Czynniki zagrażające bezpieczeństwu strażaków w warunkach pożaru.pdf

BEZPIECZEŃSTWO PRACY 7-8/2004

mgr TOMASZ SAWICKI

Biegły sądowy z zakresu pożarnictwa

Sąd Okręgowy w Legnicy

Czynniki zagrażające bezpieczeństwu strażaków

w warunkach pożaru

Wstęp

Warunki pracy strażaków podczas pro-

wadzenia działań ratowniczych stwarzają

duże zagrożenie dla ich zdrowia i życia.

Strażacy Państwowej Straży Pożarnej,

ale także członkowie ochotniczych straży

pożarnych oraz pracownicy jednostek

ochrony przeciwpożarowej, uczestniczący

w akcjach ratowniczych, narażeni są bo-

wiem na szkodliwe działanie toksycznych

substancji chemicznych oraz czynników

ﬁzycznych, w tym termicznych.

Od ponad 10 lat, to jest od czasu powo-

łania Państwowej Straży Pożarnej znacznie

wzrosło obciążenie strażaków pracą, ponie-

waż na tę formację, oprócz walki z pożarami

i innymi klęskami żywiołowymi, nałożono

wiele dodatkowych zadań związanych z pro-

wadzeniem działań ratowniczych w ramach

ratownictwa technicznego, chemicznego,

ekologicznego i medycznego. Według da-

nych Komendy Głównej Państwowej Straży

Pożarnej, w roku 2003 strażacy uczestni-

czyli w naszym kraju ogółem w 388 533

akcjach ratowniczych, w tym aż przy

220 199 pożarach. W akcjach tych zginęło

8 strażaków a 390 zostało rannych.

Analizując środowisko pożaru, można

wyróżnić następujące czynniki zagrażające

bezpieczeństwu strażaków w warunkach

pożaru:

• podwyższona temperatura i gęstość

strumienia promieniowania cieplnego

• toksyczne produkty spalania

• zadymienie

• niedobór tlenu

• uszkodzenie konstrukcji obiektu lub

jego elementów.

Wypadek wśród strażaków może być

spowodowany przez każdy z tych czyn-

ników z osobna lub może być wynikiem

działania kilku z nich. Intensywność

oddziaływania poszczególnych czynni-

ków zależy między innymi od istniejącej

sytuacji pożarowej (dynamiki pożaru

związanej z szybkością jego rozwoju), od

rodzaju i udziału masowego materiałów

palnych w objętym pożarem obiekcie

i jego konstrukcji, a także zabezpieczenia

w techniczne środki przeciwpożarowe (in-

stalacje gaśnicze, system oddymiania itp.)

W artykule przedstawiono czynniki zagrażające bezpieczeństwu strażaków w warunkach pożaru.

Analizując środowisko pożaru, omówiono zagrożenia związane z podwyższoną temperaturą, zady-

mieniem, toksycznym oddziaływaniem produktów spalania, niedoborem tlenu oraz uszkodzeniem

konstrukcji obiektu.

Factors that pose a threat to ﬁreﬁghters’safetyinﬁreconditions

Factors that pose a threat to ﬁreﬁghters’safetyinﬁreconditionsarepresentedin thisarticle. Theanalysisof the

environment of the ﬁre includes a discussion of risk related to the high temperature and the density of a thermal

radiation stream, the toxic inﬂuenceofcombustionproducts,smoke,thedeﬁciencyofoxygenanddamagetothe

structure or its parts.

[1]. Zależy także od stanu psychicznego

i ﬁzycznego strażaka.

bezpośrednie niebezpieczeństwo dla stra-

żaków w wyniku zetknięcia się np. skóry,

z rozgrzanymi gazami, unoszonymi przez

wiry powietrza iskrami lub płonącymi

głowniami. Z napromieniowaniem ciepl-

nym organizmu człowieka jest związane

doznanie bólu, którego granice określa

się strefą oddziaływania cieplnego gazu

o temperaturze 60 – 70 o C. Wartość gęsto-

ści strumienia promieniowania, który po-

woduje ból ﬁzyczny u ludzi wynosi około

2,5 kW/m 2 [3]. Wpływ gęstości strumienia

promieniowania cieplnego na organizm

człowieka przedstawia tabela 1.

Podwyższona temperatura i gęstość

strumienia promieniowania cieplnego

Czynnikiem stwarzającym zagrożenie,

będącym skutkiem pożaru, jest wysoka

temperatura i związane z nią promienio-

wanie cieplne. Niekontrolowane spalanie

czyli pożar, zawsze jest związane z po-

wstawaniem obszarów o wysokiej tempe-

raturze. W streﬁe spalania gazów, cieczy

i materiałów stałych, średnia temperatura

może wynosić ok. 1000 o C.

W warunkach pożaru strażacy narażeni

są często na oddziaływanie cieplne, które

jest spowodowane przez nadmierny wzrost

temperatury ciała w wyniku ogólnego

napromieniowania ciała, bądź przez silne

lokalne napromieniowanie głowy, przy

nieznacznie podwyższonej temperaturze

ciała. W wyniku oddziaływania ciepła na

organizm człowieka mogą wystąpić zabu-

rzenia temperatury ciała. Podwyższenie

temperatury ciała do 39 o C może spowo-

dować nagłą utratę przytomności. Podobny

skutek może nastąpić przy intensywnym

napromieniowaniu głowy.

W warunkach akcji gaśniczej strażak

działa przeważnie w aparacie ochrony

dróg oddechowych, ubraniu ochronnym,

jest często zmuszony do skrajnego wysiłku

ﬁzycznego (musi przenosić dodatkowy

sprzęt konieczny do wykonania zadania

bojowego). W wyniku przedłużającej się

pracy strażaka w pomieszczeniu objętym

pożarem oraz intensywnego wysiłku może

nastąpić zakłócenie procesu termoregulacji

i przegrzanie organizmu [2].

Każdy pożar jest związany z powsta-

waniem promieniowania cieplnego. Jego

źródłem są płomienie i żar, które stanowią

Tabela 1

WPŁYW GĘSTOŚCI STRUMIENIA PRO-

MIENIOWANIA CIEPLNEGO NA ORGA-

NIZM CZŁOWIEKA [4]

Gęstość

strumienia

promieniowania,

kW/m 2

0,8 – 1,2 promieniowanie słoneczne

nie stwarza dyskomfortu

w sytuacji długich

ekspozycji

1,6 warunki mało komfortowe

2,1 dawka minimalna, która

powoduje ból po 60 s

4,0 0% oﬁar śmiertelnych

4,7 dawka powodująca ból po 15

– 20 s, a oparzenia po 30 s

9,5 ból po 8 s a oparzenie

II stopnia po 20 s

12,5 najmniejsza dawka

promieniowania cieplnego

powodująca zapalenie

się drewna; duże

prawdopodobieństwo

uszkodzenia ciała,

1% zgonów w ciągu 60 s

37,5 uszkodzenie sprzętu

technicznego, 1% zgonów

w ciągu 10 s

Skutki promieniowania

cieplnego

BEZPIECZEŃSTWO PRACY 7-8/2004

Szacuje się, że gęstość strumienia pro-

mieniowania cieplnego podczas pożarów

gazów i cieczy palnych wynosi od 75 do

200 kW/m² dla pożarów powierzchnio-

wych i od 200 do 350 kW/m˛ dla pożarów

strumieniowych [5]. Należy pamiętać,

że promieniowanie cieplne rozchodzi się

we wszystkich kierunkach, jednak najsil-

niej powierzchnia materiału promieniuje

w kierunku do siebie prostopadłym.

Organizm człowieka w krótkim cza-

sie radzi sobie ze stanem podwyższonej

temperatury. Ale w przypadku dłuższego

narażenia organizmu na działanie ciepła,

następuje odwodnienie i przegrzanie orga-

nizmu. Gdy temperatura ciała przekracza

43 o C następuje udar cieplny (nadmierne

nagromadzenie się ciepła w organizmie

przy intensywnym doprowadzaniu go

z zewnątrz i utrudnionym oddawaniu do

otoczenia).

W ostatnich latach w Wielkiej Brytanii

przeprowadzono badania [6] mające na

celu wyznaczenie czasów przebywania

w otoczeniu o danych zakresach tempe-

ratur, w którym strażacy mogą wykonywać

swoje zadania podczas pożarów. Czas

ten wyznaczono w funkcji temperatury

otoczenia i gęstości strumienia cieplnego.

Strażak biorący udział w eksperymencie

miał na sobie aparat dróg oddechowych

i był odpowiednio zabezpieczony ubra-

niem ochronnym. Ponadto, strażak został

wyposażony w odpowiednie przyrządy

pomiarowe, które rejestrowały zmienia-

jące się warunki otoczenia. Na podstawie

przeprowadzonych badań, określono

cztery podstawowe zakresy czasów pracy

strażaka, w zależności od temperatury

otoczenia i gęstości strumienia cieplnego.

Wyniki badań i wnioski zamieszczono

w tabeli 2.

Tabela 3

WARTOŚCI SZKODLIWYCH STĘŻEŃ PRODUKTÓW SPALANIA ORAZ NAJWYŻSZE

DOPUSZCZALNE STĘŻENIA CHEMICZNE

Produkty

spalania

Stwierdzone stężenia,

mg/m³

Najwyższe dopuszczalne stężenia chemiczne,

mg/m 3

NDS* NDSCh** NDSP***

Tlenek węgla

do 31 320

180

Ditlenek węgla

18 000 – 110 000

9 000

27 000

Cyjanowodór

0 – 80

Chlorowodór

do 300

Benzen

3 850

1,6

Formaldehyd

0,5

* najwyższe dopuszczalne stężenie

** najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe

*** najwyższe dopuszczalne stężenie pułapowe

grożenia. Oprócz dwutlenku węgla i tlenku

węgla są to m.in.: tlenki siarki, pięciotlenek

fosforu, tlenki azotu, pary cyjanowodoru,

chlorowodoru i siarkowodoru. Substancje

te najczęściej przez układ oddechowy

dostają się do organizmu człowieka wywo-

łując zatrucia, a przy większych stężeniach

w powietrzu śmierć, np. cyjanowodór

przy zawartości 0,02% w wydychanym

powietrzu, dwutlenek siarki – 0,3%, tle-

nek azotu – 0,05%. Niektóre substancje

działają natychmiast, inne mogą wywołać

objawy zatrucia, nawet z kilkugodzinnym

opóźnieniem.

W tabeli 3. przedstawiono wyniki badań

[7] dotyczące pomiarów stężeń szkodli-

wych produktów spalania w warunkach

rzeczywistego pożaru oraz porównanie

wyników do wartości najwyższych do-

puszczalnych stężeń substancji chemicz-

nych [8].

Substancje szkodliwe powstałe w wyni-

ku spalania, przedostają się do organizmu

ludzkiego podczas ich wdychania, wskutek

przenikania przez skórę lub są wchłaniane

przez przewód pokarmowy.

Z uwagi na różnorodne materiały ule-

gające procesowi spalania, trudno z góry

określić, z jakimi gazami pożarowymi

należy się liczyć. Badania przeprowadzone

podczas pożarów w Stanach Zjednoczo-

nych [9], których zadaniem było dostarcze-

nie informacji o częstotliwości ekspozycji

na poszczególne substancje toksyczne

wykazały, że tlenek węgla obecny był we

wszystkich analizowanych przypadkach,

benzen okazał się drugim najczęściej

identyﬁkowanym związkiem wykry-

tym w ponad 80% badanych pożarów,

w prawie 60% stwierdzono cyjanowodór

i dwutlenek węgla, natomiast w niespełna

15% badanych przypadków wykryto

chlorowodór.

Badania przeprowadzone w Polsce [10]

wykazały, że w streﬁedziałaniastrażaków

podczas akcji ratowniczych występowało

około 130 substancji chemicznych. Wę-

glowodory alifatyczne nasycone i niena-

sycone stanowiły ok. 50-72% związków,

a węglowodory aromatyczne nasycone

i nienasycone stanowiły 25 – 38% tych

związków. Benzen występował w 37

próbkach powietrza, toluen w 39, ksyleny

w 36, etylobenzen w 28. W 25 próbkach

wykryto izomery trimetylobenzenu, die-

tylobenzenu, a w 13 – dichloroetan. We

wszystkich próbkach powietrza wykryto

2,4-difenylohydrozon formaldehydu oraz

azotany. Natomiast siarczany oznaczane

były w 30 próbkach.

Poza dużymi stężeniami wymienionych

substancji toksycznych, w wielu przypad-

kach około 90% składników dymu stano-

wią mieszaniny węglowodorów, których

obecność powoduje, że dym jest również

gazem palnym, w niekorzystnych warun-

kach grożącym zapaleniem lub wybuchem.

Podczas pożarów, dym często jest przyczy-

ną powstania tak niebezpiecznych dla stra-

żaków zjawisk, jak: płomienie wyrzucane

przez otwory wentylacyjne, rozgorzenie

(nagłe ogarnięcie spalaniem powierzchni

materiału palnego wewnątrz wydzielonej

przestrzeni-pomieszczenia [11]) czy też

wsteczny ciąg płomieni (ruch płomieni

w kierunku strażaków znajdujących się

w okolicach otworów wentylacyjnych sta-

nowiących źródła powietrza, np. otwartych

drzwi, okna).

Tabela 2

CZAS PRACY STRAŻAKA W ZALEŻNO-

ŚCI OD TEMPERATURY I GĘSTOŚCI

STRUMIENIA CIEPLNEGO

Czas pracy

ratownika,

min

Temperatura,

°C

Gęstość

strumienia

cieplnego,

kW/m

Zadymienie

Dym, jako podstawowy nośnik ciepła

w środowisku pożarowym, stanowi duże

zagrożenie dla strażaków nie tylko z po-

wodu możliwości wdychania toksycznych

związków chemicznych, ale również ze

względu na zaciemnienie przestrzeni ob-

jętej pożarem i pomieszczeń sąsiadujących

z wysokoenergetycznym środowiskiem

pożarowym [12].

Intensywność dymienia materiałów

ma decydujący wpływ na ograniczenie

widzialności w obszarze objętym po-

żarem. Ograniczenie widoczności, wy-

wołane przez warstwę dymu powoduje

Rutynowy

100 0,1 – 1

25 100 – 120 1 – 3

10 120 – ok. 140 3 – 4

Ekstremalny 1 140 – ok. 170 4 – 11

Krytyczny

pow. 170 pow. 11

Toksyczne produkty

powstające podczas pożaru

Występujące w środowisku pożaru pro-

dukty spalania i rozkładu termicznego (lub

pirolizy) tworzą złożoną mieszaninę gazów

i zawieszonych cząstek stałych i ciekłych,

która stwarza dla człowieka poważne za-

Niebez-

pieczny

BEZPIECZEŃSTWO PRACY 7-8/2004

np. nieprzenikanie światła latarki przez

dym, a także łzawienie oraz pieczenie

wywołane drażniącymi jego składnikami

(w dymie, w którym zostały podrażnione

oczy, widzialność jest 2,5 raza mniejsza

od zasięgu w dymie niepodrażniającym

oczu). W następstwie ograniczenia wi-

doczności zwiększa się prawdopodobień-

stwo utraty orientacji w zadymionych

pomieszczeniach, co w konsekwencji

może spowodować upadek lub uderzenie

o niewidoczne przedmioty lub skaleczenie

o wystające ostre elementy. Utrudnia to lub

wręcz uniemożliwia strażakom ewakuację

w bezpieczne miejsce.

W warunkach pożaru zarówno jasny

dym jak i para wodna powstająca w wy-

niku gaszenia pożaru, mogą spowodować

utratę widoczności. Barwa dymu nie ma

przy tym zasadniczego znaczenia. Naj-

większą gęstością optyczną i toksyczno-

ścią charakteryzują się produkty spalania

powstałe w wyniku spalania tworzyw

sztucznych, szczególnie wykładzin i ma-

teriałów wykończeniowych pomieszczeń,

zawierających: żywicę epoksydową, ży-

wicę poliestrową wzmocnioną włóknem

sztucznym, poliizobutylen i inne związki.

Na przykład, spalenie krzesła wykoń-

czonego polichlorkiem winylu i pianką

poliuretanową powoduje zadymienie po-

mieszczenia i ograniczenie widoczności do

2 m, już po 10 minutach od zainicjowania

spalania [12]. Natomiast przeprowadzone

badania [13] zasięgu widzialności w śro-

dowisku pożarowym wykazały, że po-

mieszczenie o objętości 200 m³ może być

zadymione w ciągu 5 minut, a o objętości

1000 m³ w ciągu 7 minut do widzialności

1,3 m.

cych działanie toksyczne generowanych

w pożarach różnych produktów rozkładu

termicznego i spalania.

Ponadto, zmniejszenie się ilości tlenu

w pomieszczeniach zamkniętych, w któ-

rych pożar rozwija się dłuższy czas, powo-

duje dodatkowe zagrożenie polegające na

tym, że gromadzące się rozgrzane gazowe

produkty rozkładu termicznego i spalania

tworzą palną mieszaninę gazową o cha-

rakterze wybuchowym [2]. Przy nagłym

dopływie tlenu z powietrza, wywołanym

otwieraniem drzwi czy okien, zgromadzo-

na mieszanina może ulec gwałtownemu

zapaleniu się. W tej sytuacji, oprócz groźby

zatrucia, może istnieć także niebezpieczeń-

stwo oparzenia skóry i dróg oddechowych

gorącymi gazami.

odporność ogniowa, której miarą jest

czas, po upływie którego w warunkach

znormalizowanych (symulujących pożar)

element konstrukcji traci swoją nośność

mechaniczną, szczelność ogniową i/lub

izolacyjność cieplną [11].

Utrata wytrzymałości mechanicznej

następuje w momencie, gdy element nośny

nie może utrzymać założonego obciążenia

zewnętrznego lub ciężaru własnego. Izola-

cyjność cieplna elementów konstrukcji jest

zdolnością do ograniczania przewodnictwa

cieplnego, a szczelność ogniowa to zdol-

ność do ograniczania przenikania gazów,

par, dymów lub płomieni.

Pożar w konstrukcjach żelbetowych

i betonowych może doprowadzić do

częściowego lub całkowitego zniszcze-

nia konstrukcji oraz utraty szczelności

konstrukcji. Te różne formy zniszczenia

zależą od intensywności pożaru, materiału

konstrukcyjnego, geometrii elementów

konstrukcji i ich uzbrojenia. W warunkach

pożaru konstrukcje betonowe zostają znisz-

czone z powodu powstania rys w betonie

oraz łuszczenia się powierzchni betonu.

Powoduje to zmniejszenie wytrzymało-

ści betonu oraz narażenie ewentualnego

zbrojenia na bezpośredni wpływ wysokich

temperatur.

Do odpadania betonu mogą się przy-

czynić śruby i inne połączenia stalowe

podwieszonych rur i kabli, będące w bez-

pośrednim kontakcie z prętami zbrojenio-

wymi i przekazujące wysokie temperatury

do wnętrza belek oraz stropów. Pękaniu

otuliny, której odpryski mogą ranić stra-

żaków, sprzyja ochładzanie gorącego be-

tonu prądami gaśniczymi wody lub piany.

W warunkach pożaru beton w zakresie

temperatury powyżej 300 o C wykazuje

spadek wytrzymałości na ściskanie.

Wpływ wysokich temperatur prowa-

dzi również do zmian w strukturze stali

budowlanej, a dalej do naruszenia rów-

nowagi układu statycznego. Stwarza to

groźbę runięcia konstrukcji i wywołania

dalszych zniszczeń. Stal w podwyższonej

temperaturze traci swoje właściwości

wytrzymałości mechanicznej (w tempera-

turze 600 o C stal słabnie po 7 minutach).

Na przykład w temperaturze 550 o C utrata

wytrzymałości wynosi już połowę wy-

trzymałości początkowej, a przy 750 o C

– około 90% wytrzymałości. W przypadku

stopów aluminium, wytrzymałość spada

do połowy przy 300 o C, a w temperaturze

600 o C aluminium zaczyna się topić. Ru-

nięcia konstrukcji stalowej nie poprzedzają

z reguły żadne objawy.

Drewno traci wytrzymałość w wyniku

utraty materiału przez zwęglenie się po-

wierzchni. Przy temperaturze 700 – 800 o C,

w ciągu 40 minut następuje utrata materia-

łu na głębokości około 2 – 3 cm. Podczas

spalania drewna wydzielają się duże ilości

Uszkodzenie konstrukcji obiektu

lub jego elementów

Dynamika pożarów charakteryzuje

się z reguły szybkimi zmianami takich

parametrów układu, jak: temperatura pro-

duktów spalania, objętość dymu, ciśnie-

nie i inne. Wpływa to silnie na zmiany

stateczności i wytrzymałość konstrukcji

budynku i jest spowodowane znacznym

wzrostem ilości ciepła w pomieszczeniu,

które oddziałuje destrukcyjnie na elementy

budowlane, powodując ich nagrzewanie.

Pod wpływem dużych ilości ciepła, a także

pod wpływem działania siły mechanicznej

(fali uderzeniowej), która powstaje podczas

wybuchu palnych gazów, par i pyłu, rozsa-

dzenia butli z gazem, kotłów itp., konstruk-

cje budowlane mogą podczas pożaru ulec

zburzeniu. Fala uderzeniowa bardzo łatwo

może spowodować zniszczenie budynku

i urządzeń. Już przy nadciśnieniu 0,14 bar

następuje zawalenie się ściany, przy 0,20

bar zniszczenie konstrukcji stalowych

budynku, 0,35 bar następuje ciężkie uszko-

dzenie budynku, a przy nadciśnieniu 0,42

bar całkowite jego zniszczenie. Głównym

zagrożeniem dla strażaków podczas dzia-

łania fali uderzeniowej, oprócz zawalenia

się całych konstrukcji, są odłamki oraz

przemieszczenia podmuchem tej fali.

Praktyka pokazuje, że najczęściej jed-

nak strażacy mają do czynienia z możliwo-

ścią zmniejszenia trwałości i odkształce-

niem konstrukcji pod wpływem działania

obszarów o wysokiej temperaturze pożaru.

Pod wpływem dużych ilości ciepła zmienia

się struktura materiałów budowlanych,

rozszerzają się wchodzące w nie składni-

ki, powstają procesy rozkładu i palenia.

Wskutek tego wytrzymałość materiałów

budowlanych maleje, powstaje możliwość

deformacji, pęknięcia konstrukcji i zawa-

lenia się obiektu.

Wielkością charakteryzującą zacho-

wanie się elementów konstrukcyjnych

obiektu w warunkach pożaru, jest ich

Niedobór tlenu

Często podczas pożaru w dymie jest

mniej tlenu, niż go potrzeba człowiekowi

do oddychania. Szczególnie wrażliwa

na niedobór tlenu jest tkanka mózgowa.

Zagrożenie dla układu oddechowego

człowieka następuje już przy niedoborze

tlenu poniżej 17% (w powietrzu natu-

ralnym zawartość tlenu wynosi ok. 21%

objętościowych).

W przypadku zmniejszenia się ilości

tlenu w dymie, który zużywany jest na

podtrzymywanie procesu spalania, wzrasta

dodatkowe zagrożenie dla zdrowia i życia

strażaków. Przy normalnej zawartości tle-

nu w powietrzu materiały palne spalają się

z charakterystyczną dla nich szybkością.

Zmniejszenie standardowej zawartości

tlenu w danym środowisku powoduje

zmniejszenie szybkości spalania i jest przy-

czyną spalania niecałkowitego. W takich

warunkach dym staje się bardziej gęsty

i czarny. Bardzo duży deﬁcyttlenusprzyja

tworzeniu się związków wzmacniają-

BEZPIECZEŃSTWO PRACY 7-8/2004

niezdolność badanych do pracy z powodu

choroby, jako parametr odzwierciedlający

sytuację zdrowotną tej grupy zawodowej.

Czasowa niezdolność do pracy poprzedza

bowiem zawsze uznanie częściowej lub

trwałej niezdolności do pracy.

Badania wykazały, że choroby układu

oddechowego były główną przyczyną

czasowej niezdolności do pracy strażaków

(22,3%). Głównymi patologiami ze strony

układu oddechowego były ostre zakażenia

układu oddechowego. Choroby układu ner-

wowego i narządów zmysłów były drugą

przyczyną absencji chorobowej strażaków

(18,5%), choroby układu kostno-mięśnio-

wego i tkanki łącznej (18,0%), choroby

układu krążenia, w tym nadciśnienie oraz

niedokrwienna choroba serca, stanowiły

12,9% absencji chorobowej. Zaburzenia

psychiczne stanowiły aż 8,1% absencji

chorobowej, choroby układu trawiennego

stanowiły 6,8%, nowotwory 1,5%. Wśród

innych przyczyn stwierdzono choroby krwi

i narządów krwiotwórczych.

Choroby układu oddechowego i układu

krążenia są zdecydowanie związane z cha-

rakterem pracy strażaka. Wynika to z wielu

czynników, m.in. narażenia na toksyczne

produkty spalania zawarte w dymie, obcią-

żenia ﬁzycznegoi termicznegoorganizmu

oraz stresu. Związek z tym zawodem mają

także choroby układu ruchu i zaburzenia

psychiczne.

Natomiast analiza wypadków, która

może stanowić parametr do oceny skut-

ków zdrowotnych zagrożeń związanych

z warunkami pracy w grupie zawodowej

strażaków, dała następujące rezultaty.

Podstawową przyczyną absencji z powodu

wypadków przy pracy wśród strażaków

były zwichnięcia i skręcenia, które stano-

wiły 48,2% absencji z tego powodu. Drugą

przyczyną były złamania (25%), stłuczenia

(11%) i oparzenia (głównie o mnogich

umiejscowieniach) – 6,8% absencji spo-

wodowanej wypadkami przy pracy.

Najczęściej umiejscowieniem urazów po

wypadkach były nogi i staw skokowy,

ręka (palce) i nadgarstek, obrażenia wie-

lomiejscowe, stopy i ręce. Natomiast naj-

cięższymi obrażeniami wśród strażaków

były oparzenia i obrażenia wewnętrzne.

Według badań [15] częstość wypadków

przy pracy wśród strażaków jest około

7-krotnie wyższa niż częstość takich wy-

padków w gospodarce narodowej.

cymi ich bezpieczeństwu w warunkach

pożaru, są:

• stosowanie niezbędnego i komplet-

nego wyposażenia ochronnego, odpowie-

dniego do występującego lub spodziewa-

nego zagrożenia

• sprawdzanie i ocenianie stanu bezpie-

czeństwa i ryzyka, a z chwilą stwierdzenia

grożącego niebezpieczeństwa natychmia-

stowe opuszczenie zagrożonego obiektu

lub terenu

• prawidłowe, zgodne z taktyką pożar-

niczą prowadzenie działań ratowniczych,

tak aby możliwie szybko wyeliminować

zagrożenie.

Wyniki przeprowadzonych analiz

chorób i wypadków przy pracy potwier-

dzają niebezpieczny charakter zawodu

strażaka.

gazów i par. Konstrukcyjne elementy

drewniane, zwłaszcza o dużych przekro-

jach, w przeciwieństwie do konstrukcji

stalowych, rzadko ulegają gwałtownemu

zawaleniu się pod wpływem niszczące-

go działania ognia. Jeżeli już dochodzi

do runięcia konstrukcji drewnianej, to

poprzedzają ją charakterystyczne głośne

trzaskanie, pękanie, przechył itp.

Poważne zagrożenie podczas pożaru

stwarzają budowlane elementy wykonane

ze szkła. Mogą one ulec stopieniu i wywo-

ływać oparzenia kapiącym szkłem. Zmiana

stanu ﬁzycznegoszkłanastępujew tempe-

raturze 450 – 600 o C. Często jednak szyby

wypadają w całości lub w kawałkach

z utrzymujących je uszkodzonych ram oraz

uchwytów i mogą być przyczyną groź-

nych obrażeń. Pękaniu tych elementów

i rozpryskiwaniu się odłamków sprzyja

także kierowanie prądów gaśniczych na

ich rozgrzane powierzchnie [2].

Tworzywa sztuczne, szczególnie stoso-

wane jako okładziny suﬁtówlubjakosuﬁty

podwieszane, w stanie ciekłym mogą być

źródłem głębokich poparzeń. Zjawiskiem

charakterystycznym dla większości two-

rzyw sztucznych jest spalanie się z opa-

dem kroplistym (szczególnie polietylen,

polipropylen, poliamid, polimetakrylan).

Stopiony gorący materiał przykleja się

do ciała, wydłużając czas oddziaływania

wysokich temperatur na nieosłonięte tkanki

ciała ludzkiego.

Pod koniec lat dziewięćdziesiątych

ubiegłego wieku przeprowadzono w na-

szym kraju badania wśród strażaków z jed-

nostek ratowniczo-gaśniczych Państwowej

Straży Pożarnej [14]. W badaniach tych

przeprowadzono analizę przyczyn zacho-

rowań. Do oceny skutków zdrowotnych

zagrożeń zawodowych, przyjęto czasową

PIŚMIENNICTWO

[1] Sychta Z. Spowolnienie procesu rozkładu termicz-

nego i spalania materiałów podstawowym warunkiem

bezpieczeństwa pożarowego obiektów technicznych.

Prace Naukowe Politechniki Szczecińskiej, z. 570,

Szczecin 2002

[2] Lankajtes J. Bhp w strażach pożarnych . Instytut

Wydawniczy CRZZ. Warszawa 1974

[3] Klote J.H. Smoke control . SFPE Handbook of Fire

Protection Engineering, 1995

[4] Hockey S.M., Rew P.J. Review of human response

to thermal radiation . Health and Safety Executive,

87, 1996

[5] Kucnerowicz-Polak B., Borowski J. Zagrożenia

pożarem i wybuchem. Seria: Bezpieczeństwo i Ochro-

na Zdrowia Człowieka w Środowisku Pracy. T. 19.

CIOP, Warszawa 2001

[6] Atemschutzausrüstung der Feuerwehr.

Schweizerische Feuerwehr – Zeitung, 2, 1998

[7] Trietman R.D., Burgess W.A., Gold A. Air

contaminants encountered by ﬁreﬁghters . American

Industrial Hygiene Association Journal, 41, 1980

[8] Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki

Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie

najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czyn-

ników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.

DzU nr 217, poz.1833

[9] Brand-Rauf P.W., Fallon L.F., Tarantini T.,

Idema C., Zndrews L. Health hazards of ﬁreﬁghters:

Exposure assessment. „ British Journal of Industrial

Medicine”, 45, 1988

[10] Poźniak M. Zagrożenie chemiczne w warunkach

akcji gaśniczo-ratowniczych. „Medycyna Pracy”,

4, 2000

[11] PN-ISO 8421-1 Ochrona przeciwpożarowa.

Terminologia. Terminy ogólne i dotyczące zjawiska

pożaru, 1997

[12] Konecki M., Poﬁt-Szczepańska M. Zasięg

widzialności w dymie – jako kryterium zdolności

do ewakuacji ludzi z budynków w czasie pożarów.

Biuletyn Wojskowej Akademii Technicznej Vol.

LII, 03, 2003

[13] Wooley W.D. Smoke and toxic gas production

from burning materials. Macromol J. Sci-Chem.

17, 1982

[14] Szubert Z., Sobala W. Analiza czasowej

niezdolności do pracy strażaków zatrudnionych w

jednostkach ratowniczo-gaśniczych. „Medycyna

Pracy”, 5, 2000

[15] Szubert Z., Sobala W. Analiza wypadkowości

i jej skutków zdrowotnych wśród strażaków jednostek

ratowniczo-gaśniczych. „Medycyna Pracy”, 2, 2000

Wnioski

Statystyki przyczyn zachorowań straża-

ków oraz analiza środowiska pożaru wska-

zują na zasadniczą rolę termicznych i tok-

sycznych własności dymu jako czynnika

zagrożenia bezpieczeństwa strażaków.

Podstawowymi środkami chroniącymi

strażaków przed czynnikami zagrażają-

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: