Dwudziestolecie międzywojenne.docx

Wiek XX  - nowe ideologie – komunizm, faszyzm, nazizm. Nowe idee – stworzyć społeczeństwo idealne, przestrzeń miasta (siedziba zła, bólu, rozpaczy, deprawacji; zachwyt)(odnajdujemy piękno). Nowe zjawisko kultura masowa(wysokonakładowa prasa, film, tania ksiązka,komercyjne rozgłośnie radiowe narzuciły kulturze jeden wspólny, niezbyt wysoki standard). Futuryzm – wizja przyszłości, wizjonerzy, nowy człowiek – nowa przyszłość. Plan futurystów – miasto-masa-maszyna –czyli to co zachwyca.

Filippo Tommaso Marinetti „Manifest futuryzmu” – futuryści tworzą nowe istnienia, nie opierają się na przeszłości. W manifeście mowa jest o tym by poezja opierała się na buncie, ma być śmiała. Ma opiewać miłość niebezpieczeństwa, przeciwstawić się konwenansom. Poezja – odważna, śmiała, zuchwała, energiczna. Piękno to jest to co dynamiczne, żadna stagnacja, piękno szybkości, ruch, witalność. Człowiek ma mieć kształt na sam siebie, człowiek natury, rozwój dziecka. Poeta powinien się poświęcać. Sztuka agresywna – ma być w treści agresywna, ma epatować, oddziaływać i bulwersować czas. Kobieta jest symbolem słabości. Utylitarna podłość (użyteczna).

Dwudziestolecie międzywojenne – związany z ramami czasowymi epoki, obejmującym lat między zakończeniem I wojny światowej a wybuchem II wojny światowej (1918-1939); po odzyskaniu niepodległości nastąpiło ożywienie życia kulturalnego i literackiego. Powstawały liczne grupy artystyczne. W 1920 założono Związek Literatów Polskich, a w 1924 – polski odział Pen Clubu, reprezentujący polską literaturę w świecie. Pierwsze lata epoki cechowały się radością z odzyskaniem wolności i zachwytem cywilizacją. W prozie, której rozwój przypadł na lata 30., dominowała tematyka rozrachunkowa, psychologiczna i społeczna. Rozwijał się teatr i dramat groteskowy. U schyłku epoki nastąpił wzrost nastrojów katastroficznych. Lata międzywojenne możemy określić jako epokę wynalazków, rozwoju techniki, zmiany obyczajów i mody, nowych awangardowych kierunków w sztuce GRUPY LITERACKIE Skamander – przedstawiciele: Jan Lechoń, Kazimierz  Wierzyński, Julian Tuwim, Antoni Słonimski, Jarosław Iwaszkiewicz; grupa warszawska skupiona wokół czasopisma „Skamander”. Jej reprezentanci spotykali się w klubie Pod Pikadorem. Nie byli przeciwnikami tradycji, ale odrzucali poetykę literatury młodopolskiej. Proponowali pisanie o dniu powszednim,chcieli mówić językiem prostym, a nie prostackim o zwykłych uczuciach; język potoczny miał wejść do poezji. Nie mieli określonego programu, każdy z poetów był indywidualistą, prezentował odmienną postawę. Za swego mistrza i patrona uznali Leopolda Staffa. Skamander był najbardziej prężną i popularną grupą poetycką XX międzywojennego. AWANGARDA KRAKOWSKA – Tadeusz Peiper, Julian Przyboś, Jan Brzękowski, Jalu Kurek; skupiona była wokół czasopisma „Zwrotnica”, redagowanego przez Tadeusza Peipera.. Posiadała program sformułowany w manifestach Nowe usta i Tędy. Głoszono w nim hasła nowoczesności, program 3xM = Miasto, Masa, Maszyna, odcięcie od natchnienia, metafizyki czy mistycyzmu. W zamian proponowano kult  techniki i cywilizacji. Zerwano z opisową liryką, stworzono nowy typ metafory; język bardzo wyszykany.  FUTURYŚCI  funkcjonowali w ośrodkach – Krakowie (Bruno Jasieński, Stanisław Młodożeniec, Tytus Czyżewski) i Warszawie (Anatol Stern, Aleksander Wat). Grupa krakowska skupiała się w klubie Katarynka, a od 1921 w klubie Gałka Muszkatołowa, natomiast warszawska – wokół pisma „Nowa Sztuka”. Cechował je prowokacyjny styl bycia, skandalizowanie, negacja tradycji i autorytetów. Głosili hasło „słowa na wolności”, nawołując do burzenia utartych związków wyrazowych. Charakterystyczna w polskim futuryzmie jest niechęć do samego artysty, który powinien roztopić indywidualny glos w anonimowej „mowie miasta”. Na zachodzie futuryści często sympatyzowali z rodzącym się faszyzmem. PRĄDY W LITERATURZE awangarda – poezja teraźniejszości, negacja tradycji – antyromantyzm, antysentymentalizm, likwidacja lirycznych wynurzeń, powściąganie emocji, nowatorstwo składni, poezja wynikiem eksperymentów językowych, wyobraźnia kontrolowana przez rozum, nowe formy zapisu wiersza futuryzm bunt przeciw tradycji, przezwyciężenie pesymizmu, aktywizm, pochwała agresji, kult przemocy, wojny, biologizmu, negacja psychologizmu, oryginalność jako kryterium wartości dzieła, nowy język poetycki niepodporządkowany jakimkolwiek normom(zerwanie z zasadami ortografii, interpunkcji, składni), rytmizacja wiersza.

J. Tuwim „Do krytyków” – zwraca Siudo grupy; nie liczy się z ich opinią; Tuwim mówi o swojej twórczości; jego miasto, jego tramwaj, jego platforma. Nie potrzebuje akceptacji krytyków. Poezją jest całe miasto

M. Głowiński, J. Sławiński „Miasto w poezji”  - Wg nich poeci lat 20. Podejmowali tematy: miasta, cywilizacji współczesnej, geografii. Zjawisko poetyckie, które towarzyszyło zainteresowaniu poetów nowymi tematami to poetycka nobilitacja. Cechy życia w mieście, które fascynowały poetów: dynamika, ruch, zmienność, nie jest się biernym obserwatorem, rozwój. Fascynacja miasta miała wpływ na poezję przez własny punkt widzenia, podmiot liryczny był uczestnikiem, zwykłym mieszkańcem miasta. Poeci utożsamiają się z realiami nowoczesnej cywilizacji. Nowe poczucie przestrzeni geograficznej polegało na lepszej komunikacji. Poeta czuł się obywatelem świata. Nowoczesna poezja odnosi się do tradycji, zmienia się tematyka, porusza inne środki przekazu. Cechy liryki XX – fascynacja poetyckim miastem, ruch, dynamizm, podmiot liryczny – mieszkaniec.

Julian Przyboś „Na kołach” – opis miasta – dynamiczny, energiczny. Zaczyna się od nasłuchiwania. Odgłosy są bardzo konkretne – dźwięki kół pociągu. Używa animizacji do opisu ruchu „stacje ruszyły z miejsca” „turkot”. Poeta opowiada o mieście które staje się w pewnym momencie działającą w wielu różnych miejscach istotą. Za sprawą animizacji i personifikujących metafor miasto ożywa, obserwacja zmienia się w poetycką wizję. METAFORA „gościńce, które inżynier przedłuża o rozpęd nóg zadyszanych przechodniów” (przechodnia integralna część gościńców, ulic – stworzone by ludzie poruszali się po nich). Tłum ludzi staje się pojęciem związanym z ulicą. Poeta zafascynowany miejską energią, chciałby „wywieść” z codzienności także swój dzień, by zamienić je we własne dzieło, poemat. Przestrzeń miasta jest przestrzenią inspirującą, jak najbardziej życiodajną. Miasto to nie błędne koło, spiralnie ale się rozwija. Poeta łączy cały opis używając pytań. Autor identyfikuje się z odbiorcą, bierze udział w biegu.