Kimura - Mózg, a płeć [SN].pdf - Dokumenty - m.muca

Mózg a p∏eç

Doreen Kimura

OBIETY I M ¢˚ CZY è NI ró˝nià si´ nie tylko cechami fi-

zycznymi i funkcjami rozrodczymi, ale tak˝e spo-

sobem rozwiàzywania problemów intelektualnych.

W ciàgu ostatnich kilkudziesi´ciu lat modne by∏o

twierdzenie, ˝e ró˝nice te sà minimalne i wynika-

jà z niejednakowych doÊwiadczeƒ nabytych podczas rozwo-

ju i po osiàgni´ciu dojrza∏oÊci. Wyniki nowszych badaƒ su-

gerujà jednak, ˝e hormony p∏ciowe wp∏ywajà na organizacj´

mózgu tak wczeÊnie, ˝e Êrodowisko oddzia∏uje na odmiennie

ju˝ ukszta∏towane mózgi ch∏opców i dziewczynek. A to unie-

mo˝liwia ocen´ wp∏ywu doÊwiadczenia, niezale˝nie od pre-

dyspozycji fizjologicznych. Badania behawioralne, neurologicz-

ne i endokrynologiczne dostarczajà jednak coraz wi´cej

danych na temat procesów le˝àcych u podstaw ró˝nic w or-

ganizacji mózgu zwiàzanych z p∏cià.

Wiadomo na przyk∏ad, na podstawie obserwacji zwierzàt (a

tak˝e ludzi), ˝e samce sà agresywniejsze od samic, m∏ode sam-

ce majà wi´kszà ni˝ samice sk∏onnoÊç do wdawania si´ w za-

bawy przypominajàce chaotyczne bijatyki oraz ˝e samice ∏a-

twiej wychowywaç. Wiemy tak˝e, ˝e generalnie samce lepiej

rozwiàzujà wiele zadaƒ przestrzennych i nawigacyjnych. Skàd

biorà si´ te i inne ró˝nice p∏ciowe? Niema∏o informacji i wie-

le teorii na temat tego zró˝nicowania pochodzi z badaƒ na

zwierz´tach. Okaza∏o si´, ˝e prawdopodobnie najwa˝niej-

szym czynnikiem decydujàcym o powstawaniu ró˝nic mi´-

dzy samicami a samcami oraz indywidualnych w obr´bie tej

samej p∏ci jest poziom ekspozycji na hormony p∏ciowe we

wczesnym okresie ˝ycia.

U wi´kszoÊci ssaków (tak˝e u ludzi), rozwijajàcy si´ orga-

nizm potencjalnie mo˝e staç si´ samcem lub samicà. Wsku-

tek obecnoÊci chromosomu Y rozwijajà si´ m´skie gruczo∏y

rozrodcze, czyli jàdra, co jest pierwszym, decydujàcym kro-

kiem w kierunku powstania samca. W razie braku chromoso-

mu Y rozwijajà si´ jajniki.

Jàdra wytwarzajà m´skie hormony p∏ciowe, czyli andro-

geny (najwa˝niejszy jest testosteron), które sà odpowiedzial-

ne nie tylko za przekszta∏cenie genitaliów w m´skie narzàdy

rozrodcze, ale równie˝ za rozwój w∏aÊciwych samczych zacho-

waƒ we wczesnym okresie ˝ycia. Wyniki prac Roberta W.

Goya z University of Wisconsin potwierdzajà, ˝e kiedy wp∏yw

hormonów maskulinizujàcych jest niedostateczny, organizm

realizuje ˝eƒski program rozwoju. ˚eƒska budowa cia∏a i

prawdopodobnie wi´kszoÊç w∏aÊciwych dla tej p∏ci zacho-

waƒ jest zatem skutkiem braku androgenów.

JeÊli gryzoƒ z normalnie wykszta∏conymi m´skimi narzàda-

mi rozrodczymi jest pozbawiony androgenów zaraz po uro-

dzeniu (w wyniku kastracji albo podawania substancji bloku-

jàcych androgeny), m´skie zachowania seksualne, takie jak

wspinanie si´ na samic´, zostajà zredukowane. Zamiast tego u

doros∏ego osobnika wystàpià cz´Êciej ˝eƒskie zachowania sek-

sualne, takie jak wyginanie grzbietu w ∏uk jako oznaka gotowo-

Ró˝nice w funkcjach

poznawczych

i wzorcach zachowaƒ

kobiet i m´˝czyzn

sà odzwierciedleniem

wp∏ywu hormonów

na rozwój mózgu

ODMIENNOÂå ZABAW dziewczynek i ch∏opców –

ch∏opcy wolà bawiç si´ w wojn´ ni˝ w dom

– mo˝e byç skutkiem ró˝nic hormonalnych.

32 ÂWIAT NAUKI

Zaktualizowane z Presents (Man) – wydania specjalnego Scientific American z 1999 roku

Êci do odbycia kopulacji. Podobnie jeÊli samicy zaraz po urodze-

niu podaje si´ androgeny, gdy doroÊnie b´dzie przejawiaç wi´-

cej m´skich zachowaƒ seksualnych ni˝ ˝eƒskich. Skutki wcze-

snego oddzia∏ywania hormonów p∏ciowych utrzymujà si´ przez

ca∏e ˝ycie i przypisuje si´ im nadrz´dnà rol´, poniewa˝ w tzw.

okresie krytycznym – prenatalnej lub wczesnej postnatalnej fa-

zie rozwoju – powodujà nieodwracalne zmiany w funkcjonowa-

niu mózgu. Podawanie tych samych hormonów w póêniejszym

okresie ˝ycia nie wywo∏uje ju˝ takich efektów.

Nie wszystkie cechy behawioralne charakterystyczne dla

p∏ci m´skiej powstajà w tym samym czasie. Kszta∏towanie

pod wp∏ywem androgenów typowo samczych zachowaƒ, jak

wspinanie si´ na samic´ i uczestnictwo w bójkach, przebiega

u rezusów w ró˝nych etapach rozwoju prenatalnego.

Obszarem, który sprawuje kontrol´ nad ˝eƒskimi i m´skimi

wzorcami zachowaƒ seksualnych, jest podwzgórze. Ta niewiel-

ka struktura po∏o˝ona u podstawy mózgu ∏àczy si´ z przysad-

kà, nadrz´dnym gruczo∏em dokrewnym. Wykazano, ˝e u sam-

ców szczurów pole przedwzrokowe podwzgórza jest du˝o

wi´ksze ni˝ u samic, na co majà wp∏yw hormony p∏ciowe. Po-

dobne odr´bnoÊci zwiàzane z p∏cià stwierdzono tak˝e u ludzi:

okaza∏o si´, ˝e jàdro Êródmià˝szowe przedniej cz´Êci podwzgó-

rza jest na ogó∏ silniej rozwini´te w mózgach m´skich ni˝ ko-

biecych. Równie˝ u podstawy orientacji seksualnej i identyfika-

cji p∏ciowej le˝à ró˝nice w budowie podwzgórza. Jiang Ning

Zhou i inni pracownicy z Holenderskiego Instytutu Badaƒ

Mózgu oraz z Uniwersytetu Vrije w Amsterdamie stwierdzili,

˝e u m´˝czyzn transseksualnych inna cz´Êç tego rejonu mó-

zgu jest mniejsza ni˝ u m´˝czyzn z grupy kontrolnej. Odkry-

cia te potwierdzajà przypuszczenia, ˝e orientacja seksualna i

identyfikacja p∏ciowa majà silne pod∏o˝e biologiczne.

Hormony a inteligencja

WYDAJE SI ¢ , ˝e zasadnicze ró˝nice w funkcjach intelektual-

nych kobiet i m´˝czyzn sprowadzajà si´ raczej do odmien-

nych wzorców zdolnoÊci poznawczych (czyli ró˝nych zesta-

wów przejawianych zdolnoÊci) ni˝ do ogólnego poziomu

inteligencji, mierzonej w testach IQ, choç niektórzy badacze,

na przyk∏ad Richard Lynn z University of Ulster w Irlandii

Pó∏nocnej, twierdzà, ˝e u m´˝czyzn wskaênik ten jest nieco

wy˝szy. Ludzie ró˝nià si´ zdolnoÊciami: niektórzy wyjàtko-

wo dobrze operujà s∏owami, inni doskonale sobie radzà z ta-

kimi zadaniami, jak identyfikacja obiektu niezale˝nie od jego

usytuowania w przestrzeni. Dwie osoby o tym samym pozio-

mie ogólnej inteligencji mogà wi´c si´ ró˝niç pod wzgl´dem

odmiennych wzorców zdolnoÊci poznawczych.

Ró˝nice w umiej´tnoÊci rozwiàzywania problemów mi´-

dzy przedstawicielami obu p∏ci by∏y przedmiotem intensyw-

nych badaƒ w warunkach laboratoryjnych. Stwierdzono, ˝e

m´˝czyêni zazwyczaj lepiej ni˝ kobiety wykonujà pewne za-

dania przestrzenne. Wykazujà przewag´ szczególnie w te-

stach wymagajàcych wyobra˝enia sobie rotacji obiektu lub

manipulowania nim w inny sposób. Przewy˝szajà równie˝

kobiety w testach myÊlenia matematycznego i w wytyczaniu

szlaku zgodnego z obranà trasà. Ponadto m´˝czyêni sà do-

k∏adniejsi w takich testach, jak trafienie do celu i przewidy-

wanie toru lotu przedmiotu.

Natomiast kobiety zwykle lepiej wypadajà w sprawdzia-

nach polegajàcych na odtwarzaniu s∏ów lub znajdowaniu wy-

razów, które zaczynajà si´ na okreÊlonà liter´ bàdê charakte-

ryzujà si´ innà wspólnà cechà. Sprawniej tak˝e ni˝ m´˝czyêni

radzà sobie z szybkim identyfikowaniem pasujàcych do siebie

WYDANIE SPECJALNE

ÂWIAT NAUKI 33

Zadania, w których

przewag´ majà

m´˝czyêni

Zadania, w których

przewag´ majà

kobiety

li mniej b∏´dów, to kobiety zapami´ta∏y

póêniej wi´cej punktów orientacyjnych.

Te i inne wyniki wskazujà, ˝e w ˝yciu

codziennym kobiety majà wi´kszà ten-

dencj´ do stosowania strategii „punk-

tów orientacyjnych” ni˝ m´˝czyêni.

Inne badania tak˝e wskazujà, ˝e kobie-

ty ∏atwiej zapami´tujà punkty orientacyj-

ne. Testowano zdolnoÊç poszczególnych

osób do odtwarzania obiektów i ich loka-

lizacji w ograniczonej przestrzeni, takiej

jak pokój czy blat sto∏u. Kobiety pami´-

ta∏y lepiej, czy dany obiekt zosta∏ prze-

mieszczony, czy nie. Inni badacze stwier-

dzili, ˝e kobiety sà górà w rozwiàzywaniu

zadaƒ pami´ciowych, w których chodzi-

∏o o zapami´tanie po∏o˝enia rysunków na

kartkach odwracanych parami.

Nale˝y jednak pami´taç, ˝e niektóre

ró˝nice mi´dzy osobnikami odmiennej

p∏ci w zdolnoÊciach poznawczych sà sub-

telne, inne bardzo du˝e, ˝e wyniki osià-

gane przez kobiety i m´˝czyzn w wielu

testach wykazujàcych te ró˝nice w

ogromnym stopniu si´ pokrywajà. Ko-

biety lepiej wypadajà w przypadku ba-

dania pami´ci werbalnej (odtwarzanie

s∏ów z przeczytanej listy czy tekstu) lub w

teÊcie fluencji s∏ownej (wymieniania

wyrazów zaczynajàcych si´ na t´ samà

liter´). Ale tylko w zdolnoÊciach pami´-

ciowych stwierdziliÊmy powa˝ne ró˝nice,

natomiast niewielkie w przypadku testu

fluencji. Ogólnie rzecz bioràc, ró˝nice

mi´dzy kobietami a m´˝czyznami wyda-

jà si´ mniejsze ni˝ w obr´bie ka˝dej p∏ci,

niemniej jednak niektóre sà znaczne –

m´˝czyêni majà choçby wy˝szy poziom

zdolnoÊci wizualno-przestrzennych, zwià-

zanych z trafianiem do celu.

Chocia˝ dawniej sàdzono, ˝e ró˝nice

dotyczàce rozwiàzywania problemów

nie pojawiajà si´ przed okresem pokwi-

tania, wiele dowodów Êwiadczy o znacz-

nie wczeÊniejszym powstawaniu niektó-

rych ró˝nic w zdolnoÊciach poznaw-

czych i zr´cznoÊciowych. Stwierdzono

na przyk∏ad, ˝e trzy- i czteroletni ch∏op-

cy sà lepsi w trafianiu do tarczy oraz

wyobra˝aniu sobie obrazków ustawio-

nych pod ró˝nymi kàtami na p∏asz-

czyênie ni˝ dziewczynki w tym samym

wieku. Dziewczynki natomiast górujà

w odtwarzaniu listy s∏ów.

Stwierdzono tak˝e, ˝e samce i sami-

ce szczurów w sposób odmienny roz-

wiàzujà ró˝ne zadania. Christina L. Wil-

liams z Duke University wykaza∏a, ˝e

samice przejawiajà wi´kszà tendencj´

do wykorzystywania punktów orienta-

M´˝czyêni zwykle lepiej ni˝ kobiety

wykonujà pewne testy przestrzenne. Sà

sprawniejsi w zadaniach wymagajàcych

obracania w wyobraêni przedmiotów

bàdê manipulowania nimi, jak w

przyk∏adzie poni˝ej:

Kobiety na ogó∏ lepiej wypadajà

w testach szybkoÊci spostrzegania,

gdy trzeba szybko rozpoznaç

identyczne obiekty – na przyk∏ad

znaleêç rysunek domku identycznego

z wzorcem po lewej stronie:

lub przewidzenia, gdzie – po

roz∏o˝eniu przedziurkowanej kartki

papieru – znajdà si´ otwory:

Kobiety tak˝e lepiej pami´tajà,

czy jakiÊ przedmiot zmieni∏ po∏o˝enie

w pokazywanym wczeÊniej zbiorze:

M´˝czyêni majà wi´ksze

zdolnoÊci motoryczne, sà lepsi

w celowaniu oraz przewidywaniu

toru rzucanych przedmiotów:

Po przeczytaniu jakiegoÊ tekstu

lub listy nie powiàzanych ze sobà

s∏ów kobiety odtwarzajà je lepiej

od m´˝czyzn:

Pies, cieƒ, hamburger, chmura,

kwiat, rz´sa, o∏ówek, papier,

woda, Êwiat∏o, widelec, droga,

budynek...

Radzà sobie lepiej przy dobieraniu

linii o identycznym nachyleniu:

Kobiety wykonujà lepiej precyzyjne

testy manualne, wymagajàce

dok∏adnej koordynacji motorycznej,

takie jak umieszczanie ko∏eczków

w dziurkowanej tablicy:

Wypadajà te˝ lepiej w testach

myÊlenia matematycznego:

Kobiety radzà sobie lepiej

w obliczeniach arytmetycznych:

Je˝eli tylko 60%

sadzonek prze˝yje, to jak

du˝o trzeba ich posadziç,

˝eby wyros∏o 660 drzewek?

14 × 3 − 17 + 52

1100

2 (15 + 3) + 12 − 15

przedmiotów oraz w pewnych zada-

niach manualnych wymagajàcych pre-

cyzji, takich jak umieszczanie ko∏ków

na dziurkowanej tablicy.

Wyniki pewnych badaƒ dotyczàcych

ró˝nic mi´dzy p∏ciami w zadaniach na-

wigacyjnych Êwiadczà, ˝e m´˝czyêni

szybciej i z mniejszà liczbà b∏´dów znaj-

dujà drog´ w symulowanym kompute-

rowo labiryncie. W innych badaniach

u˝yto trasy wytyczonej na planie do

zmierzenia umiej´tnoÊci uczenia si´ dro-

gi. Stwierdzono, ˝e choç m´˝czyêni po-

trzebowali mniejszej liczby prób i robi-

34 ÂWIAT NAUKI

TAJEMNICZY UMYS¸

PRZESTRZENNY

Kobiety

M´˝czyêni

1.2

cyjnych w testach przestrzennego ucze-

nia si´. W eksperymencie tym samice

szczurów cz´Êciej korzysta∏y z takich

wskazówek, jak znaki umieszczone na

Êcianach, rzadziej natomiast z geometrii

pomieszczenia. Wykorzystywa∏y jednak

wskazówki geometryczne, jeÊli ˝adne

punkty orientacyjne nie by∏y dost´pne.

W przeciwieƒstwie do samic samce

szczurów prawie w ogóle z nich nie ko-

rzysta∏y, kierujàc si´ wy∏àcznie wska-

zówkami geometrycznymi.

0.8

0.4

− 0.4

− 0.8

− 1.2

Niski poziom

testosteronu

Wysoki poziom

testosteronu

Niski poziom

testosteronu

Wysoki poziom

testosteronu

SZYBKOÂå SPOSTRZEGANIA

0.6

0.2

− 0.2

− 0.6

−1 .0

Niski poziom

testosteronu

Wysoki poziom

t estosteron u

Niski poziom

testosteronu

Wysoki poziom

testosteronu

Hormony a zachowanie

WILLIAMS ODKRY ¸ A równie˝, ˝e manipu-

lowanie poziomem hormonów w okre-

sie krytycznym mo˝e wp∏ynàç na zmia-

n´ tych zachowaƒ. JeÊli nowo urodzone

samce pozbawi si´ wskutek kastracji

wp∏ywu androgenów bàdê te˝ podaje

si´ je nowo urodzonym samicom, to zo-

stanie u nich odwrócony wzorzec za-

chowania typowy dla osobników doro-

s∏ych danej p∏ci. Samce zachowujà si´

wówczas jak samice, i odwrotnie.

Odr´bnoÊci behawioralne wydajà si´

powiàzane z ró˝nicami anatomicznymi.

Lucia F. Jacobs z University of Pitts-

burgh odkry∏a, ˝e hipokamp – obszar,

który uczestniczy w uczeniu si´ prze-

strzeni – jest u samców niektórych ga-

tunków gryzoni wi´kszy ni˝ u samic. Na

razie nie ma konkretnych danych na te-

mat ewentualnych ró˝nic w wielkoÊci

hipokampa u m´˝czyzn i kobiet.

Najbardziej przekonujàcych dowo-

dów, ˝e ró˝nice mi´dzyp∏ciowe u ludzi

spowodowane sà wp∏ywem hormonów,

dostarczy∏y badania dziewczàt, na któ-

re w okresie prenatalnym lub neonatal-

nym oddzia∏ywa∏y nadmierne iloÊci wy-

twarzanych przez nadnercza androge-

nów. Stan taki mo˝e byç wywo∏any wa-

dà genetycznà, zwanà wrodzonym prze-

rostem nadnerczy (CAH – congenital ad-

renal hyperplasia). Podobne skutki

powoduje za˝ywanie przez kobiety ci´-

˝arne rozmaitych syntetycznych stero-

idów, co zdarza∏o si´ przed rokiem 1970.

Choç nast´pujàcà wówczas maskuliniza-

cj´ narzàdów rozrodczych mo˝na skory-

gowaç chirurgicznie, a nadprodukcj´

androgenów zahamowaç przez odpo-

wiednie leczenie farmakologiczne, to

skutki ich oddzia∏ywania na mózg w

okresie prenatalnym sà nieodwracalne.

Sheri A. Berenbaum wówczas z

Southern Illinois University w Carbon-

dale z Melissà Hines z University of Ca-

lifornia w Los Angeles obserwowa∏y za-

NA WYNIKI NIEKTÓRYCH TESTÓW ( ramka na sàsiedniej stronie ) mo˝e mieç wp∏yw poziom

testosteronu. Kobiety z wysokim poziomem tego hormonu osiàgajà lepsze wyniki w testach

okreÊlajàcych zdolnoÊci przestrzenne ( wykres na górze ) ni˝ kobiety z jego niskim poziomem.

M´˝czyêni z niskim poziomem testosteronu radzà sobie lepiej w tych testach ni˝ ci z wysokim.

W testach, w których kobiety zazwyczaj uzyskujà przewag´, jak test na szybkoÊç

spostrzegania ( wykres na dole ), nie znaleziono istotnej korelacji u ˝adnej p∏ci mi´dzy

poziomem testosteronu a jakoÊcià wykonania zadania.

chowanie dziewczàt z wadà genetycznà

CAH w czasie zabaw i porównywa∏y je

z zachowaniem ich braci i sióstr. Majàc

do wyboru zabawki konstrukcyjne, po-

jazdy, lalki, wyposa˝enie kuchni lub ksià˝-

ki i gry planszowe, dziewcz´ta z syndro-

mem CAH preferowa∏y najbardziej

typowe zabawy ch∏opi´ce – na przyk∏ad

równie d∏ugo bawi∏y si´ samochodami

co ch∏opcy. Zarówno ch∏opcy, jak i dziew-

cz´ta z CAH ró˝nili si´ od dziewczàt nie

obcià˝onych tà wadà genetycznà pod

wzgl´dem upodobaƒ. Berenbaum stwier-

dzi∏a równie˝, ˝e dziewcz´ta z CAH bar-

dziej interesujà si´ typowymi dla m´˝-

czyzn rodzajami aktywnoÊci i typami

karier zawodowych ni˝ zdrowe. Ponie-

wa˝ sà wszelkie powody, by sàdziç, ˝e

rodzice co najmniej równie cz´sto za-

ch´cajà do zachowaƒ dziewcz´cych córki

dotkni´te CAH co zdrowe, otrzymane

wyniki sugerujà, ˝e preferencje te zo-

sta∏y zmienione przez wczesne oddzia-

∏ywanie hormonów.

Poza tym inni badacze stwierdzili, ˝e

dziewcz´ta z CAH wykazywa∏y wi´ksze

zdolnoÊci przestrzenne, które zazwyczaj

sà lepiej rozwini´te u m´˝czyzn ni˝ u ko-

biet. U ch∏opców z tà wadà genetycznà

wykryto natomiast tendencje odwrotne.

ni o niskim poziomie androgenów uzy-

skujà te˝ lepsze wyniki w testach wy-

magajàcych logicznego wnioskowania

i polegajàcych na rozwiàzywaniu zadaƒ

matematycznych.

Camilla P. Benbow z Vanderbilt Uni-

versity sugeruje, ˝e wybitne zdolnoÊci

matematyczne sà w znacznym stopniu

zdeterminowane biologicznie. Benbow

wraz ze wspó∏pracownikami stwierdzi-

li, ˝e m´˝czyêni na ogó∏ górujà w tej dzie-

dzinie nad kobietami. WÊród utalento-

wanej matematycznie m∏odzie˝y ró˝nice

te sà szczególnie ostre w obr´bie górnej

granicy rozk∏adu wyników: reprezentan-

ci brzydszej po∏owy wykazujà olbrzymià

przewag´ nad kobietami. T´ samà pra-

wid∏owoÊç stwierdzono w przypadku tzw.

sprawdzianu Putnama – bardzo trudnych

testów matematycznych. Benbow utrzy-

muje, ˝e odr´bnoÊci tych nie da si´ wyt∏u-

maczyç wy∏àcznie ró˝nicami Êrodowi-

skowo-wychowawczymi.

Trzeba jednak pami´taç, ˝e wniosko-

wanie o zwiàzku naturalnego poziomu

hormonów z umiej´tnoÊcià rozwiàzy-

wania problemów opiera si´ na istnieniu

okreÊlonych korelacji mi´dzy tymi dwo-

ma zjawiskami. Nadal natomiast nie jest

jasne, czym te zale˝noÊci sà uwarunko-

wane i jaki jest wspó∏czynnik tych ko-

relacji. Prawie niewyjaÊniony jest zwià-

zek mi´dzy poziomem hormonów w

wieku dojrza∏ym i w poczàtkowym okre-

Biologia matematyki

WYNIKI TYCH BADA ¡ Êwiadczà, ˝e choç po-

ziom androgenów ma zwiàzek ze zdol-

noÊciami przestrzennymi, to zale˝noÊç

ta nie jest liniowa. Raczej wiele wska-

zuje na to, ˝e najwy˝sze umiej´tnoÊci

tego typu wyst´pujà przy pewnym opty-

malnym poziomie androgenów (bliskim

dolnego zakresu typowego dla m´˝-

czyzn). Wed∏ug innych badaƒ, m´˝czyê-

DOREEN KIMURA zajmuje si´ badaniami

neuronalnych i hormonalnych podstaw

funkcji intelektualnych cz∏owieka. Jest

profesorem psychologii w Simon Fraser

University w British Columbia i cz∏onkiem

Royal Society of Canada.

WYDANIE SPECJALNE

ÂWIAT NAUKI 35

1.0

sie ˝ycia, kiedy w uk∏adzie nerwowym

determinowane sà prawdopodobnie

okreÊlone zdolnoÊci.

Jednym z najbardziej intrygujàcych

odkryç jest to, ˝e zmiany poziomu hor-

monów mogà wp∏ywaç na wzorce po-

znawcze równie˝ u osób doros∏ych. Eli-

zabeth Hampson z University of Western

Ontario wykaza∏a, ˝e wyniki pewnych

testów zmieniajà si´ u kobiet w czasie

cyklu menstruacyjnego, zale˝nie od ilo-

Êci estrogenów w ich organizmach. Wy˝-

szemu poziomowi hormonów towarzy-

szy∏o wzgl´dne pogorszenie wyników w

testach przestrzennych oraz zwi´ksze-

nie zdolnoÊci werbalnych i manualnych.

Natomiast u m´˝czyzn obserwowa∏am

zmiany wyników osiàganych w testach

zdolnoÊci przestrzennych, zwiàzane z

porami roku: lepiej radzili sobie wio-

snà, gdy poziom testosteronu jest ni˝-

szy. Ciàgle jednak nie wiadomo, czy fluk-

tuacje mo˝liwoÊci intelektualnych majà

jakieÊ znaczenie adaptacyjne, czy te˝

mieszczà si´ w normalnym zakresie

zmiennoÊci, reprezentujàc standardo-

we i nie majàce wi´kszego znaczenia

odchylenia od Êredniej.

Prowadzone od dawna badania osób,

które dozna∏y uszkodzenia okreÊlonego

obszaru mózgu, Êwiadczà, ˝e u wi´kszo-

Êci ludzi lewa pó∏kula jest odpowiedzial-

na za mow´, natomiast prawa – za nie-

które funkcje percepcyjne i przestrzenne.

Wielu badaczy zajmujàcych si´ ró˝nica-

mi mi´dzyp∏ciowymi uwa˝a, ˝e w zakre-

sie funkcji zwiàzanych z mowà i zada-

niami przestrzennymi mózg m´˝czyzn

jest zorganizowany w sposób bardziej

asymetryczny ni˝ mózg kobiet.

Przekonanie to opiera si´ na okreÊlo-

nych podstawach. U kobiet w∏ókna ner-

wowe ∏àczàce obie pó∏kule – spoid∏o wiel-

kie i spoid∏o mózgu przednie – sà

wi´ksze, co zapewne u∏atwia komunika-

cj´ mi´dzy nimi. Badania percepcyjne

dà˝àce do uchwycenia asymetrii funk-

cjonalnej mózgu u osób zdrowych wyka-

zujà niekiedy u kobiet s∏absze zró˝nico-

wanie funkcjonalne pó∏kul, a uszkodzenie

jednej z nich ma czasami mniejsze kon-

sekwencje u kobiet ni˝ u m´˝czyzn. Wy-

niki moich badaƒ z udzia∏em pacjentów

z uszkodzonà jednà pó∏kulà Êwiadczà, ˝e

w obr´bie takich funkcji, jak podstawowe

zdolnoÊci mowy i przestrzenne, nie ma

istotnych ró˝nic mi´dzy p∏ciami w asy-

metrii mózgu, choç mogà wystàpiç tego

typu odr´bnoÊci w zakresie niektórych

bardziej abstrakcyjnych umiej´tnoÊci, jak

definiowanie znaczenia s∏ów.

Gdyby ró˝nice w zdolnoÊciach prze-

strzennych kobiet i m´˝czyzn zwiàzane

by∏y z odmiennym uzale˝nieniem tych

funkcji od prawej pó∏kuli mózgu, to

mo˝na by oczekiwaç, ˝e jej uszkodze-

nie wywo∏a u m´˝czyzn g∏´bsze upoÊle-

dzenie owych umiej´tnoÊci. W moim la-

boratorium badaliÊmy, jak pacjenci z

jednostronnymi uszkodzeniami mózgu

radzà sobie z zadaniem polegajàcym na

wyobra˝eniu sobie rotacji przestrzennej

pewnych obiektów. Zgodnie z naszymi

oczekiwaniami, pacjenci obu p∏ci z ura-

zami prawej pó∏kuli uzyskiwali gorsze

wyniki ni˝ chorzy z uszkodzeniami pó∏-

kuli lewej. Ponadto kobiety wypad∏y w

tych testach gorzej od m´˝czyzn. Uszko-

dzenie prawej pó∏kuli jednak˝e nie by∏o

widoczne w testach u m´˝czyzn bardziej

ni˝ u kobiet.

Wyniki tych i innych badaƒ Êwiadczà,

˝e ró˝nice mi´dzy kobietami a m´˝czy-

znami stwierdzane zazwyczaj w testach

rotacyjnych i orientacyjnych liniowych

niekoniecznie wynikajà ze stopnia za-

anga˝owania prawej pó∏kuli. Za lepsze

wyniki m´˝czyzn muszà zatem odpo-

wiadaç jakieÊ inne uk∏ady mózgu.

100

WYNIKI

Wzorce funkcji

RÓ ˚ NICE MI ¢ DZY MÓZGAMI przedstawicieli

obu p∏ci wykazano tak˝e w zakresie mo-

wy i niektórych umiej´tnoÊci manualnych.

Kobiety cierpià na afazj´ (upoÊledzenie

zdolnoÊci wypowiadania si´ i rozumie-

nia mowy) znacznie cz´Êciej wskutek

uszkodzenia przedniej cz´Êci mózgu ni˝

tylnej, u m´˝czyzn natomiast jest dok∏ad-

nie na odwrót. Podobnie przedstawia si´

sytuacja w przypadku apraksji, czyli

niezdolnoÊci do wykonania dowolnych i

celowych ruchów, niezb´dnych do mani-

pulacji konkretnym przedmiotem lub na-

Êladowania ruchów eksperymentatora.

Kobiety rzadko cierpià na apraksj´ wsku-

tek uszkodzenia lewej tylnej cz´Êci mó-

zgu, natomiast m´˝czyêni cz´sto.

Afazja, b´dàca konsekwencjà uszko-

dzeƒ lewej pó∏kuli, równie˝ wyst´puje

znacznie cz´Êciej u m´˝czyzn ni˝ u ko-

biet. Mo˝na to wyjaÊniç tym, ˝e ograniczo-

Lewa

Prawa

Uszkodzona pó∏kula

USZKODZENIE PRAWEJ PÓ¸KULI upoÊledza zdolnoÊci przestrzenne u obu p∏ci w podobnym

stopniu ( wykres ), co sugeruje, ˝e przy rozwiàzywaniu pewnych zadaƒ przestrzennych

u kobiet i m´˝czyzn pó∏kula ta funkcjonuje podobnie. W jednym z testów rotacji przestrzennej

na zdj´ciach trójwymiarowych obiektów trzeba znaleêç ten, który jest identyczny

z jednym z jego dwóch lustrzanych odbiç.

36 ÂWIAT NAUKI

TAJEMNICZY UMYS¸

Kimura - Mózg, a płeć [SN].pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: