notatek.pl- makroekonomia sum uek calosc.doc

1.        Przedmiot i metodologia makroekonomii

Makroekonomia jest to dział ekonomii zajmujący się analizą gospodarki jako całości.

Makroekonomia jest to nauka badająca prawidłowości wyst. w skali całego gospodarstwa krajowego i zajmująca się zastosowaniem płynących stąd ustaleń dla realizacji celów makroekonomicznych zgodnie z przyjętymi priorytetami społecznymi.

Trzy najważniejsze problemy makroekonomiczne to inflacja, bezrobocie i wzrost gospodarczy

Do agregatowych wielkości zaliczamy: dochód narodowy, wydatki na konsumpcję, wydatki na inwestycję, oszczędności, dochody i wydatki budżetu państwa, bilans handlowy i płatniczy
kraju, popyt na pieniądz i podaż pieniądza, przeciętny poziom cen, rozmiary zatrudnienia i
bezrobocia w kraju itp.
Badanie związków miedzy tymi wielkościami ma na celu wykazanie przyczyn niepełnego
wykorzystania istniejących zdolności produkcyjnych i niepełnego zatrudnienia siły roboczej
oraz ustalenia środków zaradczych prowadzących do lepszego wykorzystania istniejącego
zasobu czynników produkcji. Makroekonomia kładzie główny nacisk na sprawność
mechanizmów rynkowych.

Makroekonomia jest nauką o gospodarce jako całości; mikroekonomia natomiast zajmuje się indywidualnymi konsumentami oraz przedsiębiorstwami.

Mikroekonomia bada związki przyczynowo-skutkowe wpływające na decyzje, które podejmują konsumenci, firmy oraz społeczeństwa, patrzy na gospodarkę narodową przez pryzmat przedsiębiorców i konsumentów z punktu widzenia maksymalizacji ich korzyści. Zajmuje się również takimi zagadnieniami, jak: ograniczoność zasobów, koszt "utraconych możliwości", wielkość i struktura produkcji oraz konsumpcji. Mikroekonomiści przywiązują szczególną wagę do analizy cen i badania ich związków z ilością wytwarzanych i sprzedawanych wyrobów w gospodarce.

W makroekonomii poświęca się nadmierną dbałości o  szczegóły na rzecz ogólnych związków między dużymi agregatami (sektorami) występującymi w gospodarce. Gospodarstwa domowe dostarczają usługi posiadanych czynników usług. Przedsiębiorstwa wypłacają dochody za wykorzystanie czynników produkcji gospodarstwom domowym, które z kolei wydają zarobione pieniądze na zakup dóbr i usług wytworzonych przez przedsiębiorstwa. Proces ten jest określany mianem  ruchu okrężnego w gospodarce.

Makroekonomia uznaje ceny za stale, koncentruje się na zagregowanych efektach działań podstawowych jednostek ekonomicznych: poziom przychodów i wydatków w gospodarce, poziom zatrudnienia, zagregowane inwestycje, poziom konsumpcji, podaż pieniądza, etc.

Ekonomia pozytywna mówi o świecie takim, jaki jest on w rzeczywistości. Bada ona skutki konkretnych wyborów ekonomicznych bez wyrażania sądów wartościujących.

Ekonomia normatywna opiera się na różnych sądach wartościujących, dotyczących pożądanego stanu rzeczy. Ekonomia normatywna, zwana też ekonomią subiektywną, na podstawie obserwacji rynku i zjawisk w nim zachodzących, wyciąga wnioski na przyszłość, stara się przewidzieć skutki obecnych działań gospodarczych.

2. Główne kategorie rachunku makroekonomicznego

Produkt krajowy brutto (PKB, GDP)

Miara wielkości produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem (tzn. przez obywateli danego kraju oraz przez cudzoziemców); w określonym okresie (np. roku).

PKB obejmuje tylko produkcję rejestrowaną statystycznie i przechodzącą przez rynek (pominięte zostają np. produkty i usługi wykonane we własnym zakresie i na własne potrzeby w gospodarstwie domowym jak również efekty działalności gospodarczej tzw. szarej strefy).

Produkt narodowy brutto (PNB)

Miara dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju (łącznie z dochodami osiągniętymi za granicą, a przekazanymi do kraju).

Dobra finalne: to dobra nabyte przez ostatecznego użytkownika. Są to:

dobra konsumpcyjne dla gospodarstw domowych,

dobra inwestycyjne dla przedsiębiorstw (np. ma-szyny),

dobra nabywane przez sektor państwowy,

dobra przeznaczone na eksport (z potrąceniem importu).

Dobra pośrednie: to dobra częściowo przetworzone, zużywane przy produkcji innych dóbr, np. surowce.

Wartość dodana: to przyrost wartości dóbr w wyniku określonego procesu produkcji.

Dobra finalne + Dobra pośrednie = Produkt globalny

Produkt globalny – Zużycie środków produkcji =

= Wartość dodana = Dochody czynników produkcji = PKB

Realny PNB per capita – realny PNB podzielony przez liczbę mieszkańców kraju.

Istnieją 3 metody liczenia produktu krajowego brutto:

1.        PKB to suma wydatków na dobra finalne

(PKB = wartość wytworzonych dóbr finalnych).

W celu obliczenia w ten sposób PKB, należy dodać do siebie:

a)        wydatki gospodarstw domowych na konsumpcję (C),

b)        wydatki inwestycyjne przedsiębiorstw (I),

c)        wydatki państwa na zakup dóbr i usług (G),

d)        wydatki netto zagranicy (X – M).

PKB = Y = C + I + G + X – M

Nie sprzedana część produkcji tworzy przyrost zapasów (∆Z). Zmianę zapasów można włączyć do szeroko rozumianych inwestycji lub wyodrębnić jako dodatkową pozycję (∆Z) w równaniu PKB, które przyjęłoby wówczas następującą postać:

PKB = Y = C + I + ∆Z + G + X – M

2.        PKB to suma wartości dodanej.

W gospodarce wartość dóbr finalnych jest równa sumie wartości dodanej.

3.        PKB to suma wynagrodzeń czynników produkcji.

W gospodarce wartość dóbr finalnych jest równa sumie dochodów właścicieli czynników produkcji.

PKB nominalny oblicza się według bieżącej wartości pieniądza,

PKB realny natomiast według realnej wartości pieniądza, a więc oczyszczony z wpływu inflacji.

PKB w cenach rynkowych – miara produkcji krajowej łącznie z podatkami pośrednimi na dobra i usługi.

PKB w cenach czynników wytwórczych – miara produkcji krajowej z pominięciem podatków pośrednich.

PKB w cenach rynkowych jest więc wyższy od PKB w cenach czynników produkcji o wielkość podatków pośrednich (pomniejszoną o sumę ewentualnych subsydiów do dóbr i usług).

PNB nominalny – mierzy się w cenach bieżących, tj. w takich, które istniały w okresie, gdy osiągano składające się na PNB dochody.

PNB realny lub inaczej PNB w cenach stałych – koryguje nominalne PNB o skutki inflacji i wyraża go w cenach istniejących w pewnym okresie, najczęściej określanym jako rok bazowy lub rok podstawowy.

DOCHÓD NARODOWY

Jest to produkt narodowy netto (PNN) wytwarzany w gospodarce. Oblicza się go przez odjęcie amortyzacji od PNB w  cenach bazowych.

Produkt narodowy netto w cenach czynników produkcji to dochód narodowy (DN).

Jest to ilość pieniędzy jakimi dysponuje gospodarka na dobra i usługi, po odłożeniu odpowiedniej ilości pieniędzy na amortyzacje i utrzymanie istniejących zasobów kapitału na dotychczasowym poziomie.

DN = PNN w cenach czynników produkcji =

       = PNB w cenach rynkowych – amortyzacja – podatki pośrednie +

          + subsydia

Konsumpcja- wydatki gospodarstw domowych na zakup dóbr. Są to wydatki na: nietrwałe dobra konsumpcyjne, dobra trwałe (meble, komputer) oraz usługi konsumpcyjne (usługi kulturalne, wypoczynkowe, lekarskie, turystyczne)

Alternatywą dla konsumpcji dodatkowej jest oszczędzanie, czyli przeznaczanie pieniędzy na konsumpcję w przyszłości.

Inwestycje – wydatki sektora prywatnego o charakterze inwestycyjnym – wydatki przedsiębiorstw prywatnych (wydatki na urządzenia, maszyny, środki transportu, budowle) i gospodarstw domowych (budowa lub kupno domu, zakup mieszkania)

Oszczędności – ta część dochodu, która nie została wydana na zakup dóbr i usług.

Zapasy – dobra trzymane obecnie w przedsiębiorstwie na potrzeby przyszłej produkcji lub sprzedaży.

Amortyzacja – inaczej zużycie kapitału trwałego, jest miarą szybkości zmniejszania się wartości istniejącego zasobu kapitału w danym okresie, będącego wynikiem jego fizycznego lub ekonomicznego zużycia.

Podatek pośredni jest to danina publiczna płacona w pieniądzu, przymusowa, bezzwrotna, niezwiązana, zasilająca budżet państwa. Do podatków pośrednich zaliczamy: podatek akcyzowy, VAT i podatek od gier losowych.

Subsydia jest to dostarczanie przez rząd albo inną instytucję publiczną środków finansowych lub wsparcia dochodowego, lub cenowego przedsiębiorstwom (najczęściej eksporterowi), lub producentowi wyrobów przeznaczonych na eksport.

Eksport – dobra, które zostały wytworzone w kraju, a następnie sprzedane za granicę.

Import – dobra, które są produkowane za granicą i tam nabywane na potrzeby gospodarki krajowej.

Exnetto rozumiany jest jako różnica eksportu i importu w ujęciu wartościowym. (Exnetto=Ex-Im). Zależności między Ex i Im mogą być różnorodne czyli Exnetto może przyjmować różne wartości. Ich odzwierciedleniem jest saldo bilansu handlowego.

1. Exnetto > 0 gdy Ex > Im

2. Exnetto < 0 gdy Ex < Im

3. Exnetto= 0 gdy Ex = Im 9zrównoważony bilans handlowy)

Wydatki rządowe - wydatki rządowe (organów samorządowych oraz centralnych) – wydatki państwa obejmują wydatki o charakterze konsumpcyjnym i inwestycyjnym np. na utrzymanie sfery budżetowej. Wydatki o charakterze inwestycyjnym związane są z utrzymaniem wojska, policji, sądownictwa, wydatki na aktywne programy walki z bezrobociem. Wydatki na dobra konsumpcyjne państwo może tworzyć pośrednio przyznając wynagrodzenia lub bezpośrednio organizując np. żywienie zbiorowe w szpitalach, domach dziecka.

Poniższe rysunki przedstawiają sposoby obliczania różnych mierników z rachunku dochodu narodowego:

OZNACZENIA

C – konsumpcja          I - inwestycje

S –oszczędności     X- eksport           Im- import

G - wydatki państwa na dobra i usługi

F - dochody netto z własności i pracy za granicą przekazane do kraju

Należy odróżniać wzrost dochodu nominalnego (w cenach bieżących) od wzrostu dochodu realnego (w cenach stałych).

Do przeliczenia PKB na ceny stałe stosuje się odpowiedni wskaźnik cen – tzw. deflator PKB.

Deflator PKB to indeks określający zmiany poziomu cen, wskaźnik cen. Deflator to miara przeciętnego wzrostu cen wszystkich dóbr i usług wchodzących w skład dochodu narodowego. Deflator PKB to relacja między produktem krajowym brutto w cenach nominalnych (produkt brutto w cenach bieżących) a produktem krajowym brutto w cenach realnych (produkt brutto w cenach stałych).

Czynniki wzrostu dochodu narodowego

Wzrost dochodu narodowego oznacza, że w danej gospodarce dokonują się zmiany ilościowe

polegające na wzroście podstawowych wielkości makroekonomicznych tj. produkcja, zatrudnienie, inwestycje, konsumpcja, rozmiary eksportu.

Jeżeli takim zmianom ilościowym towarzyszą zmiany jakościowe to oznacza to, że w danej gospodarce występują procesy rozwoju gospodarczego. Żeby można było mówić o rozwoju gospodarczym musi występować nie tylko wzrost zatrudnienia ale też musi wzrosnąć jakość zatrudnianych osób czyli wśród zatrudnionych powinny dominować osoby o wyższym poziomie umiejętności i kwalifikacji. Jest to ważna przesłanka poprawy jakości istniejącego kapitału rzeczowego w kierunku jego unowocześnienia poprzez zastosowanie postępu technicznego.

Rozwój gospodarczy wymaga określonych procesów restrukturyzacji gospodarki polegających na zwiększeniu udziałów nowoczesnych dziedzin w wytwarzaniu dochodu narodowego zaś zmniejszaniu udziału dziedzin przestarzałych.

W krótkim okresie czasu o wzroście dochodu narodowego decydują czynniki popytowe. Czynniki popytowe obejmują popyt na dobra wszystkich podmiotów gospodarczych. Determinują one wielkość faktycznie wytworzonego dochodu narodowego w gospodarce. Łączny agregatowy popyt decyduje o wielkości produkcji faktycznej i faktycznego dochodu narodowego w krótkim okresie czasu.

W krótkim okresie wielkość popytu na różne dobra określa wielkość faktycznej produkcji tych dóbr czyli faktycznego PKB. Wzrost popytu jest zatem przesłanką wzrostu produkcji podaży dóbr czyli wzrostu PKB.

Zmniejszenie agregatowego popytu przyczynia się ograniczenia faktycznej produkcji i dochodu faktycznego. Poprawa koniunktury gospodarczej zapewnia wzrost: inwestycji, zatrudnienia, dochodów, produkcji i wzrost popytu na czynniki produkcji i dobra. Agregatowy popyt obejmuje: App= C+I+G+Exnetto.

Każda gospodarka dąży do zrównoważenia agregatowego popytu i podaży App = Apd. Jeżeli wzrośnie App to istnieje przesłanka wzrostu agregatowej produkcji i agregatowej podaży jeżeli w gospodarce istnieją wolne moce wytwórcze. Brak możliwości wytwórczych przyczynić się może do wzrostu zjawisk inflacyjnych, gdy wzrośnie agregatowy popyt.

Każda gospodarka prowadzi określoną strategię długofalowego rozwoju, w której nacisk położony jest na wzrost możliwości wytwórczych gospodarki. Te możliwości wytwórcze gospodarki są przesłanką wzrostu dochodu narodowego w długim okresie czasu. Możliwości wytwórcze gospodarki zależą od wielkości zasobów czynników wytwórczych i efektywności ich wytwarzania.

Podstawowe zasoby wytwórcze to zasoby naturalne: ludzie, kapitał rzeczowy i pieniężny (przedsiębiorczość i organizacja)

Załóżmy, że dochód narodowy jest funkcją trzech czynników wytwórczych:

1. Zatrudnienia

2. Kapitału rzeczowego

3. Stanu technologicznego produkcji (metody wytwarzania, które odzwierciedlają poziom wiedzy technicznej w danym czasie)

PKB (Y) = F (Z,K,A)

Wzrost wielkości zatrudnienia z Z1 do Z2 przyczynia się do wzrostu produkcji i dochodu narodowego z Y1 do Y2 ale przy danej wielkości kapitału rzeczowego wzrost zatrudnienia prowadzi do coraz mniejszej produkcji w stosunku do liczby zatrudnionych czyli spadek produkcji na jednego zatrudnionego.

Jest to zgodne z działaniem ekonomicznego prawa malejącej produktywności. Wzrost dochodu osiągany w drodze wzrostu ilości zatrudnionych nosi nazwę wzrostu ekscensywnego. Taki wzrost jest charakterystyczny dla krajów o wysokiej liczbie ludności w wieku produkcyjnym oraz wysokim przyroście naturalnym. Zatrudnienie zależne jest od liczby ludności w wieku produkcyjnym oraz aktywności zawodowej tej ludności.

Rozwój gospodarczy - długofalowy proces przemian dokonujących się w gospodarce. Obejmuje zarówno zmiany ilościowe, dotyczące wzrostu produkcji, zatrudnienia, inwestycji, rozmiarów funkcjonującego kapitału, dochodów, spożycia i in. wielkości ekonomicznych
charakteryzujących gospodarkę od strony ilościowej (wzrost gospodarczy), jak również
towarzyszące im zmiany o charakterze jakościowym. Do tych drugich zaliczyć należy przede wszystkim postęp techniczny i technologiczny, doskonalenie systemu powiązań wewnątrz gospodarczych i powiązań z gospodarką światową, wzrost poziomu kwalifikacji siły roboczej, zmiany struktury gospodarki zmierzające do jej unowocześnienia, wzrost poziomu efektywności w skali mikro- i makroekonomicznej, pojawianie się nowych produktów i doskonalenie jakości już produkowanych. Możliwy jest wzrost gospodarczy bez rozwoju, rozwój bez wzrostu nie jest możliwy.

Mierniki ekonomiczne

- produkt krajowy brutto (PKB) w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Uzupełnieniem wartości PKB na jednego mieszkańca jest tempo jego przyrostu w ciągu roku oraz udział poszczególnych działów gospodarki w tworzeniu PKB;

- produkt narodowy brutto (PNB) –

- dochód narodowy (DN) uzyskiwany w wyniku pomniejszenia produktu narodowego brutto o koszty amortyzacji i koszty pośrednie (VAT i akcyzę);

- majątek narodowy – miernik stosowany przez Bank Światowy w najnowszych rankingach państw. Uwzględnia przeliczoną na mieszkańca szacunkową wartość bogactw naturalnych, potencjał twórczy zasobów ludzkich oraz majątek wytworzony, tj. budynki, maszyny, technologie, infrastrukturę techniczną terenu.

Mierniki gospodarcze

- udział przemysłu w tworzeniu PKB;

- udział w światowej produkcji wyrobów elektronicznych, tworzyw sztucznych i energii elektrycznej;

- intensywność produkcji rolnej mierzona wydajnością z jednego hektara;

- stosunek produkcji roślinnej i zwierzęcej w ogólnej wartości produkcji rolnej;

- struktura towarowa handlu zagranicznego.

Mierniki demograficzne

- śmiertelność niemowląt na 1000 urodzeń żywych;

- przeciętna długość trwania życia;

- struktura wiekowa ludności;

- struktura zawodowa ludności.

Mierniki społeczne

...