotne treści, bliskie relacje psychologiczne.
Cechy osoby znaczącej:
§ wobec takiej osoby dziecko jest podporządkowane emocjonalnie i psychologicznie
§ daje dzieciom podstawowe kategorie poznawczego ujmowania rzeczywistości
§ od osoby znaczącej przejmuje się kategorie ujmowania siebie i innych
§ osoba znacząca ma zdolność do wpływania na koncepcje siebie, ma wpływ na samoocenę, na p poczucie bycia takim a nie innym (tożsamość
15. Źródła i mechanizmy społecznego kształtowania osobowości.
Źródła osobowości:
Społeczne środki oddziaływań:
16. Role społeczne a treść osobowości: przykłady teorii.
Koncepcja roli:
Rola: Szczególny sposób zachowania wymagany przy zajmowaniu określonej pozycji społecznej.
Osobowość: System ról społecznych, który wynika z pozycji społecznej, role definiują tożsamość, zalecają określone zachowanie człowieka. System dynamiczny – jedna osoba ma wiele ról.
Rodzaje roli:
· role naturalne - płeć, dziecko, starzec, trup
· role konwencjonalne (wymyślone) - dyrektor, kasjer, prezydent
· role akceptowane – czujemy się w nich dobrze
· role odrzucane – odczuwamy sztuczność
· role dobrze zdefiniowane – określone przez przepisy, powodują lepsze kontakty społeczne
· role źle zdefiniowane – same koncepcke, brak wskazówek
· role przeciążające – narzucające zbyt wiele obowiązków, człowiek się męczy i wypala
17. Co zmienia się w osobowości na przestrzeni życia?
3 punkty koncepcyjne związane ze zmianą osobowości (?)
-samorealizacja
-samokreacja
-samotranscendencja
Zmiany w obszarze osobowości:
· w zakresie charakteru
· w zakresie inteligencji, uzdolnień.
Zmiany te mieszczą się w wąskich granicach
Osobowość jest podatna na kształtujące czynniki w początkowym okresie zycia, gdy formy psychiczne są słabo zróżnicowane. Rozwój osób na przestrzeni życia odbywa się przez stopniowe włączanie się do świata za pośrednictwem zachowania się. Jest to kontakt poznawczy, który tworzy w nas poglądy, postawy, wartości.
18. Spory na temat stabilności i plastyczności osobowości.
Plastyczność to zdolność do skutecznego działania w różnych sytuacjach bez ponoszenia kosztów psychologicznych. Zdolność do psychologicznej metamorfozy. Zdolność odkształcania, zmiany zachowania w sposób trwały, nieodwracalny. Plastyczność leży u podstaw metamorfozy, która jest gruntownym przekształceniem, ważne są tu:
-czas – kiedy jest krótki to przeminana wydaje się gwałtowna, kiedy długi – możemu jej nie zauważyć.
-ciągłosć przekształcania – stany sąsiadujące są tu do siebie bardzo podobne, zaś stany odległe – niepodobne. Przekształcenie przez małe kroczki. Plastyczność jest uwarunkowana doświadczeniami życiowymi, wiekiem, brakiem sztywnych struktur psychicznych, licznymi zainteresowaniami, zadaniami wymagającymi zmienności, pozytywną samooceną i przekonaniem o własnej skuteczności.
19. Wiedza i struktury poznawcze w osobowości – ujęcia kognitywistyczne.
o Psychologia poznawcza – komputer jako metafora ludzkiego umysłu
o Osobowość definiuje się w kategoriach poglądów i przekonań ludzi na temat rzeczywistości oraz sposobów przetwarzania informacji i tłumaczenia zagadnień
o Kładzie nacisk na różnice w zachowaniach ludzi w różnych sytuacjach
o Składniki osobowości sa związane z poznawczymi funkcjami ludzkiej psychiki takimi jak spostrzeganie, pamięć, język
o Psychologia poznawcza bada sposoby przetwarzania przez organizm informacji o sobie i otaczającym świecie
o Punktem odniesienia jest komputer, który pobiera, magazynuje, przetwarza i generuje informacje
o Na poznawcze składniki osobowości składają się zarówno informacje jak i sposoby ich przetwarzania – treść i proces poznania
o Psychologia poznawcza wali gównem
20. Teoria konstruktów osobistych G. A. Kelly’ego
Teoria ta dotyczy sposobu w jaki dany człowiek konstruuje lub interpretuje rzeczywistość. Dnie Kelly’ego nie istniała prawda obiektywna lecz tylko różne interpretacje (konstrukty) tego samego wydarznia. Dotyczy to 2 rzeczy
1) Struktury i procesu, stałości i zmian w organizmie
...
Kaaroollcia