badania AA(1).pdf

Psychiatria

PRACA ORYGINALNA

tom 5, nr 4, 134–143

ISSN 1732–9841

Marcin Wnuk

Koło Naukowe Diagnozy i Leczenia Uzależnień, Wydział Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego

Porównanie poziomu nadziei

oraz psychologicznego dobrostanu

Anonimowych Alkoholików

i studentów

Comparison the level of hope and psychological

wellbeing between Alcoholics Anonymous

and students

Introduction. The aim of this study was to examine whether students and Alcoholics Anonymous differ in

psychological wellbeing and hope. Additional aim was to verify if there is the relationships between some aspects

of involvement in Alcoholics Anonymous and hope, meaning of life as well as spirituality.

Material and methods.

Material and methods. The sample consisted of 70 participants of Alcoholics Anonymous from Poznań and

53 students from Eugeniusz Piasecki University School of Physical Education in Poznań. The following tools were

used: Daily Spiritual Experience Scale, Purpose in Life Test, Herth Hope Index, Beck Hopelessness Scale, Positive

and Negative Affect Schedule, Cantrill Ladder, some items regarding involvement in Alcoholics Anonymous.

Results.

Results. Alcoholics Anonymous in comparison to students has lower level of positive affect and higher level of

negative affect. There were no any differences between both groups in actual and expected satisfaction in life,

level of hope and hopelessness Identifying with Alcoholics Anonymous was positively related to spiritual expe-

riences and meaning of life. Noticed positive relationships between meaning of life and abstinence anniversary.

Additionally spiritual experiences positively correlated with frequency of Anonymous Alcoholics attendance and

frequency of being chairman during this kind meeting.

Conclusions.

Conclusions. 1. Alcoholics Anonymous in comparison to students have higher level of negative affect and lower

level of positive affect. 2. There were no differences between Alcoholics Anonymous and students in hope, life

satisfaction and feeling of hopelessness. 3. Identifying with Alcoholics Anonymous is positively related to me-

aning of life and spirituality. 4. Frequency of attendance to Alcoholics Anonymous and frequency of being

chairmen is correlated with frequency of spiritual experiences. Psychiatry 2008; 5: 134–143

Psychiatry 2008; 5: 134–143

key words: Alcoholics Anonymous, psychological wellbeing, hope, meaning of life, spirituality

Wstęp

Osoby uzależnione są przedstawicielami specyficz-

nej grupy badawczej. Wyniki badań potwierdzają

obniżony poziom dobrostanu jednostek uzależnio-

nych w psychicznej, fizycznej, społecznej oraz du-

chowej sferze życia, odzwierciedlając wielowymia-

rowy zasięg choroby alkoholowej oraz jej chroniczny

i postępujący charakter [1–8]. Deficyt badań porów-

nawczych w odniesieniu do osób uzależnionych, które

są uczestnikami różnych form pomocy i wsparcia,

powoduje znaczne trudności w ocenie ich skutecz-

ności. Dodatkowym problemem jest poprzeczny cha-

Adres do korespondencji:

mgr psych. Marcin Wnuk

Komputronik S.A.

ul. Wołczyńska 37 60–003 Poznań

tel.: 664 934 268, faks: (0 61) 668 00 08

e-mail: mar.wnuk@wp.pl

134

www.psychiatria.viamedica.pl

Introduction.

Abstract

Introduction.

Material and methods.

Results.

Conclusions.

Marcin Wnuk, Porównanie poziomu nadziei oraz psychologicznego dobrostanu

rakter zdecydowanej większości badań, brak meto-

dologicznej poprawności, zbyt mała próba badaw-

cza oraz fakt, że jako głównego wskaźnika powrotu

do zdrowia używa się długości abstynencji.

Wydaje się, że jedną z najskuteczniejszych metod le-

czenia alkoholizmu jest udział we wspólnocie Ano-

nimowych Alkoholików. Badania porównawcze po-

między jakością życia Anonimowych Alkoholików

a przedstawicielami innych populacji stanowią rzad-

kość. Chociaż ruch samopomocy nie prowadzi staty-

styk i jest sceptycznie nastawiony do badań mających

naukowy charakter, w literaturze przedmiotu można

odnaleźć dowody świadczące o tym, że Anonimowi

Alkoholicy nie różnią się od swoich rówieśników o po-

dobnym rozkładzie zmiennej płci satysfakcją z życia,

poczuciem beznadziejności, pragnieniem życia, jak rów-

nież odczuciem szczęścia ocenianym z perspektywy

ostatnich kilku dni życia [9]. Oprócz długości abstynen-

cji [10–12] oraz długości pobytu w ruchu samopomo-

cy [13] powrót do zdrowia osób uzależnionych od

alkoholu jest rozpatrywany w kontekście zaangażowa-

nia we Wspólnotę Anonimowych Alkoholików. Jest to

ważna grupa zmiennych, jak: częstotliwość pobytu na

mityngach [14–17], bycie sponsorem dla innego członka

ruchu [10], posiadanie sponsora [18], zaangażowanie

w realizację Programu 12 Kroków [17, 20, 21], utożsa-

mianie się ze wspólnotą Anonimowych Alkoholików,

korzystanie z zalecanej literatury, częstotliwość prowa-

dzenia mityngów, obchodzenie rocznic trzeźwości itp.

[22, 23]. W badaniach Wnuka, przeprowadzonych

wśród uczestników spotkań wspólnoty Anonimowych

Alkoholików z Poznania, korelatami jakości życia były:

staż abstynencji, liczba zrealizowanych kroków oraz dłu-

gość pobytu we wspólnocie Anonimowych Alkoholi-

ków. Długość abstynencji była pozytywnie związana

z długością pobytu w ruchu samopomocy, liczbą zre-

alizowanych kroków, liczbą poprowadzonych mityn-

gów w ciągu ostatniego roku, częstotliwością pobytu

na mityngach w ciągu ostatniego roku oraz obchodze-

niem rocznicy abstynencji [24].

Do wskaźników powrotu do zdrowia opartych na

duchowym fundamencie, które odnoszą się do jako-

ści życia i dobrostanu oraz całej gamy zmiennych od-

zwierciedlających różne aspekty zaangażowania we

wspólnotę Anonimowych Alkoholików, Galanter zali-

cza poczucie sensu życia [25]. Zgodnie z poglądem

Frankla weryfikowanym empirycznie przy użyciu Skali

Poczucia Sensu Życia (PIL, Purpose in Life Test ) nad-

używanie alkoholu bywa konsekwencją trudności

w odkrywaniu sensu życia [26–28]. Uzależnieni od al-

koholu mają mniejsze poczucie sensu życia w porów-

naniu ze studentami oraz pacjentami psychiatryczny-

mi [29, 30]. W badaniach przeprowadzonych przez

Cekierę [31] polscy uzależnieni od alkoholu uzyskali

niższy wynik na PIL w porównaniu z rezultatami gru-

py kontrolnej. Przeciwnie do wyników przedstawio-

nych badań Anonimowi Alkoholicy nie różnią się po-

czuciem sensu życia od swoich rówieśników [32], po-

licjantów, zakonnic [33] oraz studentów [34]. W nie-

których ujęciach duchowości poczucie sensu życia sta-

nowi jeden z jej najważniejszych elementów. Według

Genii [35] dobrostan egzystencjalny stanowi jedną

z dwóch składowych duchowego dobrostanu.

Zainteresowanie duchową sferą funkcjonowania osób

uzależnionych ma swoje odzwierciedlenie w wyjąt-

kowo dużej liczbie narzędzi badających różne aspekty

duchowości [36]. Jest to spowodowane przede

wszystkim filozofią lansowaną przez ruch samopo-

mocy, zgodnie z którą rozwój duchowy stanowi naj-

istotniejszy element zdrowienia z choroby alkoholo-

wej, prowadząc do poprawy jakości oraz satysfakcji

z życia [37]. Zgodnie z badaniami Wnuka duchowość

jest źródłem zaangażowania w realizację Programu

12 Kroków, wpływając pośrednio na poczucie jako-

ści życia Anonimowych Alkoholików [21]. Koncen-

tracja na duchowej sferze funkcjonowania i dążenie

do jej rozwoju skutkuje prawdopodobnie tym, że

członkowie ruchu samopomocy częściej doświadczają

przeżyć duchowych niż studenci [34].

Obok poczucia sensu życia kolejną bardzo ważną

składową sfery duchowej wydaje się być nadzieja [38].

Jest ona szczególnie istotnym czynnikiem leczącym

wśród osób chronicznie chorych, do których należy

zaliczyć uzależnionych od alkoholu [39]. W badaniach

Wnuka [40] nadzieja okazała się być zmienną pośred-

niczącą między długością abstynencji oraz długością

pobytu w ruchu samopomocy a afektem negatyw-

nym. Również wśród Uzależnionych od Seksu i Miło-

ści zanotowano związki pomiędzy nadzieją a ogólny-

mi wskaźnikami jakości życia w postaci pragnienia

życia, pasji życia, szczęścia odczuwanego z perspek-

tywy kilku ostatnich dni życia, poczucia beznadziej-

ności oraz zadowolenia z sześciu spośród dwunastu

badanych sfer życia.

W psychologii nadzieja jest postrzegana jako cnota,

cecha charakteru lub emocja [41–43] i definiowana

jako wielowymiarowa, dynamiczna siła życia charak-

teryzowana jako pewność osiągnięcia dobra, które

jest możliwe do osiągnięcia i osobiście znaczące dla

osoby mającej nadzieję [44].

Na bazie analizy cech przypisywanych nadziei w psy-

chologii, socjologii, pielęgniarstwie, medycynie, teolo-

gii i filozofii Farren i wsp. ustalili, że zawiera ona

w sobie cztery główne atrybuty: proces doświadczania,

www.psychiatria.viamedica.pl

135

Psychiatria 2008, tom 5, nr 4

proces duchowy, proces myślenia racjonalnego oraz

proces relacyjny [45]. Pierwszy z nich polega na akcep-

tacji tego, co się przydarzyło jednostce jako część jej

„bycia”. W przypadku Anonimowych Alkoholików jest

to akceptacja swojej choroby mająca odzwierciedlenie

w przyjęciu pierwszego kroku Programu 12 Kroków

poprzez przyznanie braku kontroli wobec dalszego spo-

żywania alkoholu i dotychczasowego zdeterminowa-

nia swojego życia przez alkohol, czego konsekwencją

były trudności we wpływaniu na własne losy lub zupeł-

ny brak kierowania własnym życiem.

Według Farren wymiar duchowy nadziei przejawia się

w uznaniu, że istnieje lub poczucie wiary dotyczącej

czegoś, co jeszcze nie może być udowodnione [45].

Anonimowi Alkoholicy w kroku drugim przyznają, że

ta siła działa i dzięki niej mogą powrócić do zdrowia.

Egzemplifikacją prawdziwości tego przekonania są inni

uczestnicy spotkań ruchu samopomocy, którzy dają

świadectwo temu, że dzięki oparciu swojego „trzeź-

wienia” na „sile wyżspzej”, jakkolwiek jest ona rozu-

miana, oraz innych członkach wspólnoty, ich zdrowie

psychiczne uległo znacznej poprawie. Aspekt nadziei

w postaci racjonalnego myślenia zakłada istnienie ce-

lów, przywrócenie poczucia połączenia między prze-

szłością, teraźniejszością oraz przyszłością oraz utrzy-

mania kontroli nad własnym życiem [45]. W kroku

pierwszym Programu 12 Kroków Anonimowi Alkoho-

licy przyznają się do braku kontroli nad własnym życiem

spowodowanym nadużywaniem alkoholu, która

w konsekwencji daje im możliwość wpływania i decydo-

wania o własnych losach w razie zachowania całko-

witej abstynencji.

Racjonalny atrybut nadziei dotyczy poczucia połą-

czenia z innymi. Wydaje się, że jest on podstawą

budowania jedności wspólnoty Anonimowych Alko-

holików. Dążenie do tego samego celu, podobień-

stwo doświadczeń życiowych oraz poczucie wzajem-

nego zrozumienia i zaufania jest fundamentem dla

kształtowania poczucia połączenia z innymi. Wła-

śnie wspólnota doświadczeń jest dla niektórych uza-

leżnionych czynnikiem decydującym o poszukiwaniu

pomocy w ruchu samopomocy zamiast u psycholo-

gów i psychoterapeutów, którzy opierają swoje od-

działywania na wiedzy teoretycznej.

Postanowiono sprawdzić, czy studenci różnią się od

Anonimowych Alkoholików poziomem nadziei oraz

psychologicznego dobrostanu. Mimo że w zdecydo-

wanej większości projektów stawia się hipotezy o ist-

nieniu różnic między wyróżnionymi grupami, posta-

wiono hipotezę o braku różnic w satysfakcji życia w

odczuwanym poziomie beznadziejności, poziomie

afektu pozytywnego i afektu negatywnego. Dodatko-

wym celem badania była weryfikacja założenia, że nie-

które elementy zaangażowania w ruch samopomocy

są związane z poziomem nadziei, poczucia sensu życia

oraz duchowości Anonimowych Alkoholików.

Psychologiczny dobrostan, zgodnie z koncepcją Die-

ner [46], był operacjonalizowany jako globalna oce-

na poznawcza swojego życia, z perspektywy satys-

fakcji płynącej z niego oraz liczba pozytywnych i ne-

gatywnych stanów emocjonalnych doświadczanych

przez respondentów w ciągu weekendu poprzedza-

jącego badanie. Dodatkowym wskaźnikiem dobro-

stanu był poziom poczucia beznadziejności.

Materiał i metody

W badaniach wzięło udział 70 Anonimowych Alko-

holików z Poznania, dobranych w sposób losowy,

oraz 53 studentów IV i V roku studiów z Akademii

Wychowania Fizycznego w Poznaniu. Wszystkie ba-

dane osoby wyraziły zgodę na uczestnictwo w pro-

jekcie badawczym.

Wśród studentów średnia wieku wyniosła 23,5 roku

(SD [ standard deviation ] = 0,8). Kobiety stanowiły

51,9%, natomiast mężczyźni — 47,1%. Średnie wy-

kształcenie posiadało 73,1% spośród nich, podczas

gdy 26,9% miało wyższe wykształcenie.

Wśród Anonimowych Alkoholików mężczyźni stanowili

73,9%, a kobiety 26,1%. Wykształcenie podstawowe

miało 5,8% badanych, 29% — wykształcenie zawodo-

we, 46,4% — wykształcenie średnie, 18,8% — wykształ-

cenie wyższe. Średnia wieku badanych wynosiła 46,1

roku (SD = 11,57), średnia długość abstynencji — 76

miesięcy (SD = 63,42), a średnia pobytu w ruchu

samopomocy — 102 miesiące (SD = 71,38).

Użyto następujących narzędzi badawczych: Drabinka

Cantrila, Skala Pozytywnego i Negatywnego Afektu,

Skala Poczucia Beznadziejności Becka, Indeks Nadziei

Herth, Skala Codziennych Doświadczeń Duchowych,

Skala Poczucia Sensu Życia, grupa pytań odnoszących

się do zaangażowania we wspólnotę Anonimowych

Alkoholików (AA) zaczerpniętych z dwóch najbardziej

popularnych skal do badania tej zmiennej:

— w ilu mityngach uczestniczyłeś w ciągu ostatnie-

go roku?

— ile mityngów prowadziłeś w ciągu ostatniego roku?

— czy utożsamiasz się ze wspólnotą Anonimowych

Alkoholików?

— czy kiedykolwiek uczestniczyłeś w 90 mityngach

w ciągu 90 dni?

— czy kiedykolwiek byłeś sponsorem w ruchu Ano-

nimowych Alkoholików?

— czy kiedykolwiek miałeś sponsora w ruchu Ano-

nimowych Alkoholików?

136

www.psychiatria.viamedica.pl

Marcin Wnuk, Porównanie poziomu nadziei oraz psychologicznego dobrostanu

— czy kiedykolwiek obchodziłeś rocznicę abstynencji?

— czy w wyniku udziału w spotkaniach Anonimowych

Alkoholików doznałeś przebudzenia duchowego?

— czy regularnie czytasz literaturę proponowaną

przez Anonimowych Alkoholików?

— jak często bywałeś na mityngu AA podczas ostat-

niego roku?

— jak często prowadziłeś mityng AA w ciągu ostat-

niego roku? [23, 24].

Drabinka Cantrila składa się z jednego pytania i jest

powszechnie stosowaną miarą jakości życia — w przy-

taczanym projekcie zastosowano ją w dwóch warian-

tach. Pierwszy z nich stanowił odniesienie do obecnej

satysfakcji z życia, natomiast drugi odnosił się do zado-

wolenia z życia przewidywanego za 5 lat. Respondent

w 10-stopniowej skali ocenia swoje ogólne zadowole-

nie z życia. W prowadzonym przez Czapińskiego pro-

gramie „Cebula” po dwumiesięcznym odroczeniu uzy-

skano rzetelność równą 0,76 [47]. W innym projekcie

współczynnik rzetelności po przeprowadzeniu ponow-

nego badania po dwóch latach wyniósł 0,65 [48].

Skala Pozytywnego i Negatywnego Afektu składa się

z 10 stwierdzeń odnoszących się do pozytywnych sta-

nów emocjonalnych oraz 10, które dotyczą negatyw-

nego afektu. Odpowiedzi udziela się na 5-stopniowej

skali od 1 — odrobinę lub wcale, do 5 — bardzo

często. W przytaczanym projekcie respondenci oce-

niali częstotliwość swoich stanów emocjonalnych

w odniesieniu do ostatniego weekendu przed bada-

niem. Rzetelność skali waha się, w zależności od da-

nego projektu badawczego, od a = 0,86 do a = 0,89

dla jej części odnoszącej się do pozytywnych stanów

emocjonalnych oraz od a = 0,84 do a = 0,85 w sto-

sunku do jej części dotyczącej negatywnego afektu

[49, 50]. Rzetelność tego narzędzia badana metodą

test-retest wśród studentów wyniosła 0,39–0,71 [50].

Skala Poczucia Beznadziejności Becka odnosi się do

trzeciego elementu depresyjnej triady w postaci po-

znawczej — negatywnej i pesymistycznej oceny przy-

szłości [51]. Narzędzie to składa się z 20 twierdzeń,

na które respondent odpowiada twierdząco lub prze-

cząco, w zależności od tego, czy zgadza się z przed-

stawionymi twierdzeniami. Im wyższą liczbę punk-

tów uzyskuje badana osoba, tym większe jest jej po-

czucie beznadziejności. Rzetelność dla całej skali,

w zależności od populacji, na której dokonywano po-

miaru, oraz zastosowanej metody, kształtuje się

w granicach od 0,65 do 0,93 [52–54].

Indeks Nadziei Herth jest skalą wykorzystywaną do

pomiaru nadziei. Osoby badane udzielają odpowie-

dzi na 12 pytań, wyrażonych w 4-stopniowej skali

Likerta od 4 — zdecydowanie zgadzam się do

1 — zdecydowanie nie zgadzam się [55]. Skala ta

posiada zadowalające właściwości psychometryczne;

jej rzetelność w odniesieniu do populacji osób chorych

wyniosła a = 0,97 [55]. Rzetelność badana metodą

test-retest wyniosła 0,91 [55]. Rzetelność tego na-

rzędzia w przytaczanym projekcie badawczym wy-

niosła a = 0,80.

Skala Sensu Życia składa się z 20 pytań dotyczących

potrzeby sensu życia. Na każde z nich respondent

odpowiada, mając za zadanie zakreślenie pola

mieszczącego się na kontinuum między 1 a 7, gdzie

7 oznacza maksymalne nasilenie odczucia związane-

go z sensem życia, natomiast 1 — najmniejsze. Wyni-

ki oblicza się poprzez zsumowanie odpowiedzi na

wszystkie pytania. Im wyższy wynik, tym silniejsze za-

spokojenie potrzeby sensu życia, im niższy, tym więk-

sza frustracja egzystencjalna. Zakres możliwych do uzy-

skania wyników mieści się w zbiorze 20–140 punk-

tów [31]. Rzetelność tego narzędzia, mierzona współ-

czynnikiem korelacji r-Pearsona, wyniosła 0,82, z po-

prawką Spearmana-Browna — 0,90 [30]. Dla polskiej

wersji skali, przy użyciu metody test-retest w odstępie

pół roku, uzyskano rzetelność od 0,64 do 0,70,

w zależności od badanej populacji [56].

Skala Codziennych Doświadczeń Duchowych składa

się z 16 pytań. Osoba badana udziela odpowiedzi na

6-stopniowej skali od 1 — nigdy lub prawie nigdy, do

6 — wiele razy w ciągu dnia. Im większą liczbę punk-

tów uzyskuje, z tym większym stopniem duchowości

mamy do czynienia. Narzędzie to prezentuje zadowa-

lające właściwości psychometryczne. Jego rzetelność,

w zależności od populacji, plasuje się w granicach

a = 0,86–0,95 [57]. W realizowanym projekcie ba-

dawczym rzetelność wyniosła a Cronbacha = 0,94.

Wyniki

Do weryfikacji postawionych hipotez użyto pakietu

statystycznego SPSS wersja 12. W przypadku hipo-

tez mających istotnościową naturę zastosowano test

t -Studenta, natomiast w odniesieniu do hipotez za-

leżnościowych stosowano współczynniki korelacji

zgodne z typem skali, na jakich zostały wyrażone

korelowane zmienne.

Między wyróżnionymi grupami nie zanotowano istot-

nych statystycznie różnic w obecnej oraz przewidy-

wanej satysfakcji z życia, poczuciu beznadziejności

oraz nadziei. Anonimowi Alkoholicy różnili się od

studentów poziomem afektu pozytywnego oraz afek-

tu negatywnego. U studentów w porównaniu

z członkami ruchu samopomocy zanotowano wy-

ższy poziom afektu pozytywnego oraz niższy poziom

afektu negatywnego (tab. 1).

www.psychiatria.viamedica.pl

137

Psychiatria 2008, tom 5, nr 4

Tabela 1. Wartości statystyki t -Studenta w odniesieniu do porównań międzygrupowych

Table 1. Results of t -Student statistic regarding comparison between samples

Zmienne

Grupa

Statystyka Średnia

Obecna satysfakcja z życia

A AA

t = 0,28

6,92

1,66

Studenci

115

7,28

1,90

Satysfakcja z życia za 5 lat

t = 0,22

8,57

1,43

Studenci

115

8,45

1,32

Afekt pozytywny

t = 3,87*

21,49

4,45

Studenci

115

32,99

6,81

Afekt negatywny

t = –2,10*

21,51

7,33

Studenci

115

19,42

6,17

Poczucie beznadziejności

t = –0,22

3,13

2,85

Studenci

115

2,91

2,77

Nadzieja

t = –0,61

37,43

4,52

Studenci

115

37,38

3,84

*p £ 0,05; SD ( standard deviation ) — odchylenie standardowe

Tabela 2. Nadzieja a przejawy zaangażowania we wspólnotę Anonimowych Alkoholików (n = 70): wyniki

testów c 2

Table 2. Hope and involvement in Alcoholics Anonymous (n = 70): Results of t -Student statistic regarding

comparison between samples

cc cc c 2

Utożsamienie się ze Wspólnotą AA

16,48

0,55

90 mityngów w 90 dni

15,84

0,60

Obchodzenie rocznicy abstynencji

17,28

0,50

Posiadanie sponsora

27,53

0,06

Bycie sponsorem

20,86

0,28

Doznanie przebudzenia duchowego

25,29

0,11

Regularne czytanie literatury

15,46

0,63

*p £ 0,05

Nadzieja Anonimowych Alkoholików nie była zwią-

zana z żadnym z zastosowanych wskaźników zaan-

gażowania w ruch samopomocy (tab. 1, 5). Wskaź-

nikiem różnicującym grupę Anonimowych Alkoholi-

ków najbardziej zbliżonym do poziomu istotnego sta-

tystycznie (p = 0,06), który można potraktować jako

zaznaczenie pewnej tendencji, było posiadanie spon-

sora. Zdecydowana większość wskaźników zaanga-

żowania we wspólnotę Anonimowych Alkoholików

nie była również związana z duchowością i poczu-

ciem sensu życia (tab. 3–5). Jedynie utożsamienie się

ze wspólnotą Anonimowych Alkoholików było zwią-

zane z wyższym poziomem duchowości oraz poczu-

cia sensu życia. Ta ostatnia zmienna wiązała się

z obchodzeniem rocznicy abstynencji. Zanotowano

ponadto pozytywną korelację pomiędzy duchowo-

ścią a częstotliwością pobytu na mityngach oraz czę-

stotliwością ich prowadzenia (tab. 5).

138

www.psychiatria.viamedica.pl

A A

AAA

A A

AAA

A A

AAA

A A

AAA

A A

AAA

A A

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: