Porównanie artykułów hasłowych w różnych typach słowników języka polskiego.doc

Struktura słownika i artykułu hasłowego w wybranych typach słowników

              Celem niniejszej pracy będzie porównanie struktury artykułów hasłowych
w wybranych typach słowników języka polskiego.

W swojej pracy wykorzystam:

·         Słownik języka polskiego, pod redakcją W. Doroszewskiego;

·         Słownik współczesnego języka polskiego, pod redakcją B. Dunaja;

·         Słownik języka polskiego, pod redakcją S. Lindego;

·         Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny, pod redakcją H. Zgółkowej;

·         Inny słownik języka polskiego, pod redakcją M. Bańki.

              Na początku pracy, zanim przejdę do porównania artykułów hasłowych na przykładzie wyrazu kot – chciałabym określić czym jest słownik oraz krótko przedstawić jego makrostrukturę (ogólną budowę) i mikrostrukturę (wewnętrzną strukturę artykułu hasłowego).

Słownik definiujemy „[…] jako tekst przerywany, złożony z poszczególnych elementów (artykułów hasłowych), z których każdy winien być zbudowany według przyjętych z góry reguł dostosowanych do typu hasła i należeć do tego samego gatunku literackiego”[1].

Według M. Grochowskiego słownik językowy odznacza się dwiema cechami:

1.      Przedmiotem analizy są wyrażenia należące do jednego lub kilku języków naturalnych.

2.      Celem słownika językowego jest analiza tych wyrażeń z punktu widzenia rożnych dziedzin lingwistyki.

Podstawowym elementem makrostruktury jest układ artykułów hasłowych. Wyróżniamy:

o       Słowniki alfabetyczne – hasła są uporządkowane w kolejności alfabetycznej

Ø      a fronte – w kolejności początkowych liter wyrazu hasłowego;

Ø      a tergo – w kolejności końcowych liter wyrazu hasłowego.

o       Słowniki niealfabetyczne

Ø      gniazdowe – jednostką opisu jest gniazdo zawierające jednostki leksykalne powiązane ze sobą formalnie lub znaczeniowo;

Ø      pojęciowe (tematyczne, ideograficzne) – układ według schematu opartego na semantycznych właściwościach jednostek leksykalnych.

8

Do innych ważnych czynników makrostrukturalnych zaliczyć można:

§         Typy słowników

Ø      Ogólne, gdzie celem jest przekazanie możliwie jak najbardziej wszechstronnej informacji o funkcjonowaniu wyrazów;

Ø      Specjalistyczne, w których opis dotyczy tylko wybranych aspektów funkcjonowania wyrażeń językowych np. słowniki frazeologiczne, fleksyjne, etymologiczne, składniowe, historyczne, poprawnościowe.

§         Objętość słownika

Wyróżniamy słowniki małe, średnie i duże. W słownikach mniejszych objętościowo, autor jest zmuszony do eliminacji poszczególnych haseł.

§         Do kogo skierowany jest słownik

Inne słownictwo będzie w słowniku naukowym, a inne w słowniku przeznaczonym
do szerokich kręgów odbiorców.

              Podstawową jednostką opisu leksykograficznego jest artykuł hasłowy. Jest on strukturą, która składa się ze ściśle określonych elementów.

Elementy mikrostruktury:

Þ    Wyraz hasłowy – pod względem linearnym pierwszym elementem hasła jest wyraz hasłowy, który identyfikuje dane hasło i szereguje je w porządku wszystkich haseł danego leksykonu. Wyraz hasłowy jest wyróżniony typograficznie.

Þ    Informacja gramatyczna – dotyczy przede wszystkim właściwości fleksyjnych opisywanych jednostek.

Þ    Kwalifikatory – informacja o tym, że dana jednostka leksykalna należy do słownictwa nacechowanego, charakterystycznego dla pewnych odmian języka, używanego w określonych sytuacjach i na konkretnym terytorium.

Kwalifikatory można podzielić na:

Ø      Terminologiczne;

Ø      Stylistyczno-pragmatyczne;

Ø      Społeczno-środowiskowe;

Ø      Geograficzno-środowiskowe;

Ø      Dotyczące religii i mitologii;

Ø      Dotyczące rozrywki i sportu;

Ø      Chronologiczne;

Ø      Frekwencyjne.

Þ    Definicja- wyznaczenie znaczenia jakiegoś słowa, zwrotu, pojęcia.

Według Doroszewskiego definicje dzielą się na kilka typów:

Ø      Definicja realnoznaczeniowa – treść znaczeniowa hasła bez odwołania się do jego budowy słowotwórczej.

Ø      Definicja strukturalno-znaczeniowa – wyjaśnia treść przez powtórzenie budowy słowotwórczej objaśnionego wyrazu.

Ø      Definicja strukturalna – wskazanie relacji objaśnionego hasła do jego budowy słowotwórczej, zasygnalizowanie więzi genetycznej między wyrazami, nie określając stosunku znaczeniowego.

Ø      Definicja synonimiczna – określenie hasła poprzez synonim.

Ø      Definicja zakresowa – wskazuje na zakres znaczeń, do których może odnosić się objaśniane hasło.

Ø      Definicja gramatyczna – określenie hasła na podstawie kategorii gramatycznych.

Þ    Przykłady użycia wyrazu hasłowego – pokazuje kontekst leksykalny i składniowy opisywanego wyrazu. Jest źródłem informacji o fleksyjnych i składniowych właściwościach wyrazu hasłowego, wskazuje także na nacechowanie stylistyczne, ekspresywne, aksjologiczne.

Þ    Związki frazeologiczne

Þ    Informacje o wymowie

Þ    Informacje o pochodzeniu wyrazów

Þ    Informacje o obecności hasła w innych słownikach

Þ    Informacje o możliwości dzielenia wyrazu

Þ    Wskazówki poprawnościowe

Porównanie artykułów hasłowych wyrazu KOT na podstawie wyżej wymienionych słowników.

Słownik języka polskiego pod redakcją W. Doroszewskiego

(SJPD)

Dziesięciotomowy słownik obejmujący okres od II połowy XVIII wieku do lat sześćdziesiątych wieku XX. Zawiera informację gramatyczną opracowaną przez Jana Tokarskiego oraz tablicę
z końcówkami fleksyjnymi w tomie pierwszym. Uwzględnia tzw. koncepcję Doroszewskiego czyli naukowy opis cech rzeczy, podawany jako opis typu scjentycznego[2] oraz  umieszczenie
w słowniku wyrazów i wyrażeń uznawanych za zgodne z wymogami poprawnego stylu – normatywizm. Pominięte zostały wulgaryzmy i wiele wyrazów potocznych uznanych za przestarzałe.  Słownictwo odmiany pisanej (zwłaszcza wymowa warszawska); frazeologia, przysłowia, nazwy osobowe i geograficzne w przypadku homonimii. Wyznacza standard zawartości artykułu hasłowego słowników międzywojennych: wyraz hasłowy, informacja gramatyczna, kwalifikator, definicja, przykłady, użycia przenośne, frazeologia, przysłowia, informacje etymologiczna i odnotowanie wyrazu we wcześniejszych słownikach.

Hasła ułożone są alfabetycznie.

Mikrostruktura:

·         Wyraz hasłowy jest pogrubiony i występuje w wierszu z wcięciem.

·         Informacja gramatyczna m IV; „m” wskazuje, iż jest to rzeczownik rodzaju męskiego,
a IV jest numerem paradygmatu.

·         Definicja

Hasło homonimiczne definiowane jest w SJPD w następującej kolejności:

Ø      Podstawowe znaczenie wyrazu w języku dzisiejszym;

Ø      Znaczenie współczesne mniej powszechne;

Ø      Znaczenie specjalne znaczone kwalifikatorami specjalności umieszczane
w alfabetycznej kolejności skrótów;

Ø      Znaczenie przestarzałe;

Ø      Znaczenia dawne.

·         Odrębne znaczenie wyrazu hasłowego oznacza się cyframi arabskimi.

·         Przykłady użycia wyrazu podawane są wraz ze źródłem, z którego były czerpane
np.: „Kot mruczał na murku pod kuchnią, przeciągając się od czasu do czasu to jedną łapka, to drugą. DĄBR.M. Noce III/1,357”.

·         Związki frazeologiczne umieszcza się po kwalifikatorze fraz.

·         Przysłowia nie wymagają cytowania źródeł, bo są powszechnie znane; czasem pojawia się komentarz dotyczący treści.

·         Kwalifikatory pisane są kursywą.

·         Słownik współczesnego języka polskiego, pod red. B. Dunaja

(SWJP)

Jeden z najobszerniejszych i najbardziej aktualnych słowników jednotomowych. W słowniku można znaleźć najbardziej rozpowszechnione słownictwo specjalistyczne, potoczne, środowiskowe, słownictwo dawne dotyczące realiów i kultury wcześniejszych epok. Przewaga słów nowych, które dopiero zaaklimatyzowały się w mowie.

Hasła w słowniku ułożone są w kolejności alfabetycznej.

Mikrostruktura:

·         Hasło napisane wytłuszczonym drukiem, częściowo wysunięte przed definicje.

·         Homonimy oznaczone cyframi rzymskimi.

·         Część mowy pisana kursywą.

·         Informacja fleksyjna zawierająca numer paradygmatu i końcówki fleksyjne.

·         Numer znaczenia.

·         Definicja  ujęta w cudzysłowie w formie łapek ‘’.

·         Po dwukropku bezpośrednio po definicji występują przykłady użycia.

·         Kwalifikatory pisane kursywą.

Słownik języka polskiego, S. Lindego

(SJPL)

Słownik Lindego ukazał się w sześciu tomach na początku XIX wieku (1807-1814)
w Warszawie. Autor słownika dał podstawy nowoczesnego warsztatu leksykograficznego i stworzył wzór słownika jednojęzycznego o charakterze naukowym. Jest to słownik historyczny i objaśniający (korzystał z pism wzorowych pisarzy: Skargi, Kochanowskiego, Reja). Ważnym elementem struktury hasła w niniejszym słowniku są innojęzyczne odpowiedniki danego hasła (niemiecki, języki słowiańskie, łacina, greka). Linde miał skłonności do przekształceń oryginalnych cytatów oraz wprowadzenia słów nieistniejących w polszczyźnie. Kwalifikatory były stosowane niekonsekwentnie w bardzo ograniczonych ilościach.

Słownik ma układ alfabetyczno-gniazdowy, jednak w gniazdach grupuje się tylko wyrazy rozpoczynające się od tej samej litery.

Mikrostruktura:

·         Hasło częściowo wysunięte przed definicje, pisane dużymi literami.

·         Informacja gramatyczna m, zapisana czcionką pochyłą; „m” wskazuje,
iż jest to rzeczownik rodzaju męskiego....