Wykłady prawo cywilne zobowiązania.doc

Prawo zobowiązań – wykłady prof. Bączyka

Część I (tom I) Zagadnienia ogólne prawa obligacyjnego

              10.10.05

I Działy prawa cywilnego i nauka prawa cywilnego

1.   Działy prawa cywilnego:

ü      część ogólna

ü      prawo rzeczowe (rozkwit obecnie, ze względu na ówczesną wagę prawa własności)

ü      prawo obligacyjne (dzieli się na część ogólną – art.353-602kc (umowa zamiany) i część szczególną – od art.602 kc do prawa spadkowego)

ü      prawo spadkowe (najbardziej zaniedbana dziedzina)

ü      prawo rodzinne i opiekuńcze

ü      dyscypliny szczegółowe np.: prawo bankowe, ubezpieczeń, spółek, autorskie, wynalazcze, przemysłowe- regulacje pozakodeksowe.

Rozwój instytucji prawnej w zakresie prawa zobowiązań- stan obecny i wizja przyszłości.

-        Kodeks zobowiązań z 1934r. – bdb regulacja

-        Kodeks cywilny z 1964r. – w zakresie prawa zobowiązań kontynuacja regulacji z Kodeksu Zobowiązań z 1934r.  i Kodeksu Handlowego z 1934r. (w zakresie umów).

-        Kodeks cywilny przyszłości-

2.   Przedmiot prawa zobowiązań (prawa obligacyjnego)

Prawo zobowiązań reguluje stosunki społeczne występujące w postaci stosunków obligacyjnych. Stosunki te obejmują różne społeczne formy wymiany dóbr i usług (zobacz umowa sprzedaży – cena za towar, najmu – najem za czynsz).

3.   Cechy prawa obligacyjnego:

è   centralną instytucją tej dziedziny jest “kategoria zobowiązania” (synonimy: obligacja, stosunek zobowiązaniowy) [Obligacja = zobowiązanie lub papier wartościowy]

è   źródłem tego zobowiązania jest:

·          zazwyczaj umowa (także inne zdarzenia jak:

·          czyn niedozwolony,

·          bezpodstawne wzbogacenie,

·          rzadko decyzja administracyjna)

è   prawo to reguluje tzw. stosunki dynamiczne (wymiana dóbr i usług), a prawo rzeczowe zajmuje się stosunkami statycznymi (kto jest właścicielem –> konsekwencje)

è   wymieniane dobra i usługi (uczę języka) reprezentują określone wartości majątkowe, dają się majątkowo wycenić (bo np. dobra osobiste są niezbywalne)

4.   Obszary nauki prawa cywilnego:

1)                  legislacja (ustawodawstwo)

2)                  judykatura (orzecznictwo):

·           SN(sąd nad faktem),

·           TK(sąd nad prawem),

·           inne orzeczenia sądów państwowych i niepaństwowych (np. arbitraż – coraz większa jego rola np Eureko i arbitraż międzynarodowy; propozycje odciążenia sądów za pomocą arbitrażu),

·           postępowanie mediacyjne - quasi judykatura

Struktura sądownictwa polskiego w sprawach cywilnych (sądownictwo państwowe):

     - SN(IV izby, Izba Cywilna) - sąd prawa - nie zajmuje się faktami, nie meritum,

     - SA

     - SO

     - SR

Sądownictwo dwuinstancyjne - niektórzy dodają jeszcze skargę kasacyjną jako trzecią instancję (oparta tylko o naruszenie prawa), ale to nie jest 3 instancja.

I instancja (wł. rzeczowa) à apelacja à II instancja à skarga kasacyjna (od wyroku sądu 2 instancji do SN)

SR à SO à SN   lub   SO à SA à SN

ü   Orzeczenia SN wiążą tylko w tej sprawie, w której sąd się wypowiedział, bo jak nie to wyrok będzie uchylony.

ü   W innych sprawach orzeczenie to działa jako prawo sędziowskie (precedens).

ü   Sędzia w Polsce też tworzy prawo, tzw. prawo sędziowskie, a nie prawo w znaczeniu aktu normatywnego (ustawodawstwa).

3)                  doktryna prawa cywilnego (teoria, dogmatyka)

4)                  ustawodawstwo zagraniczne (przede wszystkim – unijne)

5)                  funkcjonowanie instytucji prawa obligacyjnego

Znajomość prawa obligacyjnego to znajomość tych wszystkich pięciu punktów.

II Źródła prawa zobowiązań

1.    Źródła prawa w ujęciu formalnym i merytorycznym

2.    Katalog źródeł prawa stanowionego

3.    Prawo zwyczajowe

4.    Zwyczaj i znaczenie zwyczaju

5.    Źródła prawa zobowiązań – kc i inne akty

6.    Czy istnieje tzw. prawo sędziowskie?

7.    Wzorce umowne i ich rola w stosunkach obligacyjnych

Ad.1 Źródła prawa w ujęciu formalnym i merytorycznym

znaczenie formalne - system prawa od Konstytucji po rozporządzenie (lub prawa unijnego)

znaczenie merytoryczne - konkretne akty normatywne – kc, kp, kk

Ad.2 Katalog źródeł prawa stanowionego

Katalog źródeł prawa w Konstytucji jest zamknięty - art.87.

Źródła prawa w znaczeniu konstytucyjnym można podzielić na:

- zewnętrzne - katalog zamknięty z art. 87

- akty normatywne wewnętrzne - art. 93 Konstytucji, są to akty kierowania, charakter otwarty. W orzecznictwie SN i NSA określone kryteria kiedy akt uznajemy za akt wewnętrzny.

System prawa polskiego:

Polski ustawodawca                     Europejski ustawodawca

                                  prawo wspólnotowe:

                                          -prawo pierwotne

                                       -prawo wtórne

System prawa w Europie jest multicentryczny – istnieje wielu ustawodawców. Sądy polskie stosują prawo polskie i unijne, a sądy europejskie tylko prawo europejskie.

Zasady stosowania prawa europejskiego:

-         nadrzędność prawa unijnego

-         bezpośredniego stosowania

-         efektywności

[Znaleźć sobie zasady europejskiego prawa kontraktowego]

Ad.3 Prawo zwyczajowe

SYSTEM PRAWA

v     prawo stanowione (promulgowane)

v     prawo zwyczajowe (niepisane)

Cechy prawa zwyczajowego:

è        prawo tworzone w praktyce obrotu gospodarczego, powstające “poza ustawodawcą” (w znaczeniu konstytucyjnym), ustawodawcą jest tutaj życie (praktyka zachowania się gospodarczego), przede wszystkim w prawie spedycyjnym, przewozowym, morskim powstaje;

è        brak procedury legislacyjnej właściwej dla prawa stanowionego (dlatego, że brak promulgacji);

è        sposób ujawnienia obowiązywania prawa – praktyka sądów i innych organów stosujących prawo (sądów państwowych i niepaństwowych)

Skąd wiadomo, że prawo zwyczajowe obowiązuje? Że stało się częścią systemu prawa..

Bo sąd tak orzekł. Odkrył je dla systemu. Nie doktryna. Prawo sędziego.

              ACHTUNG!!! Obowiązuje prawo, przepis - umowa wiąże, zobowiązuje strony, a nie obowiązuje! WYMAGANA PRECYZJA!!!

è        funkcja prawa zwyczajowego – ma ono znaczenie drugorzędne, pierwszoplanowym – stanowione;

Ad.4 Zwyczaj i znaczenie zwyczaju

Skąd wiemy, że zwyczaj istnieje i ma znaczenie jurydyczne?

Sąd o tym decyduje. Pan sędzia. Zwyczaje nie mogą być sprzeczne z prawem i zasadami współżycia społecznego. Sędzia nie dopuści takiego zwyczaju.

Ad.5 Źródła prawa zobowiązań

-      kc - część trzecia

-      inne akty prawnego

Czy potrzebny jest nowy kc?

Pojawiła się myśl opracowania nowego kc. Ale duży opór środowisk tradycyjnych. Od 1990 koncepcja małych kroków zmian kc. Czyli dwie koncepcje drogi. Niezły kodeks. Tak się ocenia. Ale w przyszłości problem – czy wspólny europejski kodeks zobowiązań? Czy może wspólne prawo umów?

Ad.6 Czy istnieje tzw. prawo sędziowskie?

ü                  System anglosaski wiadomo - istnieje, sędzia tworzy prawo. Werdykty SN w USA potrząsają całym światem anglosaskim. Dziewięciu wspaniałych SSN.

ü                  System kontynentalny – sędzia stosuje tylko prawo, nie tworzy. Usta ustawy. Ale można uznać ze sędzia tworzy prawo, ale nie w znaczeniu konstytucyjnym. Jest to prawo rozstrzygnięć sądowych. Sędzia tworzy rozstrzygnięcie  i ono żyje własnym życiem. Zobacz art. 483. W doktrynie socjalistycznej taka koncepcja odrzucona. Można twierdzić, że sędzia tworzy prawo ale nie jest legislatorem w znaczeniu konstytucyjnym. Sędzia stosuje oryginalne rozstrzygnięcia, na które powołują się inne sądy, doktryna.

Np.: czy dochodzenia kary umownej (w związku z niewykonaniem zobowiązania przez dłużnika) wymaga wykazania przez wierzyciela szkody? Orzeczenie SN z 2003r. – nie zmienili przepisu, ale zmienili interpretację przepisów – szkody wykazywać nie trzeba. Z funkcji odszkodowawczej na represyjną. Sądy mówią że to bezprawie, ale jak sąd zastosuje co innego to się naraża na uchylenie wyroku. W ramach istniejącego systemu prawa mogą zapadać orzeczenia precedensowe które mogą stać się elementem prawa sędziowskiego. Jeżeli sędzia tworzy prawo to nie jako legislator, ale poprzez reguły decyzji. Sędzia rozwija system prawa wewnątrz, poprzez własne interpretacje, nie rozszerza go, grzebie wewnątrz. Co to trwały i zupełny rozkład pożycia wewnętrznego? Z judykatury się wzięło co to, i teraz to się powtarza, jeszcze lata 50-te.

W ramach istniejącego systemu prawa mogą zapadać orzeczenia sądu – precedensy które tworzą tzw. prawo sędziowskie. Sędzia rozwija system prawa wewnątrz – nie tworzy nowych norm prawnych.

Ad. 7 Wzorce umowne i ich rola w stosunkach obligacyjnych

Cechą charakterystyczną prawa cywilnego (obligacyjnego) jest funkcjonowanie wzorców umownych - art. 384 kc i nast. Nie są to źródła prawa.

Cechy:

è   tworzy je jeden z kontrahentów (przedsiębiorca) [np. bank, ubezpieczyciel, przewoźnik, spedytor etc.]

è   ...