Metodologia

1. Metodologiczna odrębność (osobliwość) nauk społecznych.

Metodologia w tym metodologia nauk społecznych nie jest

rodzajem ‘’książki autorskiej’’ czyli nie jest zbiorem przepisów

jak prowadzić badania, jest to ogólna refleksja nad warunkami, możliwościami oraz efektami prowadzenia badań naukowych.

Chodź metodologia dotyczy przede wszystkim nauki pojmowanej empirycznie to należy pamiętać,iż metodologia nauk społecznych

musi uwzględniać pewne ich odmienności w porównaniu z naukami ścisłymi (chemią, fizyką, biologią ). Te odmienności nauk społecznych nazywamy osobliwościami . Składają się na nie następujące cechy

charakterystyczne nauk społecznych:
- większa płynność badanej rzeczywistości

- mniejszy stopień porównywalności rzeczywistości

- konieczność zastosowania rozumienia do opisu a przede wszystkim

interpretacji badanej rzeczywistości. Badane zjawiska i fakty społeczne

mają podwójne oblicze, z jednej strony są to zjawiska i fakty obserwowalne

( np. taki a nie inny wygląd ). Zjawiska, fakty społeczne mają charakter

ukryty, nieobserwowalny (tkwiące w człowieku: postawy, emocje,

wartości, nastawieni... itp. ). Stosunkowo łatwo badać fakty obserwowalne,

tyle, że w naukach społecznych mają one mniejszą wartość, znacznie

zaś trudniej badać to co ukryte. Zazwyczaj wnioskuje się o zjawiskach ukrytych poprzez poznawanie, analizę interpretacje zjawisk obserwowalnych. Żeby jednak to wnioskowanie nastąpiło niezbędne

jest to rozumienie zjawisk obserwowalnych. 

2. Nazwy: jednostkowe, uniwersalne, historyczne.

Poszczególne terminy będące często nazwami przedmiotów są też nazwami cech przedmiotów mają różny stopień ogólności
* najmniej ogólne są terminy (nazwy) jednostkowe , które dotyczą konkretnych osób, konkretnych sytuacji, ale też konkretnych zbiorowości. Oprócz tego występują terminy (nazwy) ogólne np. Studenci , robotnicy, młodzież, politycy.
* całkowicie uniwersalny charakter mają terminy (nazwy) uniwersalne, takie, jak np. Ludność. W przypadku owych terminów nie możemy podać żadnych parametrów występowania przedmiotów kryjących się pod daną nazwą. Ich liczba jest też praktycznie nieograniczona.
* terminy (nazwy) historyczne : Słowo „ historyczne”! nie oznacza w tym przypadku bezwzględnego związku z przeszłością, a wskazuje jedynie na stosunkowo wyraźną masowo przestrzenną lokalizacje przedmiotów kryjących się  za danymi nazwami (np. studenci polscy pierwszych lat XXI w. , pisarze angielscy doby odrodzenia, robotnicy warszawscy okresu międzywojennego)
 

3. Definiowanie pojęć i typy definicji
Każda nauka posługuje się sobie właściwym językiem zawierającym

określone: terminy, (słowa, zwroty) oraz pojęcia czyli treści,

znaczenia także terminów. Język naukowy zawiera terminy i

związane z nim pojęcia, które zostały w sposób „sztuczny”

skonstruowane dla określenia pewnych przedmiotów, ich cech

czy relacji między nimi. Jednakże język nauki powstaje i rozwija

się też w wyniku zapożyczeń i adaptacji słów z języka naturalnego,

czyli tego, którym na co dzień posługują się przedstawiciele danego

narodu. Im nauki mają bardziej ścisły charakter tym więcej w nich

pojęć i terminów skonstruowanych w sposób „sztuczny”.
Zarówno pierwszy jak i drugi sposób tworzenia pojęć i terminów ma

swoje zalety i wady. Wada pierwszego sposobu-sztucznego jest

tworzenie żargonu , który jest w dużym stopniu a często całkowicie

niezrozumiały dla osób spoza danej dziedziny nauki. Jego zaś zaletą

jest precyzyjność, ścisłość znaczeń poszczególnych terminów.
Wadą tworzenia terminów i pojęć, poprzez ich wykorzystywanie i

adaptacje z języka naturalnego jest niejednoznaczność a czasem

wręcz całkowita mglistość. Zaletą jest zaś to, że niosą one ze sobą

pewne skojarzenia które mogą być zrozumiałe przez osoby spoza

środowiska naukowego nawet jeżeli te zrozumienie jest tylko

częściowe. Wszystkie terminy i pojęcia naukowe tak jak i słowa

występujące w języku naturalnym wymagają dla ich rozumienia

swoistej „umowy społecznej”. W odniesieniu do języka naturalnego

owa umowa społeczna dokonuje się tylko w sposób bardziej

sformalizowany, gdy zaś w odniesieniu do języka naturalnego w

sposób spontaniczny poprzez samą praktykę używania języka.

Sformalizowane przejawy umowy społecznej dotyczące jej

rozumienia poszczególnych terminów to konferencje i kongresy

naukowe, a przede wszystkim publikacja tekstów zawierających

definicje poszczególnych terminów i odpowiadającym im pojęć.
Definicja: wypowiedź określająca znaczenie jakiegoś terminu.

Każda definicja składa się z definiendum  oraz definiensa.

Definiendum: termin który jest definiowany, zaś Definiens:

słowa, które określają jego znacznie. Definicje są po to aby

wprowadzić czy ułatwić porozumienie. Są dwa zasadnicze

typy definicji:
a) tzw. Definicje sprawozdawcze które określają znaczenie

jakiegoś terminu w określonej dziedzinie wiedzy w określonym

kierunku tej dziedziny, w określonej sztuce naukowej, czy u

określonego autora.
b) tzw. Definicje projektujące nadają terminowi nowe znaczenie.

Pomiędzy tymi dwoma skrajnymi typami występuje typ pośredni

skądinąd najczęściej się przejawiający są to tzw.

Definicje regulujące , które uwzględniają częściowo to co już

jest obecne w odniesieniu do rozumienia danego terminu, a

częściowo proponują nadanie mu nowych nieco innych znaczeń.
Definicje mogą mieć różne wady .Jedną z nich jest pozorność –

polegająca na definiowaniu typu „idem per idem” „czyli to samo

przez to samo”. Kiedy istnieje niebezpieczeństwo zbyt skrótowego

definiowania lepiej posługiwać się tzw.  Definicjami

syndromatycznymi: przedstawiającymi zespół [syndrom], zestaw cech.

4. Zmienne jakościowe i ilościowe oraz skale ilościowe.

Cała rzeczywistość i wszystkie przedmioty do niej należące

posiadają jakieś cechy [nazywane często w metodologii

„zmiennymi” ] (słowo cecha ; zmienna są synonimami )

Wszystkie cechy możemy podzielić na:
- jakościowe
- ilościowe

Cechy jakościowe- to takie, którym nie można nadać parametrów

liczbowych, albo nadając im takie parametry doprowadza się do

zatracenia umowy danej cechy. Przykładowe cechy zmiennej

jakościowej to: gust, przyjacielskość, religijność. Znaczna sfera

ludzkiej rzeczywistości musi powstawać dla badań wyłącznie dla

badań jakościowych. Jednakże tam gdzie jest to możliwe należy

stosować badania Ilościowe a wiec uwzględniające

cechy [zmienne] ilościowe – dotyczy to np. stanu zamożności ,

stanu przestępczości , stanu wykształcenia. Cechy ilościowe

umożliwiają porównywanie, zestawienie różnych przedmiotów

w postaci różnych skal:
* skale nominalne - (najbardziej zbliżone do cech jakościowych)

umożliwiają one stwierdzenie które przedmioty pod danym

względem  są jednakowe, a które różne. Nie pozwalają jednak stwierdzić, które przedmioty mają daną cechę w wyższym stopniu

[skale nominalne to np./ podział na kobiety i mężczyzn]

* skale porządkujące – pozwalają one określić, że pewne

przedmioty  posiadają pewną cechę w stopniu wyższym od innych

osób [ np. pigmentacja skóry, wzrost]

* skale interwałowe – pozwalają one stwierdzić o ile dany przedmiot

posiada daną cechę w stopniu wyższym niż inny przedmiot

[ o ile stopni jest zimniej czy cieplej ]
* skale ilorazowe – pozwalają stwierdzić ile razy przedmiot ma daną

cechę w stopniu wyższym niż inny przedmiot [ np. dochód]

5. Klasyfikacje i Typologie.

Różnego rodzaju przedmioty i ich cechy wymagają nieraz

uporządkowania czyli przydzielenia do odpowiednich kategorii.

Są dwa rodzaje uporządkowań:

1) Klasyfikacje
2) Typologie
KLASYFIKACJE: Są  bardziej ścisłe i precyzyjne. Muszą one

bowiem aby były klasyfikacjami być jednocześnie wyczerpujące

(uwzględniać wszystkie przedmioty danego zbioru ) i rozłączne

( żaden przedmiot nie może należeć do więcej niż jednej klasy).

Gdy są jakieś trudności uniemożliwiające tworzenie klasyfikacji

(zbiór jest zbyt obszerny albo kryteria podziału na klasy nie są

wyraźne) bezpieczniej jest konstruować TYPOLOGIE
TYPOLOGIE: Są prostsze, łatwiejsze do skonstruowania, nie

muszą też uwzględniać całości zbioru lecz tylko jego większość.

6. Co to są wskaźniki w badaniach społecznych i jakie są ich

rodzaje?

7. Stopnie ogólności twierdzeń

Terminy będące często nazwami przedmiotów czy też nazwami

cech przedmiotów mają różny stopień ogólności. Najmniej ogólne

są terminy (nazwy) jednostkowe, które dotyczą konkretnych osób, konkretnych sytuacji, ale też konkretnych zbiorowości. Całkowicie ogólny charakter mają terminy uniwersalne  takie jak np.  ludzkość
8. Twierdzenia probaleistyczne
Twierdzenia są to zdania orzekające coś o przedmiotach, których dotyczą. Twierdzenia oparte na prawdopodobieństwie obiektywnym

czy kich a nie innych relacji
1) relacje przestrzenne - [strukturalne] które najlepiej ilustrują mapy
2) relacje masowe – które najlepiej ilustrować za pomocą wykresu
3) relacje masowo – przestrzenne: najlepiej ilustrować poprzez

połączenie [np. diagram]

9. Twierdzenia zawierające tezy przyczynowe, a twierdzenia

zawierające tezy o współistnieniu bądź następstwie zdarzeń.
Jednym z najistotniejszych problemów tak w nauce jak i w nauce

potocznej jest konieczność rozróżnienia twierdzeń zawierających

tezy przyczynowe [ mówiące o zależnościach przyczynach między

zjawiskiem „a” i „b” oraz  twierdzeń zawierających tezy o

współistnieniu zjawisk lub o ich następstwie. Sam fakt następowania

w mierze zjawiska „b” po zajściu „a” nie świadczy jeszcze o tym, iż

zjawisko „a” przyczyniło się do powstania zjawiska „b” [ tym samym,

że zjawisko „b” jest skutkiem zajścia zjawiska „a”]

Aby uznać istnienie faktycznych zależności przyczynowych a tym

samym odrzucić istnienie zależności pozornych  niezbędne są

badania eksperymentalne. Jak wiadomo w nauce jest niezmiernie

trudno przeprowadzić takie badania. W naukach społecznych 

zamiast wypowiadać się w sposób kategoryczny  o istnieniu jakiejś

zależności przyczynowej lepiej przyjmować ją w sposób

hipotetyczny, czyli mówić, że istnieje określona zależność

przyczynowa na określonym etapie wiedzy w oparciu o określone

dane.

10. Rodzaje związków przyczynowych

W naukach społecznych istnieje też wiele zależności

przyczynowych, które przejawiają się w jednym momencie

czasu natomiast nie przejawiają się w innym okresie.

Wynika to z tego, że ludzie nie są martwymi przedmiotami,

nie są biernymi automatami, maja wolną wolę (przynajmniej

w pewnym zakresie) i mogą podejmować decyzje nie zawsze

zdeterminowane zewnętrznymi wynikami.
* Zależności przyczynowe mogą mieć :

- postać bezwarunkową: gdy, zjawisko „a” jest

wystarczające i niezbędne do zajścia zjawiska „b”

- postać warunkową: gdy, zjawisko „a” wywołało skutek  „b”

muszą być spełnione jeszcze inne warunki.

11. Twierdzenia [zdania] eliptyczne w naukach społecznych

Z pewnego punktu widzenia twierdzenia można podzielić na

rozstrzygnione a więc takie które są możliwe do potwierdzenia

(lub odrzucenia) przez obserwatora pewnych procesów stanów

rzeczy, czy zdarzeń, oraz twierdzenia nierozstrzygalne czyli takie,

które tego warunku nie spełniają.

Do twierdzeń nierozstrzygalnych zalicza się twierdzenia (zdania)

eliptyczne: są one obecne tak w języku potocznym jak i niestety

w nauce. Są to twierdzenia o których nie wiadomo czy są

twierdzeniami szczegółowymi czy ogólnymi, a jeżeli są tzw.

ogólnymi to nie wiadomo jaki jest zakres ich ogólności. Zdania

eliptyczne należy przeformułować tak aby było wyraźnie wiadomo,

czy to twierdzenia uniwersalne, generalizacja historyczna czy zdanie

szczegółowe.

12. Twierdzenia [zdania] TANTOLOGICZNE

Innym wyrazem twierdzeń niesprawdzalnych są tzw.  twierdzenia

tantologiczne czyli takie których prawdziwość (oczywistość)

jest zagwarantowana przez znaczenie występujące w twierdzeniu

terminów (np.  Ludzie dobrzy pomagają swoim bliźnim , lub

/ elementy dysfunkcjonalne przyczyniają się do rozpadu

społeczeństwa). Twierdzenia tantologiczne  właśnie z racji swej

oczywistości nie są twierdzeniami naukowymi. Warunkiem

elimi...