RACJONALNE ROZMNAŻANIE RODZIN.pdf

BIULETYN NAUKOWY

Skrót: Biul. Nauk., Nr 18, 2002

RACJONALNE ROZMNAŻANIE RODZIN

SKUTECZNIE ZWALCZA NASTRÓJ ROJOWY

I ZWIĘKSZA PRODUKCYJNOŚĆ RODZIN

Maciej Siuda, Jerzy Wilde

Katedra Pszczelnictwa UWM, Olsztyn

S ł o w a k l u c z o w e: rodzina pszczela, odkład, nastrój rojowy, rozmnażanie rodzin.

Streszczenie

W pracy zaprezentowano efektywne metody rozmnażania rodzin pszczelich, będące sposobem na

racjonalne powiększanie pasiek. Analizowano metody rozmnażania rodzin, uwzględniając ich wpływ

na rozwój rodzin macierzystych. Wybór metody rozmnażania pszczelarz powinien dostosować do

oczekiwanej liczby nowo utworzonych rodzin oraz panujących warunków klimatyczno-pożytkowych.

RATIONAL MULTIPLICATION OF HONEYBEE COLONIES EFFECTIVELY

SUPPRESSES THE SWARM IMPULSE AND INCREASES THEIR PRODUCTIVITY

Maciej Siuda, Jerzy Wilde

Department of Apiculture, University of Warmia and Mazury in Olsztyn

K e y w o r d s: honeybee colony, nucleus, swarm impulse, colony multiplication.

Abstract

The paper presents effective methods of honeybee colony multiplication, aimed at rational apiary

development. The multiplication methods were analyzed taking into account their effect on the

productivity of mother colonies. It was concluded that these methods should be selected on the basis

of the expected number of new colonies as well as climate and nectar flow conditions.

Wprowadzenie

We wszystkich pasiekach istnieje potrzeba rozmnażania rodzin pszczelich.

Większość pszczelarzy odbudowuje stan pasiek o tyle rodzin, ile spadło ich

w okresie zimowania (P IDEK 1984). Dodatkowo poprawa koniunktury

Maciej Siuda, Jerzy Wilde

w pszczelarstwie, choć ciągle powolna, to już odczuwalna, rodzi zapotrzebowa-

nie na pnie pszczele. Warto zatem zastanowić się, jak rozmnażać rodziny, aby

było ich najwięcej, a jednocześnie, aby nie stracić zbyt dużo z produkcyjności

macierzaków (W ILDE i in. 1994).

Sytuacja ekonomiczna pasiek w naszym kraju zmusza do szukania op-

tymalnych metod gospodarki pasiecznej oraz nowych źródeł dochodów. Produ-

kcja rodzin, pod warunkiem znalezienia na nie nabywcy, może być takim

dodatkowym źródłem (W ILDE iC ICHOŃ 1999, W ILDE i in. 1994). Dla pasiek

korzystających ze słabych pożytków rozwojowych byłby to szczególnie atrak-

cyjny sposób poprawienia dochodowości, gdyż według P IDKA (1984) wartość

przezimowanego odkładu jest równa wartości 10 – 13 kg miodu. Uzyskane

wyniki zależą jednak od wyboru optymalnej metody tworzenia nowych rodzin

oraz od występujących pożytków (M ARCINKOWSKI 1991). Jest zatem duża

szansa na to, iż roje, odkłady czy rodziny pszczele staną się takim samym

towarem, jak miód, wosk, pyłek, czy inne produkty pszczelarskie (P IDEK 1984,

W ILDE 2000, W ILDE i in. 1994).

Koszty powiększania pasiek

Najszybszym sposobem odbudowania liczby rodzin pszczelich lub powięk-

szenia pasieki jest ich zakup. Pszczelarze częściej decydują się na zakup rodzin

wczesną wiosną, chociaż ich cena jest wyższa, najczęściej trzeba zapłacić od 70

do 150 zł, niż jesienią, kiedy rodzina pszczela kosztuje od 50 do 100 zł, do tego

należy dodać niemałe koszty zazimowania i ryzyko przezimowania. W czasie

zakupu należy starannie przejrzeć rodziny, oceniając ich stan zdrowotny i siłę.

Powiększanie liczby rodzin przez zakup wiąże się jednak z pewnymi niedogod-

nościami. Koszty zakupu rodzin wiosną ponosimy już na początku sezonu,

jeszcze przed rozpoczęciem zbiorów, natomiast kupując rodziny jesienią, pono-

simy dodatkowe ryzyko związane z ich zimowlą. Musimy liczyć się także

z dodatkowymi kosztami pracy w przypadku zakupu pni o innym systemie

ramek, ponoszonymi na ich standaryzację lub przenoszenie do własnych uli.

Dość często przypadkowo zakupione pszczoły odbiegają swoim zachowaniem,

agresywnością lub rojliwością, od pszczół przez nas posiadanych. Wiąże się to

najczęściej ze stratami w produkcji, gdyż nabyte pszczoły najczęściej nie

przedstawiają dużej wartości użytkowej pod względem wydajności miodowej,

dochodzą jeszcze koszty związane z wymianą matek. Dodatkowe koszty zwią-

zane z wymianą matek mogą ponieść również pszczelarze powiększający

pasieki przez kupowanie rojów. W ubiegłym sezonie za rój należało zapłacić ok.

50 zł, choć w rejonach, gdzie rójka występowała wyjątkowo często, roje można

było nabywać za wyjątkowo niską cenę (5 – 10 zł). W zależności od pory sezonu

i siły roju inwestycja ta nie zawsze zwraca się w tym samym sezonie (O TIS i in.

Racjonalne rozmnażanie rodzin ...

1984). Decydując się na powiększanie pasieki przez zakup odkładów, unika się

dodatkowych kosztów, albowiem odkłady mają młode matki, a pszczelarz,

zamawiając je, decyduje o systemie ramki. Cena odkładu zależy od pory sezonu

i jego siły, a kształtuje się od 80 do 130 zł. Jednocześnie inwestycja ta może się

zwrócić w tym samym sezonie tylko przy zakupie odkładów wczesną wiosną

i wykorzystaniu pożytków późnych. Metodę rocznego wykorzystania rodzin

produkcyjnych proponuje swoim pszczelarzom firma APIPOL, polecając, za-

miast zimowli rodzin, uśpienie pszczół jesienią i ich wykorzystanie wraz

z czerwiem do celów farmaceutycznych. Produkcję w kolejnym sezonie oparto

na zakupie odkładów tworzonych w wyspecjalizowanych gospodarstwach pa-

siecznych. Jeśli ze względu na warunki klimatyczne Polski nie nastąpią

kłopoty z tworzeniem dostatecznej liczby nowych rodzin, koncepcja ta jest

niezwykle interesująca i może przyczynić się do zwiększonej produkcji jedno-

stkowej. Znana jest bowiem witalność i niezwykła dynamika rozwoju nowych

rodzin. Jeśli dodać do tego dużą wartość użytkową matek hodowlanych,

poddawanych do odkładów, to można się spodziewać, iż omawiany projekt

zakończy się sukcesem.

Najbardziej tradycyjnym sposobem tworzenia nowych rodzin jest łapanie

rojów, którymi następnie zasiedla się ule. W porównaniu z tą metodą, planowe

tworzenie nowych rodzin jest bardziej korzystne, głównie ze względu na

mniejszą pracochłonność, możliwość zastosowania jej w różnych warunkach

i decydujący wpływ samego pszczelarza na rozwój rodzin. Chociaż według

O TISA i in. (1984) złapane i osadzone roje przy odpowiedniej pielęgnacji

zamieniają się w wysokoprodukcyjne rodziny, to jednak tworzenie odkładów

jest o połowę mniej pracochłonną metodą rozmnażania (C HMUROVI ˇ 1976). Na

zdjęcie i osadzenie roju potrzeba bowiem 89 robotnikominut, a na tworzenie

odkładu tylko 44 – 47. Dopuszczanie do występowania rójek w pasiece naraża

pszczelarza na dodatkowe straty związane z mniejszą produkcyjnością rodzin

oraz ryzyko ucieczki rojów. Postępowanie takie często prowadzi do selekcji

pszczół o zwiększonej rojliwości.

Wpływ metod tworzenia odkładów na rozwój rodzin

macierzystych i zwalczanie nastroju rojowego

Wpływ osłabiania rodzin przez odbieranie pszczół i czerwiu na późniejszy

rozwój rodzin zależy od wielu czynników, z których najważniejszy to warunki

rozwoju. W nie sprzyjających warunkach klimatyczno-pożytkowych wpływ

osłabiania może trwać kilka miesięcy, a w warunkach dobrych ulega skróceniu

(B I ˇ EV 1983, M ARCINKOWSKI 1991).

Wielu autorów zaleca tworzenie bardzo wczesnych odkładów w czasie

kwitnienia drzew owocowych i mniszka (W ALLNER 1983) lub odkładów

Maciej Siuda, Jerzy Wilde

wczesnych, wykonanych przy końcu kwitnienia rzepaku ozimego (B OBRZEC-

KI ,W ILDE 1984, ˇ YMA ˇ ENKO 1983). W okresie tym tworzymy słabe odkłady,

zabierając z rodzin macierzystych 1 – 2 plastry czerwiu krytego wraz

z obsiadającymi je pszczołami. Po pożytku z rzepaku ozimego, gdy rodziny

wchodzą już w nastrój rojowy, tworzy się silniejsze odkłady z 3 – 4 plastrów

czerwiu. Można je odbierać od jednej rodziny lub różną liczbę plastrów od

innych pni, w zależności od ich siły, tworząc tzw. składańce, unifikując każdą

nową jednostkę do np. 4 plastrów z czerwiem. P IDEK (1984) stwierdził, że

odkłady lipcowe, ze względu na efektywniejszy wychów czerwiu (w relacji

ilości czerwiu do kosztu), powinny obsiadać nie mniej niż 5 plastrów

dadanowskich, w tym 3 plastry z czerwiem. W zależności od czasu tworzenia

rodzin różnie kształtuje się ilość zabieranych pszczół. L EBEDEV (1984) zaleca,

by wynosiła ona 1 kg w odkładach majowych i 1,5 kg, jeżeli wykonujemy je

w końcu czerwca.

Z przeprowadzonych badań wynika, że umiarkowane odbieranie pszczół

i czerwiu nie wpływa negatywnie na dalszy rozwój rodzin macierzystych

(B OBRZECKI ,W ILDE 1984, ˇ YMA ˇ ENKO 1983, W ALLNER 1983, W ILDE i in.

1994), ale jednorazowe odebranie z rodzin 20 – 30% pszczół wpływa na

obniżenie ilości czerwiu w późniejszym okresie sezonu (M ARCINKOWSKI 1991).

Jest to szczególnie istotne dla pszczelarzy wykorzystujących 3 – 4 pożytki

w sezonie, w tym także późno występujące.

Odbieranie rodzinom 1 – 2 plastrów z czerwiem i obsiadającymi je pszczoła-

mi najczęściej nie rozładowuje istniejącego już nastroju rojowego (W ILDE ,

C ICHOŃ 1999). Zabieg taki wymaga odebrania z rodziny co najmniej 5 – 6

plastrów czerwiu krytego z obsiadającymi je pszczołami (W ILDE 1996). Do

zwalczania nastroju rojowego można wykorzystać również metody rozmnaża-

nia rodzin przez sztuczną rójkę lub tworzenie zsypańców. Metody te możemy

zastosować po zaobserwowaniu mateczników w rodzinach macierzystych. Przy

stosowaniu wspomnianych metod odbiera się z rodzin macierzystych jedno-

razowo ok. 2 kg pszczół. Przy starannej pielęgnacji rodzin planowe powięk-

szanie pasieki przez tworzenie odkładów zapobiega całkowicie rojeniu się

pszczół w pasiece.

Wpływ tworzenia odkładów na produkcyjność rodzin

Analizując wpływ racjonalnego rozmnażania rodzin, należy pamiętać, iż

miarą uzyskanego efektu powinna być ocena produkcyjności uzyskanej zarów-

no z macierzaków, jak i odkładów. Dodatkowo należy uwzględnić wartość

zazimowanych odkładów jako nowych rodzin. Przy bardzo wcześnie tworzo-

nych odkładach jest konieczna duża siła rodzin pni macierzystych, w przeciw-

Racjonalne rozmnażanie rodzin ...

nym bowiem razie rodziny macierzyste mogą dać istotnie mniejszą produkcję.

Ryzyka tego jest pozbawione późniejsze tworzenie odkładów, składańców lub

zsypańców, gdyż można je wykonywać po pożytku z rzepaku ozimego, gdy

rodziny wchodzą już w nastrój rojowy. W badaniach przeprowadzonych w Ka-

tedrze Pszczelnictwa UWM w Olsztynie wykazano, iż tworzenie odkładów

wczesnych powodowało obniżenie zbiorów miodu z pierwszego miodobrania

o 3,02 kg, w porównaniu z grupą rodzin, z których wykonywano odkłady późne.

W czasie drugiego miodobrania najmniej pozyskano miodu od rodzin, z których

tworzono zsypańce (2,78 kg), najwięcej zaś od rodzin rozmnażanych przez

sztuczną rójkę – 6,16 kg (W ILDE i in. 1994). W sezonach 2000 i 2001,

obserwując produkcję wczesnych 2 – 3-plastrowych odkładów, stwierdzono, że

przy odpowiedniej pielęgnacji można od nich uzyskać od 6 do 10 kg miodu

towarowego z pożytków późnych w zależności od terminu wykonania odkładu

oraz rodzaju poddanej matki. Odkłady tworzone w maju wraz z czerwiącymi

matkami charakteryzowały się wyższymi zbiorami miodu niż odkłady o tej

samej sile tworzone w czerwcu lub z matkami nieunasiennionymi (tab. 1). Jest

to szczególnie widoczne w ostatnim roku badań, kiedy utworzone odkłady

korzystały z dwóch pożytków – gryki i wrzosu. Od odkładów z matkami

czerwiącymi odebrano po 16 i 15 kg miodu (odpowiednio tworzone w maju

i czerwcu), czyli o 4 i 5 kg miodu więcej niż od odkładów z matkami

nieunasiennionymi.

Tabela 1

Table 1

Produkcja miodu w odkładach w sezonach 2000 i 2001 (kg)

Honey harvested from nuclei in the years 2000 and 2001 (kg)

Miodobranie

Honey harvest

z gryki

z wrzosu

Razem

Total

Grupa – Group

from

buckwheat

heather

2000 2001 2000 2001 2000 2001

Odkłady majowe z matkami czerwiącymi

Nuclei built in May with mated queens

–

Odkłady majowe z matkami nieunasiennionymi

Nuclei built in May with virgin queens

–

Odkłady czerwcowe z matkami czerwiącymi

Nuclei built in June with mated queens

–

Odkłady czerwcowe z matkami nieunasiennionymi

Nuclei built in June with virgin queens

–

Rodziny intensywnie osłabiane nie wykorzystują w pełni występujących

pożytków pyłkowych, lecz tworzenie odkładów i wykorzystywanie ich do

produkcji obnóży pyłkowych znacznie intensyfikuje produkcję. Łączna produk-

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: