Delimata Malgorzata - Dziecko w polsce sredniowiecznej(txt).pdf - Książki pedagogika - szyszka250

MAŁGORZATA DELIMATA

DZIECKO W POLSCE ŚREDNIOWIECZNEJ

Wydawnictwo Poznańskie Poznań 2004

sp. z o.o., Poznań 2004

WSTĘP

Redakcja: Magdalena Owczarzak Projekt okładki: Ewa Wąsowska

Wydanie publikacji dofinansowane przez Komitet Badań Naukowych oraz Wydział

Historyczny Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu

;

ISBN 83-7177-361-7

Wydawnictwo Poznańskie sp. z o.o.

61-701 Poznań, ul. Fredry 8 Dział handlowy: tel. O (prefix) 61 852-38-44

fax O (prefix) 61 852-66-05

http://www.wydawnictwo-poznanskie.pl

e-mail: wydawnictwo@wydawnictwo-poznanskie.pl

Poznańska Drukarnia Naukowa sp. z o.o. 60-281 Poznań, ul. Heweliusza 40

Przeglądając prace na temat historii kultury i społeczeństwa w Polsce

średniowiecznej, zauważyliśmy, że problematyce związanej z dziećmi poświęcono w

nich niewiele uwagi. Autorzy tych publikacji przyjrzeli się przede wszystkim

kwestii szkolnictwa i wychowania, obrzędów mających na celu ochronę nieletnich

oraz zagadnieniu zabawek i gier. Sytuacja dziecka w Polsce średniowiecznej nie

stanowiła dotąd obiektu zainteresowań badawczych historyków. Wynikało to zapewne

z przekonania części uczonych o braku dostatecznej podstawy źródłowej, która

pozwoliłaby przyjrzeć się temu zagadnieniu. Poza tym problemy interdyscyplinarne

cieszą się zainteresowaniem polskich historyków od niedawna, co stanowi kolejną

przyczynę, dla której kwestia dziecka w Polsce średniowiecznej nie doczekała się

rzetelnego opracowania naukowego. Niniejsza praca stanowi jedynie próbę

zapełnienia luki istniejącej w polskiej historiografii. Pragniemy również

stworzyć podstawę dla uczonych (historyków prawa, medycyny, kultury) do dalszych

studiów nad poszczególnymi zagadnieniami związanymi z tematem.

Na początku należałoby udzielić odpowiedzi na pytanie o grupę wiekową, której

dotyczy niniejsza publikacja. Jesteśmy świadomi, że dziecko w średniowieczu

postrzegane było inaczej niż obecnie. Wiemy także, iż w świadomości ówczesnego

społeczeństwa, pomimo regulacji prawnych oraz opinii średniowiecznych

myślicieli, górna granica dzieciństwa była niższa niż w czasach współczesnych.

Mimo to za obowiązującą granicę w tej

WSTĘP

rozprawie uznajemy „lata sprawne" przyjęte w średniowiecznym prawie polskim — w

wieku XIV dwunasty rok życia dla dziewczynek i chłopców, natomiast okoto XV

stulecia - czternasty i piętnasty rok życia dla chłopców1.

Główny trzon naszych zainteresowań stanowić będzie strona materialna i

emocjonalna egzystencji dzieci rekrutujących się ze wszystkich warstw

społecznych. Przez pojęcie strony materialnej rozumiemy kwestie dotyczące

ubioru, pożywienia, higieny, stanu zdrowia. W przypadku strony emocjonalnej

podejmiemy próbę udzielenia odpowiedzi na pytanie, czy w średniowieczu istniała

więź emocjonalna między rodzicami a dziećmi. Poza tym poświęcimy uwagę

zagadnieniom prawnym związanym z nieletnimi, a także problemowi dzietności

polskich rodzin. Kolejną kwestią, którą poddamy analizie, będzie potomstwo

pochodzące z nieprawego łoża oraz dzieci duchownych. Naszym zamierzeniem jest

ukazanie sytuacji dziecka w ramach społeczeństwa polskiego. Jesteśmy jednak

świadomi, że skąpa podstawa źródłowa pozwoli nam przedstawić większość zagadnień

jedynie w odniesieniu do górnych warstw społecznych. Z tej samej przyczyny

wnikliwa analiza kwestii związanych przykładowo z ubiorem oraz żywieniem dzieci

nastręcza wiele trudności. Niniejsza publikacja nie obejmuje kwestii dotyczących

edukacji i wychowania. Uważamy, że jest to problematyka odrębna, zasługująca na

osobne studia.

Niektóre informacje zaprezentowane w tej pracy odnoszą się do wieku XVI.

Przesunięcie górnej granicy czasowej pracy wynikało z potrzeby ukazania

zmienności sytuacji nieletnich nie tylko w ciągu wieków, ale także na przełomie

dwóch epok - średniowiecza i renesansu. Zmiany w mentalności, w podejściu do

człowieka, które pojawiły się w Polsce wXVI stuleciu, przyniosły również

ewolucję sytuacji dziecka. Ów przełom obserwujemy także w częstszym pojawianiu

się dzieci w materiale źródłowym. W dużej mierze stanowiło to konsekwencję

przyrostu ilościowego oraz gatunkowego źródeł.

Podczas analizy powyższych zagadnień wykorzystamy opublikowane źródła pisane

oraz materiał ikonograficzny2. W kronikach znajdujemy niewiele informacji na

temat dzieci3. Kronikarze poświęcili uwagę głównie czynom władców oraz sytuacji

państwa, natomiast kwestie związane z dzieciństwem królów i książąt potraktowali

marginalnie. Wiadomości na temat przykładowo rozrywek lub wychowania służyły

przeważnie wyróżnieniu charakteru oraz osobowości przyszłego panującego.

Niewiele informacji na temat dzieciństwa świętych dostarczają nam żywoty4. W tej

grupie źródeł przedstawiony został idealny obraz dziecka. Przyszły święty od

wczesnych lat odznaczał się chrześcijańskimi cnotami, kochał Boga oraz bliźnich.

Poza tym fragmenty żywotów poświęcone okresowi dziecięcemu świętych są

szablonowe i lakoniczne. Wyjątek stanowi żywot Kingi, w którym w sposób szeroki

przedstawiono pierwsze lata jej życia.

Analizę stanu zdrowia dzieci przeprowadzimy między innymi na podstawie katalogów

cudów świętych3. Dzięki nim dowiemy się, jakie choroby nękały nieletnich oraz

jakim wypadkom ulegali. Mirakula pozwolą nam również przedstawić stosunek

rodziców do potomstwa, gdyż niekiedy ukazano w nich rozpacz matki lub ojca po

śmierci dziecka.

W literaturze średniowiecznej kwestie związane z dzieckiem pojawiają się w

niewielkim stopniu6. Należy w tym miejscu wymienić Rozmyślania przemyskie, w

których przedstawione zostało dzieciństwo Chrystusa, oraz pieśni

bożonarodzeniowe ukazujące stosunek dorosłych do nowo narodzonego Dzieciątka.

Jednym z najbardziej zagadkowych przekazów w piśmiennictwie super-

stycjologicznym jest Summa de confessionis discretione brata Rudolfa z Rud7.

Przedmiot dyskusji wśród uczonych stanowiło pochodzenie autora, miejsce

powstania summy oraz etniczne oblicze obrzędowości, którą przedstawił brat

Rudolf Część uczonych (Edward Karwot8, Dorota Simonides9 oraz Stanisław

Czernik"') uważała, że brat Rudolf wywodził się ze środowiska francuskiego,

natomiast summa ukazuje „etniczne oblicze Śląska, a zwłaszcza ludności wiejskiej

stanowiącej główny trzon ludności tych ziem"11. Hipotezy zaproponowane przez E.

Karwota poddał krytyce Gerard Labuda. Według niego studia nad summa

przeprowadzone przez jej wydawcę nie były rzetelne. Uczony odrzucił hipotezę o

rudzkim pochodzeniu zabytku, obecności brata Rudolfa w Rudach oraz etnicznie

rodzimym obliczu Śląska przedstawionym w summie12. Z opinią G. Labudy zgodzili

się między innymi Ryszard Kiersnowski, Stanisław Bylina, Jacek Woronczak,

Aleksander Gieysztor oraz Krzysztof Bracha".

Najbardziej obszerną grupę źródeł stanowią normy, dokumenty oraz akta prawne.

Początkowo polskie prawo miało charakter zwyczajowy. Władcy w niewielkim

stopniuje uzupełniali. Sytuacja uległa zmianie w XIII wieku, kiedy pojawiły się

dokumenty prawne oraz spisy prawa zwyczajowego

WSTĘP

(Najstarszy Zwód Prawa Polskiego"). W drugiej połowie XIV wieku powstały statuty

Kazimierza Wielkiego (statut wielkopolski i małopolski) uzupełnione pod koniec

życia króla prejudykatami (fikcyjne kazusy)'3. Działalność legislacyjną

Kazimierza Wielkiego kontynuowali jego następcy. W 1423 roku w Warcie Władysław

Jagiełło zatwierdził statut16, który wraz ze statutami nieszawskim (1454 r.),

piotrkowskim (1496 r.) oraz spisami prawa zwyczajowego został ujęty w zbiór

określany jako statut Łaskiego (1506 r.). Odrębnie przebiegała ewolucja systemu

prawnego na Mazowszu. Działalność ustawodawcza książąt mazowieckich zaowocowała

powstaniem licznych statutów17. W1532 roku podjęto próbę kodyfikacji prawa

zwyczajowego. Powołana komisja opracowała projekt kodeksu zwany Korekturą

Taszyckiego (Korektura Praw), który został w 1534 roku odrzucony przez sejm18.

Prawo miejskie jako odrębny system prawny pojawiło się w XIII wieku i

towarzyszyło lokacji miast. Miasta polskie przejęły prawo niemieckie (głównie

magdeburskie) oparte na prawie zwyczajowym (Zwierciadle saskie") lub ustroju

Magdeburga (Weichbild magdeburski). Prawo miejskie zostało uzupełnione o ortyle

(wyroki o charakterze precedensów wydawane przez miasto macierzyste)2" oraz

wilkierze uchwalane przez radę miejską"1. W 1535 roku Mikołaj Jaskier (zmarł w

1539 r.) wydał Zwierciadle saskie, które stało się normą prawną sądów

miejskich22. W pierwszej połowie XVI wieku w miastach polskich pojawiła się

Constitutio Criminalis Carolina, niemiecki kodeks regulujący kwestie prawa

karnego23. Opracowania Caroliny podjął się Bartłomiej Groicki, krakowski

podwójci. Był on autorem pierwszych dzieł prawniczych w języku polskim. Kodeksy

jego autorstwa stanowiły zbiory norm prawnych sądów miejskich24.

Działalności ustawodawczej władców i miast towarzyszył rozwój praktyki prawnej.

W XTV -wieku upowszechniły się księgi ziemskie związane z sądami szlachty,

natomiast około XV wieku - księgi grodzkie związane z urzędem starosty.

Początkowo sądy ziemskie zajmowały się sprawami szlachty-posesjonatów, zaś sądy

grodzkie rozpatrywały sprawy czterech artykułów grodowych (podpalenie, gwałt,

napad na drodze, najście domu). Ponieważ sądy ziemskie zbierały się rzadko, sądy

grodzkie przejęły część ich kompetencji23. W miastach działały sądy wójtowsko-

ławnicze i radzieckie. Pierwsze związane były z urzędem wójta i ławy, natomiast

drugie - burmistrza i rady miejskiej2'1. W XV wieku pojawiły się księgi wiejskie

związane z działalnością sądów prawa niemieckiego27. Kroki prawne podejmowane

przez szlachtę oraz panujących prześledzimy na podstawie dokumentów28. Ich

analiza pozwoli nam odpowiedzieć między innymi na pytania dotyczące opieki

prawnej nad małoletnimi oraz rządów opiekuńczych sprawowanych w imieniu

nieletnich władców.

Kwestie związane z udzielaniem sakramentu chrztu i bierzmowania poddamy analizie

między innymi na podstawie statutów synodalnych29. Ta grupa źródeł pozwoli nam

również przyjrzeć się sytuacji potomstwa duchownych. Z kolei skalę problemu

posiadania przez duchownych dzieci przedstawimy na podstawie ksiąg sądów

kościelnych30.

Spore zainteresowanie kwestią dzieciństwa oraz dzieckiem w średniowieczu i

okresach późniejszych wywołała praca Philippe'a Ariesa zatytułowana LEnfant et

la vie familiale sous l'Ancient Reginie^. Autor poruszył w niej kilka problemów,

które dotąd umknęły uwadze uczonych. Przyjrzał się zagadnieniu uczuć

rodzicielskich oraz udzielił odpowiedzi na pytanie, kiedy zaczęto dostrzegać

specyfikę wieku dziecięcego. Aries odniósł swoje spostrzeżenia głównie do

Francji. W części pierwszej przedstawił poglądy średniowiecznych i nowożytnych

myślicieli na temat etapów życia człowieka, ze szczególnym uwzględnieniem okresu

dziecięcego32, przyjrzał się ubiorom dzieci33, ich przedstawieniom w sztuce34,

historii gier i zabaw33 oraz narodzinom przekonania, że dziecko jest istotą

niewinną, które to przekonanie Aries datował na XVII wiek36. W konkluzji

zamieszczonej na końcu pierwszej części autor wyraził opinię, że w średniowieczu

nie dostrzegano różnic między dorosłymi a dziećmi. Według niego nie oznaczało to

jednak, że rodzice nie byli przywiązani do potomstwa. Gdy dziecko stawało się na

tyle samodzielne, że opieka matki lub piastunki była niepotrzebna, przyjmowano

je do świata dorosłych, w którym nie wyróżniało się niczym szczególnym". Zdaniem

Ariesa przełom nastąpił w XVII wieku, kiedy pojawiły się dwie postawy wobec

dzieciństwa. Pierwsza, charakterystyczna dla środowiska rodzinnego, przejawiała

się rozpieszczaniem potomstwa, traktowaniem go jak „uroczych, wdzięcznych

zabawek", druga natomiast -znamienna dla moralistów - to dostrzeganie w

dzieciach tworów Boga, które powinno się ochraniać oraz wychowywać38. Kolejna

część pracy Ariesa została poświęcona okresowi szkolnemu. Autor przedstawił w

niej zarys historii szkolnictwa od średniowiecza do około XVIII wieku39, kładąc

nacisk na powstanie instytucji kolegium4", początki klas szkolnych41, związek

wieku uczniów z rozpoczęciem edukacji oraz podziałem na klasy42,

WSTĘP

rozluźnienie dyscypliny szkolnej43. Dokonana przez Ariesa analiza prowadziła,

według niego, do wniosku, że w XVIII wieku dzięki wprowadzeniu dwustopniowego

systemu nauczania doszło do wydłużenia okresu dzieciństwa. Ostatnia część pracy

traktuje o rodzinie. Autor przyjrzał się przedstawieniom rodziny w sztuce od

średniowiecza do XVIII wieku, co pozwoliło mu mniemać, że narodziny więzi

emocjonalnej między małżonkami z jednej strony, z drugiej natomiast pomiędzy

rodzicami a dziećmi datować należy na XV i XVI stulecie. Według niego, wskazuje

na to brak przedstawień prywatnej rodziny w sztuce średniowiecznej oraz ich

masowe pojawienie się w okresie nowożytnym44. Zdaniem Ariesa, „skupienie uwagi

na rodzinie ma swoje przedłużenie w skupieniu rodziny na dzieciach"4'. Ewolucja

uczuć rodzinnych zakończyła się w XVIII wieku. Aries uważał, że od końca tego

stulecia w interesującej nas kwestii nie zaszły prawie żadne zmiany46.

Z pracy Ariesa nasuwają się dwa wnioski. Po pierwsze: do około XVII wieku w

Europie nie traktowano dzieciństwa jako odrębnego etapu w życiu człowieka.

Dziecko było dla ówczesnych ludzi zmniejszoną kopią osoby dorosłej. Zdaniem

autora wskazywał na to między innymi brak mody dziecięcej47, podziału uczniów na

klasy (do około XVI w.)48 oraz związku między wiekiem a rozpoczęciem edukacji

szkolnej (do około XVII w.) . Rodzice nie przejmowali się zbytnio, gdy dziecko

umarło, tym bardziej że często już następne było w drodze. Kiedy nieletni nie

potrzebował ich opieki, automatycznie przyjmowano go do świata dorosłych. Ten

francuski historyk przedstawił ewolucję sytuacji dziecka i dzieciństwa w ścisłym

związku z życiem rodzinnym. Twierdził, że problematykę okresu dzieciństwa w

dawnych wiekach można analizować tylko w połączeniu ze strukturą rodzinną.

Zdaniem Ariesa, do 1800 roku nie istniała więź emocjonalna między małżonkami, co

wpłynęło na brak więzi pomiędzy wszystkimi członkami rodziny (drugi wniosek).

Sytuacja zmieniła się pod koniec XVIII wieku, kiedy narodziła się emocjonalna

więź między mężem i żoną, która objęła również dzieci"1. Odtąd dziecko stanowiło

najważniejszy element rodziny. Kontrowersyjne poglądy Ariesa zapoczątkowały

dyskusję najpierw w historiografii Europy Zachodniej, a pod koniec XX wieku

również w historiografii polskiej. Początkowo uczeni entuzjastycznie przyjęli

pracę francuskiego historyka, z czasem jednak jego opinie poddane zostały

krytyce.

W latach siedemdziesiątych ukazała się praca Lloyda de Mause'a zatytułowana The

History ofChildhood. The evolution ojparent-child relationship as afactor in

history*. Jej autor zaproponował „psychogeniczną teorię historii", zgodnie z

którą ewolucja stosunku między rodzicami a potomstwem stanowiła konsekwencję

zmian świadomości w ciągu wieków. Mause zgodził się z poglądami Ariesa na temat

niedostrzegania specyfiki okresu dziecięcego oraz braku więzi emocjonalnej

między rodzicami a potomstwem w średniowieczu i wczesnym okresie nowożytnym.

Uważał również, że do około XVIII wieku rodzice nie traktowali swojego dziecka

jak osobnej istoty, ponieważ nie byli emocjonalnie dojrzali (It is, of course,

not love which the parent of the past lacked, but rather the emotional maturity

needed to see the child as a person separatefrom himself)32. Uczony podzielił

relacje między rodzicami a dziećmi na sześć okresów. W najwcześniejszym rodzice

z powodu lęku przed wychowywaniem potomstwa zabijali je. Dopiero około IV wieku

zaakceptowali fakt, że dziecko ma duszę, dlatego zmniejszyła się liczba

dzieciobójstw'3. Według autora, do XIII stulecia dziecko postrzegane było jako

pełne zła (fuli ofeml)'4. W okresie od XIV do XVII wieku jego sytuacja uległa

zmianie. Zdaniem Mause'a zaczęła rodzić się więź emocjonalna między potomstwem a

rodzicami, której rozkwit przypadł na XVIII stulecie".

Zagadnieniom związanym z rodziną od XVI do XVIII wieku przyjrzał się także

Lawrence Stone. Uczony ten, podobnie jak Aries, szukał wjej obrębie przyczyn

ewolucji stosunków między rodzicami a dziećmi. Uwagę skoncentrował na wyższych

warstwach społeczeństwa. Wyróżnił trzy typy rodziny - open lineagefamily w

okresie od 1450 do 1630 roku, restrictedpatriarchat nudear family (1550-1700)

oraz closed domesticated nudearfamily (1640--1800)'. Lawrence Stone uważał, że

ewolucja stosunków pomiędzy rodzicami a dziećmi była przyczyną zmiany oblicza

rodziny. W okresie od 1450 do 1630 roku rodzice, zdaniem Stone'a, nie

interesowali się potomstwem, co stanowiło konsekwencję słabej więzi

emocjonalnej. Przejawem tego było oddawanie noworodków mamkom, umieszczanie

dzieci w internacie oraz brak żalu po ich śmierci'7. Sytuacja uległa zmianie w

latach 1550-1700 (drugi typ rodziny). W tym okresie nasiliła się praktyka kar

cielesnych, której celem było całkowite podporządkowanie dzieci woli dorosłych

oraz skłonienie ich do przestrzegania etykiety w obecności rodziców. Stone

określił ten etap jako „wiek wielkiej chłosty" (the greatflogging age)M. Trzeci

typ rodziny charakterystyczny dla okresu 1640-1800 przejawiał się, według

WSTĘP

Stone'a, większym zainteresowaniem potomstwem. Jego zdaniem wskazywała na to

koncentracja członków rodziny na wychowywaniu dzieci oraz pojawienie się uczuć w

relacjach rodzice-dziecko. Stone uważał, że rodzina w tym okresie skupiała uwagę

na potomstwie, dlatego określił ten typ mianem a child-orientedfamily type.

Model ten nie był jednak znamienny dla całego społeczeństwa angielskiego. Według

Stone'a spotykamy go jedynie wśród zamożnego mieszczaństwa oraz posiadaczy

ziemskich". Uczony podjął również próbę wyjaśnienia przyczyn zmiany stosunku

rodziców do dzieci. Doszukiwał się ich w ewolucji społeczeństwa. Pojawienie się

nowej mentalności oraz szacunku dla potomstwa stanowiło, jego zdaniem,

konsekwencję wzrostu poczucia indywidualizmu połączonego z upadkiem

społeczeństwa arystokratycznego oraz narodzinami potężnej i niezależnej klasy

średniej'1".

Z poglądami Stone'a na stosunki między rodzicami a dziećmi nie zgodziła się

Linda Pollock. Jej zdaniem zastrzeżenia budzi opinia, że w XVIII wieku nastąpił

przełom w interesującej nas kwestii. Według Pollock brak podstaw do twierdzenia,

iż w tym okresie rodzice nagle zaczęli odczuwać żal po śmierci potomstwa, a w

wiekach wcześniejszych kwestia ta była im obojętna61. Dostrzegła również

sprzeczność pomiędzy hipotezą Stone'a na temat powszechności stosowania

okrutnych kar a argumentami, które ten uczony przedstawił na jej poparcie.

Zdaniem Lindy Pollock wynikało z nich, że brutalność była raczej wyjątkiem niż

regułą i zależała od indywidualnych skłonności62. Swoje wnioski oparła na

argumentach płynących z socjobiolo-gii oraz antropologii. Studia w ramach tych

dwóch dziedzin pozwoliły Pollock mniemać, że dzieci zawsze potrzebowały uczucia,

opieki oraz praktyk wychowawczych dla prawidłowego rozwoju, a rodzice starali

się tym wymaganiom sprostać63. Materiał źródłowy - głównie pamiętniki - pozwolił

jej przypuszczać, że w okresie od XVI do XIX wieku nie zaszły żadne zmiany w

stosunku rodziców do potomstwa. Rodzice z niecierpliwością oczekiwali narodzin

dziecka, z zainteresowaniem obserwowali jego rozwój, lękiem napawała ich choroba

pociech". Pollock zauważyła również, że rodziców i ich potomstwo łączyły bliskie

relacje. Rodzice czuwali niekiedy całą noc przy chorych dzieciach, a te z kolei

zwracały się do matki lub ojca z problemami63. Pollock nie zgodziła się także z

poglądem Ariesa, że w XVI wieku nie dostrzegano specyfiki wieku dziecięcego. Jej

zdaniem, przeczyły temu opinie szesnastowiecznych autorów pamiętników, którzy

zwrócili uwagę na różnice pomiędzy dorosłymi a dziećmi. Wyróżniali oni etapy

w rozwoju dziecka, dostrzegali konieczność zapewnienia swym pociechom rozrywki,

wykształcenia, a także otoczenia ich opieką66.

W1980 roku ukazała się we Francji praca Elisabeth Badinter zatytułowana Lamour

en plus. Histoire de l'amour maternal (XVIIe-XXe siecle)67. Autorka przyjrzała

się kwestii ewolucji miłości matki do dziecka, obrazowi dziecka oraz roli ojca w

ciągu wieków. Badinter więcej uwagi poświęciła czasom nowożytnym, mniej

natomiast średniowieczu. Zauważyła, że do około XVIII wieku matki nie darzyły

głębszym uczuciem potomstwa lub nie okazywały mu uczuć. Zdaniem Badinter

wskazywał na to brak żalu po śmierci dziecka68, sposób traktowania go w

zależności od płci oraz miejsca, które zajmowało w rodzinie6 oraz odmowa

karmienia piersią7". Matki odczuwały żal jedynie po stracie dzieci, które

wyróżniały się szczególnymi zaletami. W przypadku pozostałych prawdopodobnie

wstydziły się okazywać rozpacz, ponieważ małoletnich postrzegano jako istoty

niedoskonałe71. Szczególną opieką otaczały najstarszych synów, którzy

dziedziczyli tytuł i majątek. Młodsze potomstwo natomiast oddawano mamkom, a

następnie pod opiekę guwernantek lub preceptorów72. WXVIII wieku nastąpił

rozkwit uczuć macierzyńskich, głównie pod wpływem nowatorskiej myśli

filozoficznej73. Matki zaczęły karmić potomstwo piersią74, poświęcały mu więcej

czasu i uwagi75, zarzuciły praktykę krępowania ciała noworodka powijakami76,

powszechna wśród kobiet stała się też troska o prawidłowe odżywianie w okresie

ciąży oraz laktacji77. Model ten początkowo charakterystyczny dla mieszczaństwa,

pod koniec XVIII stulecia przejęły kobiety z arystokracji78. Zdaniem Badinter

dziecko do XVIII wieku budziło lęk, stanowiło symbol zła i postrzegane było jako

istota niedoskonała. Spośród wypowiedzi myślicieli chrześcijańskich autorka

przytoczyła jedynie słowa świętego Augustyna (354-430), który w Wyznań iach

opisał dziecko jako głupie i kapryśne szczenię, ulegające namiętnościom". Z

kolei surowość w wychowaniu potomstwa zalecał hiszpański humanista Jan Ludwik

Vives (1492-1540). Uznał on pieszczoty i czułość za przejaw zniewieścienia i

grzech. Jego zdaniem stanowiły one przyczynę pogłębiania wad, które wykorzeni

jedynie wstrzemięźliwość wychowania8". Według Badinter poglądy świętego

Augustyna i Jana Ludwika Vivesa wpłynęły na stosunek rodziców do dzieci w

okresach późniejszych81.

Delimata Malgorzata - Dziecko w polsce sredniowiecznej(txt).pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: