Pytania egzaminacyjne na egzamin dyplomowy (sem. Prof. A. Czyżewskiego)
1. Istota kwestii agrarnej we współczesnych rozwiniętych gospodarkach.
W skali globalnej, pojęcie to przyjęto rozumieć, jako kwestię żywnościową, wynikającą z niedostatecznej produkcji żywności, dla pokrycia potrzeb rosnącej liczby ludności. Kwestia żywnościowa ma swoje źródła i uwarunkowania w obszarze gospodarowania daleko wykraczających poza rolnictwo. Poza rolnictwem w istocie decydują się losy co do tempa, kierunku i skali jego rozwoju.
Wg Wilkina: kwestia agrarna oznacza taką sytuację społeczno-ekonomiczną, w której rolnictwo i jego problemy stają się, bądź elementem naruszającym równowagę ekonomiczną i społeczną w ramach systemu gospodarki narodowej, bądź ze względu na swe szczególne cechy są hamulcem rozwoju gospodarczego i społecznego. Najkrócej mówiąc kwestię agrarną można określić, jako problem niedostosowania rolnictwa, pod względem jego struktury i mechanizmu funkcjonowania do istniejącej na zewnątrz niego sytuacji. Stąd każda próba łagodzenia tych nie dostosowań sprowadza się do zmiany warunków rozwoju rolnictwa, a tym samym gospodarki chłopskiej.
W historii próbowano kilka metod rozwiązywania kwestii agrarnej, traktowanej jako problem nie dostosowań strukturalnych. Wymieńmy tu:
§ kolektywizację i nacjonalizację rolnictwa
§ przekształcanie chłopów w farmerów
§ kapitalizacja rolnictwa i przekształcenie chłopów w najemnych robotników rolnych.
Żadna z tych prób nie rozwiązała ostatecznie kwestii agrarnej, która nadal przejawia się w różnych gospodarkach w kilku formach. Do najważniejszych należą:
§ nienadążanie wzrostu produkcji rolnej za rozwojem całej gospodarki narodowej i wzrostem popytu na żywność,
§ niższa w porównaniu z resztą gospodarki wydajność pracy w rolnictwie i produkcyjność innych czynników,
§ niska elastyczność rolnictwa w zakresie struktury produkcji, jak i metod wytwarzania,
§ dysparytet (nierówność) dochodów ludności rolniczej w stosunku do pozarolniczej, prowadzący do nadmiernych dysproporcji w poziomie życia oraz korzystania ze zdobyczy socjalnych.
Najbardziej boleśnie kwestia agrarna oddziaływuje na społeczeństwa w krajach słabo rozwiniętych, ze względu na niedostateczny wzrost produkcji rolnej i fizyczny niedostatek żywności w stosunku do popytu na poziomie biologicznego minimum.
Przejawy kwestii agrarnej:
§ występują specyficzne trudności w adaptowaniu rolnictwa do reszty gospodarki, niemożność podporządkowania cyklu produkcji (fotosynteza) wymogom optimum ekonomicznego
§ związek producentów z ziemią. Jest to czynnik produkcji, który w procesie ekonomicznym wykorzystywany jest wielokrotnie. Konieczność odżywiania gleby bez względu na opłacalność.
§ Zmienność natężenia i tempa pracy w różnych porach roku, w różnych rejonach i typach gospodarstw,
§ W rolnictwie występuje specyficzny system motywacyjny, ostateczny rezultat pracy rolnika pozostaje do końca niewiadomą. Wolniejszy obrót kapitału
Dla większości rolników, ich praca nie jest zawodem, ale sposobem życia.
2. Osobliwości polityki rolnej w warunkach rynkowych.
Mocnymi stronami polskiego sektora rolno - żywnościowego są:
§ Wzrost gospodarczy w Polsce i szanse na jego konsekwencje
§ Obszar użytków rolnych w przeliczeniu na mieszkańca większy niż w krajach UE
§ Możliwość produkcji surowców rolniczych wystarczających na potrzeby żywnościowe kraju i na eksport
§ Możliwość poprawy struktury agralnej oraz integracji poziomej i pionowej w agrobiznesie.
§ Istnienie potencjalnie dużych rezerw wzrostu plonów
§ Dochód rolniczy na 1 ha bez subsydiów jest wyższy niż w UE
§ Niższy niż w UE wskaźnik subsydiowania producenta
§ W przeliczeniu na jednego mieszkańca około 3 razy niższe transfery ogółem do rolnictwa
§ Możliwość bezpośredniego wsparcia dochodów rolniczych
Słabymi stronami polskiego sektora rolno - żywnościowego są:
§ Opóźnienie w procesach uprzemysławiania rolnictwa;
§ Niekorzystna struktura agralna - przewaga gospodarstw małych
§ Relatywnie mały udział gospodarki żywnościowej w eksporcie
§ Wielokrotnie niższe uzbrojenie pracy polskiego rolnika niż w UE
§ Niska produktywność wytwórczych mierzona produkcją krańcową na zatrudnionego na 1 ha użytków rolnych;
§ Dysproporcje w procesie komercjalizacji ziemi w porównaniu z normami UE
§ Niedostateczna promocja polskich produktów na rynkach krajowych i zagranicznych, brak koordynacji działań;
§ Niski poziom wykształcenia producentów rolniczych;
§ Niesprawny i nieelastyczny monitoring rynków zagranicznych;
§ Niewystarczająca kontrola jakości, weterynaryjna i fitosanitarna surowców rolniczych i produktów żywnościowych w obrocie z zagranicą;
3. Systemowe bariery rozwoju rolnictwa i agrobiznesu.
W Polsce zdarzyły się (równocześnie) trzy bariery w sektorze rolno-spożywczym:
§ Popytu na produkty żywnościowe
§ Opłacalności produkcji
§ Przemian strukturalnych.
Bariera popytu wiąże się z elastycznością popytową, dochodową. Popyt nie jest doskonale elastyczny. Np. dochodowa elastyczność popytu na żywność wynosi 0,4 Þ wzrost dochodu o 1 zł powoduje wzrost wydatków na żywność o 40gr.
Bariera opłacalności – opłacalność produkcji rolnej, wywołana przez rynek, nie ma miejsca. Musi temu sprzyjać świadoma polityka państwa. Istnieje problem woli politycznej – kto ma za to płacić: liberałowie mówią, że jest to sprawa producenta. Rząd może budować opłacalność przez: dotacje, subwencje, wzrost popytu, propodażową i prodochodową – rośnie podaż, rosną dochody i zaspokajane są potrzeby., regulacja przez dopłaty bezpośrednie np. do eksportu, do świadczeń socjalnych, poprzez ulgi. W Polsce w okresie transformacji otwierały się nożyce cen – relacja dóbr sprzedawanych do dóbr kupowanych – dochód do dyspozycji się zmniejszył.
Bariera przemian strukturalnych – dotyczy struktur agrarnych (obszarowych), własnościowych i demograficznych (ludnościowych), dochodów, użytkowania gruntów, asortymentu produkcji. Należy dostosować obszary produkcji do potencjału produkcyjnego.
4. Rola procesów integracyjnych w sektorze rolno-żywnościowym.
Procesy integracyjne w sektorze rolno - żywnościowym są bardzo ważne. Szansami wynikającą z integracji z UE są:
§ Spodziewane systemowe wsparcie wobec rolnictwa i gospodarki żywnościowej w polityce państwa w związku z przyjętą przez Sejm strategią rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich
§ Ekonomiczny przymus rekonstrukcji gospodarstw rolnych w celu większej efektywności i chłonności postępu
§ Zwiększenie udziału produktów rolnych w eksporcie przy równoczesnym zwiększeniu importu postępu biologicznego i technicznego;
§ Całkowita prywatyzacja sfery obrotu i przetwórstwa rolnego;
§ Rezerwy popytu wewnętrznego na żywność w długim okresie;
§ Zasilenie finansowe przez UE różnych przedsięwzięć modernizacyjnych i restrukturyzacyjnych w ramach funduszy strukturalnych
§ Napływ kapitałów inwestycyjnych i handlowych w związku z integracją z UE
§ Możliwość funkcjonowania dość dużej liczby gospodarstw efektywnych, zdolnych do absorpcji postępu
§ Ujawnianie się korzyści skali produkcji w gospodarstwach, a przez to wzrost ich efektywności, dzięki zastosowaniu dostępnych czynników produkcji;
§ Planowany rozwój szeroko rozumianej infrastruktury na obszarach wiejskich i rynków rolnych w związku ze strategią wielofunkcyjnego rozwoju wsi.
Zagrożeniami wynikającymi z integracji z UE są:
§ Niewłaściwa polityka makroekonomiczna, a zwłaszcza kursowa i stóp procentowych;
§ Bariera popytu, przemian strukturalnych i dochodów w warunkach braku systemowego wsparcia ze strony polityki rolnej;
§ Utrata dominacji części rynku krajowego na rzecz dostawców UE sprzedających w Polsce nadwyżki subsydiowanej żywności;
§ Wprowadzenie okresu przejściowego dla integracji polskiego sektora rolno - żywnościowego z UE, co pozbawi polskich producentów subsydiów
§ Polityka importowa UE, stanowiąca skuteczną barierę dla polskiego eksportu;
§ Wykup polskich firm i ziemi przez kapitał unijny
§ Asymetria korzyści na rzecz producentów unijnych z tytułu dominującego udziału w efekcie kreacji i przesunięcia obrotów handlowych w warunkach stowarzyszenia, a następnie integracji z UE;
§ Niemożliwość pokrycia kosztów dostosowań rynkowych i modernizacji polskiego sektora żywnościowego;
§ Brak dogodnych warunków kredytowych dla produkcji i eksportu oraz systemowych zabezpieczeń przed ryzykiem handlowym z krajami trzecimi;
Brak akceptacji ze strony UE niektórych przewag komparatywnych polskiego rolnictwa i dążenie do opóźnienia jego włączenia w system wspólnego rynku.
5. Istota interwencjonizmu państwowego w polityce rolnej.
Rolnictwo i produkcja żywności są dziedzinami gospodarki, w których stosowanie działań interwencyjnych przez państwo jest najbardziej widoczne, a zarazem koniczne. Wynika to ze specyfiki procesu produkcyjnego w gospodarce rolnej, sezonowości popytu i podaży, obrotu rynkowego, wysokiego stopnia ryzyka produkcji. Stosowane obecnie instrumenty nie są doskonałe, lecz ich łączne stosowanie przybliża realizację celu jakim jest stabilizacja rynku i kształtowanie odpowiednich realizacji dochodów. Polityka interwencyjna powinna mieć na celu ułatwienie rozwoju rynku oraz zwiększenie konkurencji na rynkach międzynarodowych.
Wbrew temu co mogłoby się na pierwszy rzut oka wydawać, polityka rolna Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, a potem Unii Europejskiej wywierała wpływ na polskie rynki rolne nie tylko od momentu przyjęcia Polski do UE, czy też od momentu objęcia naszego kraju systemem pomocy preakcesyjnej, lecz w całym okresie wymiany gospodarczej ze Wspólnotami Europejskimi oddziaływano na polskie rolnictwo, w mniejszym lub większym stopniu, przy użyciu takich instrumentów Wspólnej Polityki Rolnej jak ograniczenia w imporcie, cła, opłaty wyrównawcze, dopłaty do eksportu.
Organy Komisji Europejskiej podejmują decyzje regulujące działanie wspólnego rynku rolnego oraz zajmują się realizacją Wspólnej Polityki Rolnej w tym zakresie, zlecając jej wykonanie krajowym agencjom płatniczym. Wykonanie natomiast zadań polityki strukturalnej pozostaje w gestii państw członkowskich. Organy Wspólnoty wypracowują koncepcję, cele i metody działania. Instrumentarium Wspólnej Polityki Rolnej obejmuje dwa typy interwencji:
– politykę kontroli rynku, a więc – regulowanie, organy interwencyjne, płatności bezpośrednie kompensacyjne, zasady konkurencji, zasady handlu zewnętrznego, politykę cen, ceny minimalne i interwencyjne, informacje, fundusze na wypłaty cen gwarantowanych,
– politykę strukturalną oddziaływującą na – czynniki i warunki produkcji, rozwój obszarów wiejskich, fundusze dla tej polityki.
Można to bardziej syntetycznie podzielić na 2 instrumenty:
1) instrument wspierania dochodów – dotychczas jeszcze za pośrednictwem wsparcia poszczególnych rynków rolnych i produkcji rolniczej, jednakże obecnie i w przyszłości coraz bardziej za pomocą płatności bezpośrednich,
2) instrument poprawy struktur w rolnictwie i przetwórstwie oraz pozarolniczym wielofunkcyjnym rozwoju wsi. Powszechnie określa się to mianem dwu filarów Wspólnej Polityki Rolnej.
System instrumentów rynkowych dzieli się na dwie grupy:
a) środki interwencji wewnętrznej zalicza się m.in. ustalanie tzw. cen interwencyjnych, zakupy interwencyjne, składowanie nadwyżek i inne formy wycofywania z rynku nadmiernej podaży.
b) środki ochrony zewnętrznej to urzędowe kształtowanie cen na najważniejszych rynkach produktów roślinnych i zwierzęcych oraz dopłaty kompensacyjne w stosunku do zaprogramowanego spadku cen gwarantowanych.
Polityka państwa wobec wsi i rolnictwa:
Cele:
*stabilizacja cen podstawowych produkcji rolnych;
*zapewnienie żywności o odpowiedniej jakości, rozwój infrastruktury gospodarczej rolnictwa, modernizacja;
*ochrona przyrody, dbałość o walory krajobrazowe i rekreacyjne obszarów wiejskich,
*niwelowanie różnic w zagospodarowaniu poszczególnych regionów;
*pobudzenie wzrostu efektywności w modernizacji w sektorze gospodarczym rolno-żywnościowym.
6. Deflacyjna czy inflacyjna polityka kredytu.
Jeszcze kilka lat temu wydawało się, że jednym z głównych problemów gospodarczych naszego kraju przez długi czas będzie wysoka inflacja. Ceny rosły i pomimo różnych zabiegów nie udawało się ich skutecznie zastopować. A tu dość nieoczekiwanie, w stosunkowo krótkim czasie, udało się obniżyć inflację prawie do zera. Według danych GUS inflacja w Polsce spadła obecnie do rekordowego poziomu 0,4 proc. w skali roku. Według naszych przewidywań inflacja może dalej spadać, osiągając nawet poziom poniżej zera - zjawisko takie nosi nazwę deflacji. Do takiej sytuacji może dojść latem tego roku jeśli okaże się, że znów mamy urodzaj i ceny żywności dalej będą spadać. Nawet wzrost cen ropy naftowej na rynkach światowych, będący skutkiem ewentualnej wojny z Irakiem, może nie doprowadzić do wzrostu inflacji, ze względu na konstrukcję koszyka inflacyjnego, którego aż 30 proc. wartości stanowią ceny żywności i napojów bezalkoholowych.
Dopiero co udało nam się uporać z inflacją, a już coraz poważniejsze staje się inne zagrożenie - deflacja, czyli spadek cen. Z teorii ekonomii wiadomo, że stale spadające ceny są bardzo niebezpieczne, ponieważ konsumenci nie inwestują, czekając że można będzie kupić jeszcze taniej. W efekcie spada wzrost gospodarczy.
Deflacja polega na obniżaniu ogólnego poziomu cen dóbr i usług, a także produkcji i zatrudnienia, w wyniku ograniczenia dopływu pieniądza do gospodarki. Według tej definicji łatwo zauważyć, że wszystkie trzy zjawiska związane z deflacją występują obecnie w Polsce. Ceny dóbr i usług systematyczne spadają, produkcja znajduje się na niskim poziomie, a pieniądze nie napływają do gospodarki z różnych powodów, m.in. wysokich stóp procentowych, polityki kredytowej banków oraz panującej stagnacji gospodarczej. W tym względzie Polska nie jest odosobniona, bowiem przez ostatnie dwa lata wzrosła liczba krajów zagrożonych deflacją. Do Japonii (-0,3 proc.) dołączyły Chiny (-0,4 proc.), Czechy(-0,4 proc.), Hong Kong (-1,5 proc.). Zagrożenie deflacyjne istnieje też w Singapurze.
Zagrożenia wynikające z deflacji to wzrost realnych stóp procentowych prowadzący do wyższych kosztów kredytów inwestycyjnych oraz zwiększenia zyskowności z inwestycji spekulacyjnych. W przypadku Polski wiąże się to ze wzmocnieniem złotego, co nie jest dobre dla eksportu. Ponadto spadek cen może przyczynić się do spadku konsumpcji, w oczekiwaniu na dalszy spadek cen. Doprowadzi to do pogłębienia się stagnacji gospodarczej bądź recesji, a w konsekwencji wzrostu bezrobocia.
Skutki deflacji są jednak najgorsze dla zadłużonych firm i osób prywatnych, ponieważ wzrasta rzeczywisty poziom długu oraz koszt jego obsługi. Poza tym, ze względu na ogólny spadek cen, tanieje również majątek (np. nieruchomości), który stanowił zabezpieczenie tego długu. Deflacja jest groźna również dla banków, dlatego że wzrost realnego zadłużenia kredytobiorców i ich kumulujące się trudności z jego spłatą powodują, że szybko rośnie portfel "złych długów". Topnieje wówczas kapitał banków, które ograniczają akcję kredytową, co stanowi kolejny czynnik utrudniający gospodarce wyjście z recesji. Można zastanawiać się czy w tym momencie ma sens dalsza walka z inflacją i utrzymanie wysokich stóp procentowych oraz czy sensowne jest zwiększenie opodatkowania podmiotów (indywidualnych i gospodarczych) w dobie pogłębiających się problemów gospodarczych kraju?
7. Makroekonomiczne uwarunkowania polityki monetarnej w gospodarce.
Polityka pieniężna- to kształtowanie rozmiarów podaży i popytu pieniądza dla osiągnięcia pewnych celów gospodarczych. Jest współcześnie najważniejszym narzędziem wykorzystywanym do oddziaływania na gospodarkę.Twórcami polityki monetarnej są:
· Bank Centralny
· Minister Finansów
· ParlamentCele polityki pieniężnej- są to cele, które stara się realizować państwo, są one określone w polityce państwa .Te cele to :
• Kształtowanie warunków trwałego, stabilnego wzrostu gospodarczego ( hamowanie, pobudzanie)
• Polityka monetarna może wpływać na kształtowanie się stabilnego poziomu cen• Polityka pieniężna może wpływać na kurs walutowy a tym samym na opłacalność wymiany
• Polityka pieniężna może wpływać na saldo bilansu płatniczego. Skuteczność polityki pieniężnej- to znaczy osiąganie przez nią zamierzonych celów. Zależy przede wszystkim od stanu aktywności gospodarczej, a szczególnie od wykorzystania jej zasobów. Przy niepełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych ekspansywna polityka będzie skuteczna. W tych warunkach przyrost podaży pieniądza pobudzi popyt, produkcję, ponieważ podaż jest wysoce elastyczna, bo są duże zasoby łatwych do uruchomienia zasobów.I- ...
pioter888