grzyby.doc

Askogon, jednokomórkowe, wielojądrowe gametangium żeńskie (lęgnia) u grzybów z grupy workowców; na szczycie a. znajduje się wyrostek — włostek (trichogyne), który rosnąc tworzy z plemnią połączenie; przez połączenie to zawartość plemni przelewa się do lęgni (gametangiogamia).

Owocnik, wytwór grzybni grzybów wyższych (workowców, podstawczaków), nadziemny lub podziemny, zbud. ze zbitych strzępek tkanki rzekomej (plektenchymy); składa się z części płonnej i obłóczni, w której powstają worki lub podstawki z zarodnikami; powstanie owocnika jest poprzedzone procesem płciowym; do najczęściej spotykanych owocników należą: miseczki, otocznie, owocniki kuliste lub jajowate (np. z trufli) i owocniki kapeluszowate; kształt, wielkość i barwa owocnika jest cechą charakterystyczną dla poszczególnych grup grzybów. U wielu grzybów mających owocniki kapeluszowate obłócznia pokrywająca hymenofor jest zabezpieczona we wczesnych stadiach rozwoju owocnika osłoną częściową, łączącą brzeg kapelusza z trzonem, która w czasie wzrostu owocnika pęka, tworząc na trzonie pierścień i niekiedy strzępy dookoła kapelusza; u niektórych grzybów cały owocnik bywa okryty osłoną zupełną, która po rozerwaniu tworzy u podstawy trzona pochwę i często tzw. łatki na powierzchni kapelusza (np. u muchomorów), albo zwisającą z brzegów kapelusza delikatną zasnówkę.

Miseczka, apotecjum, owocnik grzybów workowców (tzw. miseczniaków) i niektórych porostów, kształtem przypominający miseczkę; zawiera worki z zarodnikami, umieszczone w warstwie zw. obłócznią.

Obłócznia, hymenium, bot. warstwa, w której wytwarzane są zarodniki w owocnikach grzybów wyższych; występuje także u porostów; składa się z worków (u workowców) lub podstawek (u podstawczaków) i płonnych strzępek, tzw. wstawek (parafiz), między workami lub płonnych komórek o zgrubiałej ścianie komórkowej, tzw. rozwierek (cystyd), między podstawkami; obłócznia rozwija się najczęściej w części owocnika zw. hymenoforem, niekiedy bezpośrednio na zwartej grzybni.

Spermacja, nie wytwarzające wici komórki spełniające rolę gamet męskich, a więc nie mające zdolności aktywnego ruchu; występują u krasnorostów (przenoszone są biernie z prądami wody) oraz grzybów, u których przenoszone są przede wszystkim przez ruchy powietrza. Nie mogą same dać początku grzybni wegetatywnej.

Otocznia, perytecjum, typ owocnika u workowców, o kształcie kulistym, gruszkowatym
lub butelkowatym, którego wnętrze wypełnione jest workami z zarodnikami; zarodniki te (askospory) wydostają się na zewnątrz przez specjalny otworek w owocniku.

Askospory, zarodniki workowe, haploidalne zarodniki grzybów z grupy workowców powstające (zwykle w liczbie 8) w specjalnych zarodniach — workach w wyniku zlania się różnopłciowych jąder (odpowiedników gamet) i następnie podziału redukcyjnego

Apogamia, zjawisko występujące u niektórych roślin wyższych (także u grzybów), polegające
na rozwoju sporofitu wprost z wegetatywnych komórek gametofitu, bez udziału gamet i zapłodnienia.

Somatogamia, proces zapłodnienia, w którym nie biorą udziału specjalne komórki rozrodcze — gamety, ale komórki nie różniące się od zwykłych, somatycznych; występuje u niektórych grzybów,
np. u podstawczaków, u których zlewają się z sobą zwykłe komórki grzybni

Gametogamia, to najbardziej typowy sposób rozmnażania płciowego, w którym dochodzi
do łączenia się haploidalnych gamet i wytworzenia zygoty. Gametogamia występuje tylko
u najprymitywniejszych grzybów - skoczków i może przybierać wszystkie trzy formy – izogamii, anizogamii, oogamii.

Gametangiogamia, proces zapłodnienia  polegający na łączeniu się nie pojedynczych gamet, ale całych, wielojądrowych gametangiów, czyli plemni i lęgni. Taki sposób rozrodu jest najbardziej rozpowszechniony i występuje u wyspecjalizowanych skoczków, sprzężniowych i workowców.

Autogamia [gr.], u pierwotniaków połączenie się 2 jąder komórkowych, które powstały w wyniku redukcyjnego podziału jądra komórki macierzystej; u zwierząt tkankowych samozapłodnienie,
u roślin samopylność.

Diaspory, wszelkie utwory roślin służące do ich rozprzestrzeniania się, jak zarodniki, nasiona, owoce, rozmnóżki itp.

{phialide   end cell of a conidiophore with one or more open ends through which
a basipetal succession of conidia develops}

Fialida, buteleczkowaty wyrostek na końcu konidioforu (u Aspergillus)
lub na rozgałęzieniu ostatniego rzędu konidioforu (u Penicillum), w którym tworzą się konidiospory.

Metula, rozgałęzienie ostatniego rzędu konidioforu (np. u Penicillum), na którym umieszczona jest fialida.

Haustorium, utwór ssący pasożytniczych grzybów i roślin; strzępki lub pasma tkankowe wnikające
w ciało żywiciela i pobierające z niego pokarm; u roślin okrytozalążkowych w s. mogą się przekształcać korzenie.

Sporysz, sklerota, przetrwalnik buławinki czerwonej, grzyba należącego do workowców, pasożytującego na zbożach; alkaloidy występujące w sporyszu, np. ergotoksyna, ergotamina, kwas lizergowy i jego amidy,
są stosowane w medycynie; dwuetylowy amid kwasu lizergowego, znany jako LSD, jest silnym środkiem psychotropowym.

Excipulum, zewnętrzna, jaskrawo ubarwiona warstwa apotecjum, zbudowana z pseudoparenchymy. Występuje m.in. w miseczniaków (Discomycetidae). 

Epitecjum, warstwa pokrywająca hymenium, tworzona przez przewyższające je i rozgałęziające się wstawki. Jego zadaniem jest ochrona worków przed wyschnięciem

Hipotecjum, warstwa luźno ułożonych strzępek, znajdujących się poniżej warstwy rodzajnej (hymenium) w zagłębieniu excipulum.

Gleba, u grzybów wewnętrzna część zamkniętych owocników, w której powstają zarodniki płciowe (mejospory); występuje u niektórych podstawczaków (np. wnętrzniaków), workowców i sprzężniaków;
po dojrzeniu zarodników przebiera postać mazi lub suchego proszku.

Parentosom, błoniaste, perforowane kapturki występujące w pobliżu otworów w septach podstawczaków, uniemożliwiające przemieszczanie się organelli między sąsiednimi komórkami grzybni. Septy
z parentosomami nazywamy doliporowymi.

Sprzążka, boczny wyrostek dikariotycznej strzępki podstawczaków zapewniający różnoimienność jąder komórek dzielącej się strzępki.

Sterygmy, palczaste wyrostki bazydium u podstawczaków, do których przemieszczają się haploidalne jądra. Sterygmy wraz z jądrami oddzielają się od reszty bazydium, tworząc bazydiospory.

Podstawka, bazydium, u grzybów podstawczaków (Basidiomycotina) buławkowate zakończenia strzępek, na których tworzą się haploidalne zarodniki ( mejospory), zwane bazydiosporami. Podstawki mogą być jednokomórkowe (holobazydium) lub czterokomórkowe (fragmobazydium).

Cystydy (eng. cystidia), to płonne komórki w warstwie rodzajnej (hymenium) rozdzielające podstawki (stąd polska nazwa rozwierki). Zwykle wystają ponad linię podstawek, są od nich wyższe. Cystydami są też nazywane wyróżniające się komórki nie spełniające istotnej funkcji konstrukcyjnej i umieszczone w różnych częściach owocnika. Ich obecność, umiejscowienie i kształt są ważną diagnostyczną cechą mikroskopową przy oznaczaniu wielu grup grzybów. Mikolodzy rozróżniają rozwierki na cheilocystydy, pleurocystydy, kaulocystydy, gleocystydy, metaloidy i metaloidy.

Teliospora, chlamydospora, przetrwalnikowe komórki otoczone grubą ścianą, w których odbywa się kariogamia. Teliospora, kiełkując, wytwarza podstawkę (metabazydium). Określa się ją także jako probazydium, gdyż z niej rozwija się właściwa podstawka. Rozwój podstawki z probazydium jest charakterystyczne dla rdzy, głowni i czerwcogrzybowych.

Metabazydium, właściwa podstawka kiełkująca z teliospory (probazydium). Rozwój podstawki
z probazydium jest charakterystyczne dla rdzy, głowni i czerwcogrzybowych.

Spermogonia, pyknicy, skupienia strzępek różnego kształtu, w obrębie których powstają spermacja; występują u workowców oraz u niektórych podstawczaków (przede wszystkim u pasożytniczych gatunków
z grupy rdzy).

Strzępki chwytne, receptory, strzępki wychwytujące spermacja; szczególnie częste u grzybów pasożytniczych (np. u rdzy), gdzie wyrastają ponad powierzchnię porażonego organu roślinnego; w wyniku połączenia receptora. i spermacjum powstaje grzybnia dikariotyczna.

Ognik, ecydium, ecydium, utwór (grupa strzępek) powstający w cyklu życiowym groźnych grzybów pasożytniczych z rodzaju rdza w wyniku dikariotyzacji (dikariofaza) grzybni pierwotnej; miejsce produkcji ecydiospor, czyli zarodników ognikowych.

Uredospory, zarodniki grzybów pasożytniczych (rdzy) — inaczej zarodniki rdzawnikowe wytwarzane przez grzybnię dikariotyczną i mające zdolność bezpośredniego porażania nowych roślin; wytwarzane są w tzw. urediniach.

Uredinia, skupienia strzępek dikariotycznych przebijających górną epidermę liścia trawy-żywiciela
i tworzących zarodniki wegetatywne, zwane uredosporami. Uredinia z uredosporami są wytwarzane np. przez rdzę źdżbłową.

Telia, skupienia dikariotycznych strzępek przetrwalnikowych produkujących dwukomórkowe zarodniki zwane teliosporami. Telia są wytwarzane jesienią na górnej epidermie liści traw-żywicieli rdzy źdźbłowej.

Czarci krąg, pierścień czarownic, pierścienie tworzone przez owocniki grzybów (np. kapeluszowych), rozwijające się z promieniście rozrastającej się grzybni; starsze, środkowe partie grzybni starzeją się
i obumierają, a młodsze na peryferiach wytwarzają owocniki na granicy swego zasięgu.

Trama, pseudotkanka utworzona ze ściśle splecionych strzępek płonnych; występuje w owocnikach różnych gatunków grzybów, przede wszystkim tzw. wnętrzniaków, do których należą m.in. purchawkowce.

Perydium,  ścianka owocnika np. wnętrzniaków czy śluzorośli.

Śluźnia, plazmodium, rodzaj komórczaka, wielojądrowa, naga, bezkształtna masa protoplazmy poruszająca się ruchem pełzakowatym po stałym podłożu (drewnie, kamieniach), w wilgotnych i cienistych miejscach; przykładem ś. może być wegetatywne ciało śluzorośli.

Włośnia, kłębek sprężystych, włosowatych strzępek w zarodniach wielu śluzowców i owocnikach niektórych grzybów (purchawki); po ich otwarciu ruchy w. ułatwiają wyrzucanie zarodników.

Gonidia, komórki sinic lub glonów wchodzące w skład plechy porostów, w której otoczone są strzępkami grzyba.

Urwistki, soredia, diaspory porostów, drobne utwory złożone z jednej lub kilku komórek glonu, oplecionych strzępkami grzyba

Izydia, maczugowate wyrostki na plechach różnych porostów, łatwo odłamujące się i służące
do rozmnażania wegetatywnego.