KAZIMIERZ PRZERWA TETMAJER.doc

KAZIMIERZ PRZERWA-TETMAJER: POEZJE WYBRANE (BN)

oprac. Julian Krzyżanowski

CZŁOWIEK I PISARZ

Tetmajer urodził się w 1865 r. w Galicji, na Podhalu, w Ludźmierzu. Uczył się w gimnazjum
i studiował na uniwersytecie w Krakowie. Drukował już w 1886 r., ale uwagę szerszego grona zwrócił w konkursie na wiersz ku czci Mickiewicza (1889) i Kraszewskiego (1890), gdzie sędzią był Asnyk.

Z powodów finansowych wyjechał do Warszawy, gdzie pracował w dziennikach. Jeździł do Lwowa, Krakowa, od dziennika do dziennika. Był w Niemczech, we Włoszech, Francji. W 1899 r. (gdy pisał swój biogram dla czeskiego tłumacza) przebywał w Szwajcarii.

Ojciec poety, Adolf, uczestniczył w powstaniu listopadowym, przyjaźnił się z Sewerynem

Goszczyńskim. Po utracie majątku osiadł w Krakowie. Pisał drobne wierszyki. Jego syn z pierwszego małżeństwa to Włodzimierz, z drugiego – Kazimierz. Matka Kazimierza, Julia z Grabowskich, po utracie majątku prowadziła pensjonat w Krakowie, a potem w Zakopanem. Była siostrą Wandy Żeleńskiej, żony kompozytora i matki Boya. Włodzimierz Tetmajer (brat Kazimierza) był malarzem, działaczem politycznym i społecznym, pisarzem. W Bronowicach stworzył dworek i zamieszkał tam z żoną – chłopką.

Kazimierz już w latach 1891-1900 wydał wiele dzieł:

·         4 serie Poezji (czołowy liryk podolski)

·         2 tomiki drobnych utworów prozą (Melancholia, 1899 i Otchłań, 1900)

·         2 powieści (Anioł śmierci, 1898 i Zatracenie, 1897)

·         drobne teksty drukowane w gazetach, np. relacje z wycieczek w Tatry

Kazimierz Tetmajer cierpiał na neurastenię i kompleks niższości. Poza tym był bardzo wrażliwy na krytykę, co też świadczy o kompleksie niższości. Miał problemy finansowe, które trochę zelżały po sukcesie drugiej serii poezji. Zależało mu na przychylnych recenzjach, które sprzyjały popularności, a więc były częściej wydawane.

Sporo pieniędzy wydawał na:

·         podróże (od 1894 r.) do Europy zachodniej,

·         kobiety (miłość wielka i nieszczęśliwa).

Życie erotyczne pisarza odbiło się w jego poezji:

·         cykl trzech pisanych gwarą Listów Hanusi do „pana z miasta”, Jerzego; do tego motywu powraca w Na Anioł Pański biją dzwony i Źródle;

·         plotka wiąże powieść Anioł śmierci z narzeczeństwem Tetmajera z Laurą Rakowską; motyw powtarza się w wierszu Do, którego tytuł autor zmienił na Z dawnej przeszłości oraz w innych lirykach – żalu za utraconą miłością (różne od erotomańskich wyznań).

Wiek XX przyniósł kolejne wydania:

·         dalsze serie Poezji, od V do VII (1905, 1910, 1912);

·         3 dramaty wierszowane (Zawisza Czarny, 1901, Rewolucja, 1906 i Judasz, 1917);

·         proza (Na Skalnym Podhalu, 1903-10 i Legenda Tatr, 1912);

·         powieści współczesne i historyczne pisane dla zarobku (Zatracenie, czyli dalsza część Anioła Śmierci, Król Andrzej, Gra fal, Koniec epopei, Romans panny Opolskiej z panem Główniakiem);

·         nowele.

W 1924 r. wyszło zbiorowe wydanie Poezji (seria VIII), ale okres ten zamknął się w 1912 r.

jubileuszem pisarza – po którym wydano Na Skalnym Podhalu (1914) z pięknymi ilustracjami oraz wydanie zbiorowe Poezji z serii II do VII, z pominięciem I i okolicznościowych Poezji

współczesnych (1906), bo taka była wola autora.

Po wybuchu wojny Naczelny Komitet Narodowy (NKN) pozyskał pisarza do redagowania gazety zakopiańskiej „Praca Narodowa”. NKN wydał mu broszurę O żołnierzu polskim 1795-1915 i tomik wierszy patriotycznych Cienie (czytywane chętnie w legionach Piłsudskiego).

Włodzimierz Tetmajer i Tadeusz Boy Żeleński umieścili poetę w sanatorium z powodu jego manii prześladowczej – uważał ich dotąd za osobistych wrogów.

Po roku wyleczono go i mógł działać w ramach Komitetu Obrony Spisza i Orawy w celu obrony granic polskich przed imperialistami czeskimi, w czasie ich ustalania. Powstała broszurka O Spisz, Orawę i Podhale (1919).

Ostatnie 20 lat życia spędził w warszawskim Hotelu Europejskim, którego właściciel, książę Czetwertyński, zapewnił mu dożywotnie utrzymanie, a rada miejska Bydgoszczy przyznała mu zasiłek. Mieszkał z synem (ur. 1901 r., matka Izabela Dębowska). Z syna nie poeta, ale chuligan, terroryzujący starego kalekę. Gdy syn zmarł w 1933 r., ojciec nie wierzył w jego śmierć i ciało syna musiano zabrać siłą z mieszkania. Poza tym pisarz miał kataraktę (zaćma – choroba oczu).

Tetmajer zmarł 18 styczna 1940 r., w Szpitalu Dzieciątka Jezus (bo hotel zajęli okupanci).

KULTURA LITERACKA MODNEGO POETY

W 1887 r. Tetmajer debiutował poematem prozą Illa i wierszowaną Allegorią. Pierwsze dwie serie wierszy wydał swoim nakładem. Przy wznowieniach część wierszy wyrzucał, a w ich miejsce wstawiał nowe.

Wzory, z jakich czerpał:

·         Mickiewicz i Słowacki (co widać gł. w serii I czy w cyklu liryków Qui amant nawiązujących do W Szwajcarii lub w Achillesie);

·         docenił Teofila Lenartowicza trenem po jego śmierci;

·         zauważył wielkość Wyspiańskiego;

·         tłumaczył fragmenty Księgi Wyjścia o Mojżeszu i Iliady – o Achillesie

·         interesował się w młodości Byronem i Shelleyem, Goethem i lirykami Heinego

·         nie był obojętny wobec liryki fr. – parnasizm i symbolizm (Kwiat symboliczny w s. I, Albatros w s. II, Rzeka mistyczna, Łąka mistyczna, Potok symboliczny, Symbol w s. III)

·         Kwiaty zła Baudelaire’a w przekładzie Adama M-skiego i Antoniego Langego wyszły w 1894 r.

KATASTROFISTA – PIEWCA PRZEŻYTYCH – HEROLD WOLNOŚCI

Konflikty pod koniec XIX wieku:

·         polityczne: kocioł bałkański;

·         społeczne: rozwój klasy robotniczej, osiągnięcia cywilizacyjne, ruch socjalistyczny jako wyraz rosnącej samowiedzy robotnika, organizująca się politycznie klasa chłopska;

·         1 maja 1980 stłumiony był krwawo w Galicji, w 1892 wybuchł bunt łódzki;

·         powstała Polska Partia Socjalistyczna i Polska Partia Socjalno-Demokratyczna.

W pierwszych dwóch tomach Poezji Tetmajer oddał te stosunki polityczno-społeczne:

·         Wody (s. I) – rozrachunek zbuntowanych mas ludowych z posiadaczami zamczysk i pałaców; powódź wiosenna to symbol przewrotu społecznego;

·         W Nowy Rok (1892) (s. II) – motto z Reduty Ordona Mickiewicza: „dzieło zniszczenia w dobrej sprawie jest święte jak dzieło tworzenia”, apokaliptyczna wizja „rumaka zniszczenia” (konie Apokalipsy), rewolucji światowej, która odnowi oblicze ziemi;

·         zagłada jest konsekwencją stosunków realnych, dopełnienia się miary zła, nie ma już powodzi, ale potop i wybuchy wulkanów – Tetmajer jako pierwszy katastrofista;

·         druga część z retorycznymi zwrotami („ru...