W skład układu pokarmowego człowieka wchodzą:
przewód pokarmowy
i dwa wielkie gruczoły:
wątroba
trzustka
Przewód pokarmowy dzieli się na kilka połączonych ze sobą odcinków:
• jama ustna
• gardło
• przełyk
• żołądek
• jelito cienkie
• jelito grube
JAMA USTNA
W anatomii człowieka jama ustna jest początkowym odcinkiem przewodu pokarmowego. W niej następuje wstępna, mechaniczna obróbka pokarmu i przygotowanie go do dalszego trawienia. Pokarm zostaje rozdrabniany, miażdżony i mieszany ze śliną, która zawiera enzym trawienny amylazę ślinową (ptialinę). Dorosły człowiek ma 32 zęby, 16 w szczęce i 16 w żuchwie:
• 4 siekacze
• 2 kły
• 4 zęby przedtrzonowe
• 6 trzonowych
U dzieci występuje 20 zębów mlecznych (brak trzonowych). Siekacze służą do odgryzania kęsów, kły do rozrywania pokarmu, a zęby trzonowe i przedtrzonowe do jego rozcierania. W trakcie żucia pokarmu jest on zwilżany śliną wydzielaną przez ślinianki czyli gruczoły ślinowe których przewody uchodzą do jamy ustnej. W ślinie rozpuszczane są cząsteczki pokarmu, na których obecność wyczulone są rozmieszczone na języku kubki smakowe. Dzięki nim wyczuwamy: konsystencję, temperaturę, smak, zapach i to czy dany pokarm nadaje się do spożycia.
Po uformowaniu kęsa pokarmowego zostaje on przekazany do dalszej części przewodu pokarmowego w akcie połykania.
Powrót do strony głównej BUDOWA
Gardło (łac. pharynx) - wspólny odcinek dróg oddechowych i pokarmowych, stanowiący przedłużenie jamy ustnej i jamy nosowej, przechodzący dalej w przełyk i krtań. Gardło zbudowane jest z mięśni poprzecznie prążkowanych pokrytych od zewnątrz tkanką łączną, a od wewnątrz błoną śluzową. Gardło ciągnie się od podstawy czaszki, aż do miejsca przejścia w przełyk, to jest do wysokości szóstego kręgu szyjnego. Mięśnie gardła tworzą ścianę tylną i ściany boczne. Na ścianach bocznych znajdują się ujścia trąbek słuchowych, otoczone wałami trąbkowymi i skupiskiem tkanki chłonnej tworzącymi migdałki trąbkowe. W miejscu przejścia sklepienia gardła w ścianę tylną jest skupisko tkanki limfatycznej, migdałek gardłowy - trzeci migdał. W ścianie przedniej gardła, idąc od góry, widoczne są nozdrza tylne, łączące jamę nosową z gardłem, poniżej znajduje się cieśń gardzieli, przez którą jama ustna komunikuje się z jamą gardłową. Najniżej znajduje się wejście do krtani.
Przełyk (łac. esophagus, nosiciel pokarmów) - jest przewodem mięśniowo-błoniastym o podłużnym przebiegu; łączy gardło z żołądkiem. Czynność przełyku polega na transporcie pokarmu z gardła do żołądka. Ściana przełyku nie ma zdolności wchłaniania pokarmu ani trawienia.
Rozróżniamy część:
• szyjną,
• piersiową,
• brzuszną.
Przełyk ma długość średnio około 23-25 cm, odległość od siekaczy do żołądka około 40 cm. Występują trzy fizjologiczne zwężenia przełyku:
• zwężenie górne - w przejściu gardła w przełyk, mięśnie w tym miejscu tworzą czynnościowy mięsień zwieracz przełyku.
• zwężenie środkowe - na wysokości rozdwojenia tchawicy w miejscu, gdzie aorta zstępująca od strony lewej i do tyłu, a oskrzele lewe od przodu obejmują przełyk. Nie jest ono powodowane budową samej ściany przełyku, lecz przyleganiem obu sąsiednich narządów;
• zwężenie dolne - podobnie jak i górne, jest zwężeniem czynnościowym, spowodowanym napięciem mięśni okrężnych, leży około 3 cm powyżej wpustu żołądka.
Ściana przełyku składa się licząc od wewnątrz z:
• błony śluzowej,
• utkania podśluzowego
• błony mięśniowej
• warstwy okrężnej
• warstwy podłużnej
PRZEŁYKANIE
Żołądek (łac. gaster, ventriculus) to narząd, stanowiący część przewodu pokarmowego, którego zasadniczą rolą jest trawienie zawartych w przyjmowanym pokarmie białek (nie następuje więc trawienie tłuszczów, a trawienie cukrów jest przez niskie pH żołądka wręcz hamowane). Żołądek wydziela sok żołądkowy, który zawiera enzymy trawienne:
• podpuszczka - ścina białko w mleku
• pepsyna - zapoczątkowuje trawienie białek
W żołądku znajduje się kwas solny, który uaktywnia enzymy trawienne.
U człowieka żołądek znajduje się w jamie brzusznej na wysokości od Th11 (11. kręgu piersiowego) (wpust żołądka) do L3 (3. kręgu lędźwiowego).
Żołądek ma kształt workowaty, z przełykiem łączy się za pomocą wpustu żołądka (cardia), a z dwunastnicą łączy go odźwiernik (pylorus), otwór otoczony silną mięśniówką okrężną, która rozszerza się i zwęża w zależności od różnicy pH między środowiskami.
Wielkość żołądka jest zmienna i zależy od jego wypełnienia , napięcia jego ścian oraz pozycji ciała
Długość żołądka: 25-30 cmSzerokość żołądka: 12-14 cmPojemność: 1000-3000 ml
Ściana żołądka zbudowana jest z następujących warstw (idąc od wewnątrz):
• błony śluzowej
• błony mięśniowej (mięśniówka)
• błony surowiczej
Mięśniówka żołądka zbudowana jest z trzech warstw mięśni; (od zewnątrz) podłużnej, okrężnej i skośnej.
Wewnętrzną warstwę wyścielającą wnętrze żołądka stanowi błona śluzowa. W błonie śluzowej znajdują się gruczoły, które zawierają następujące rodzaje komórek:
• okładzinowe - wydzielające kwas solny
• główne - wydzielające enzym pepsynę trawiący białko
• śluzowe - wydzielające śluz, który chroni komórki okładzinowe, główne oraz inne wchodzące w skład błony śluzowej przed trawiącym działaniem kwasu solnego
W błonie śluzowej żołądka rozróżniamy 2 rodzaje gruczołów:
• gruczoły żołądkowe właściwe – jest ich duża liczba (ok. 100 na 1mm².), w okolicach dna i trzonu
• gruczoły odźwiernikowe – występują w części odźwiernikowej żołądka
Ze względu na wydzielanie przez błonę śluzową żołądka kwasu solnego pH treści żołądkowej może dochodzić nawet do 4, co oznacza, że jest to silny kwas. Pokarm, zbierający się w żołądku, ulega trawieniu pod wpływem soku żołądkowego. Z zewnątrz żołądek pokryty jest błoną surowiczą.
• rozdrabnia pokarm
• wyjaławia pokarm
• trawi białka i tłuszcze
Szczególną budowę ma żołądek u przeżuwaczy, podobne skomplikowanie i specjalizację wykazuje też żołądek u leniwców.
Jelito cienkie - przewód, który ciągnie się od żołądka aż do jelita grubego, od którego oddziela je zastawka krętniczo-kątnicza. Zajmuje ono okolicę pępkową, podbrzuszną i obie okolice biodrowe, a częściowo i miednicę małą. Długość jego zależy od indywidualnych genów. Najdłuższe zanotowane ludzkie jelito cienkie miało około 11 m. Średnio mierzy 4 - 5 m, a średnica 3—5 cm. Jelito cienkie dzielimy na dwunastnicę, jelito czcze i kręte. Do dwunastnicy doprowadzany jest sok trzustkowy (o odczynie zasadowym około 2,5 litra na dobę) oraz żółć (wytwarzana w wątrobie około litra na dobę). W błonie śluzowej jelita cienkiego występują liczne gruczoły, wydzielające sok jelitowy lub zasadowy śluz (około 2 litrów na dobę). Błona śluzowa ma również mnóstwo malutkich, unerwionych wypustek, do których dochodzą bardzo cienkie naczynia krwionośne i limfatyczne. Każda wypustka kosmek ma na sobie mikrokosmki. Wchłania mleczko pokarmowe i za pomocą krwi dostarcza pożywienie do każdej żywej komórki organizmu. W jelicie cienkim odbywa się końcowe trawienie pokarmów: cukrów złożonych do glukozy względnie fruktozy, tłuszczów do kwasów tłuszczowych i glicerolu oraz białek do aminokwasów. Stąd cukry proste i aminokwasy są wchłaniane do krwi, a kwasy tłuszczowe zarówno do krwi jak i limfy.
Ruchy jelita cienkiego
Jelito grube dzieli się na jelito ślepe (kątnicę), okrężnicę i odbytnicę. Okrężnicę z kolei dzielimy na:
• okrężnicę wstępującą
• okrężnicę poprzeczną (poprzecznica)
• okrężnicę zstępującą
• i okrężnicę esowatą (esicę).
Długość wszystkich tych odcinków wynosi ok. 1,5 m. Jelito ślepe (dawna historyczna nazwa to - ślepa kiszka, łac. caecum) leży w prawej okolicy biodrowej. Jest ono od jelita cienkiego oddzielone tzw. zastawką Gerlacha inaczej zwaną zastawką Bauhina. Od jelita ślepego odchodzi wyrostek robaczkowy. Jelito ślepe przechodzi w okrężnicę wstępującą, która znowu pod wątrobą zagina się (tzw. zagięcie wątrobowe okrężnicy) i biegnie mniej więcej poziomo w stronę lewą jako okrężnica poprzeczna; ta z kolei w lewym podżebrzu, pod śledzioną, znowu się zagina (zagięcie śledzionowe okrężnicy) i biegnie w dół jako okrężnica zstępująca. Wreszcie przechodzi w esicę (okrężnica esowata, potocznie zwana esicą). Nazwa tego odcinka okrężnicy pochodzi od jej kształtu litery S. Jest skierowana początkowo łukiem wypukłym ku stronie prawej, a następnie zakręca w dół przechodząc w odbytnicę. Esica ma czasem długą krezkę i ulega skrętowi. Skręt esicy jest jedną z postaci niedrożności jelit i jako taki może stanowić stan zagrożenia życia. Niedrożność jelit ze skręcenia (popularnie nazywany "skrętem kiszek" łac.ileus) polega na skręceniu się jelita dookoła osi długiej, powodujące jego zatkanie i dodatkowo uciśnięcie naczyń krwionośnych, co grozi niedokrwieniem, a następnie martwicą części jelita). Esica przechodzi wreszcie w odbytnicę.
Jelito grube ma charakterystyczną budowę, jego ściany są pofałdowane i pozagłębiane. Budowa ściany jelita grubego jest podobna do budowy jelita cienkiego.
GRUCZOŁY UKŁADU POKARMOWEGO
WĄTROBA
Wątroba (grec. hepar, łac. iecur) - wielofunkcyjny gruczoł, część układu pokarmowego położony wewnątrzotrzewnowo. Jej masa u dorosłego mężczyzny wynosi ok. 1500-1700 g., a u kobiety 1300-1500 g. Masa przyżyciowa jest o 500 - 800 g wyższa, ze względu na zawartą w niej krew.
U ludzi znajduje się pod przeponą. Jej większa część znajduje się w prawym podżebrzu. Zajmuje również górną część nadbrzusza i część górną lewego podżebrza, sięgając aż do linii sutkowej. U osoby dorosłej niepowiększona wątroba jest w całości przykryta prawym łukiem żebrowym, jednak u dzieci może wystawać, a u noworodków zajmuje dużą część jamy brzusznej. Ku górze i przodowi graniczy z przeponą, ku dołowi i tyłowi z jelitami i żołądkiem
W budowie anatomicznej wątroby wyróżnia się dwie powierzchnie:
• przeponową (facies diaphragmatica), która dzieli się na:
• część przednią
• część prawą
• część górną
• część tylną (pole nagie, area nuda) - jedyna z części powierzchni przeponowej, o wyraźnych granicach nie pokryta otrzewną
• płaty:
• prawy (lobus hepatis dexter) - ograniczony na powierzchni przeponowej przyczepem więzadła sierpowatego (ligamentum falciforme hepatis), a na powierzchni otrzewnej bruzdą żyły głównej i dołem pęcherzyka żółciowego
• lewy (lobus hepatis sinister) - ograniczony na powierzchni przeponowej przez przyczep więzadła sierpowatego
• czworoboczny (lobus quadratus)
• ogoniasty (lobus caudatus)
Krew do wątroby doprowadzana jest na dwa sposoby:wodę i sole mineralne, które wątroba przechwytuje i przetwarza
2.tętnicą wątrobową doprowadzającą krew bogatą w tlen
Nerwy wątroby pochodzą z układu współczulnego i włókien przywspółczulnych nerwu błędnego; do błony surowiczej wątroby dochodzą gałązki czuciowe prawego nerwu przeponowego.
Wątroba ma duże zdolności regeneracyjne. Obecnie przeprowadza się zabiegi polegające na usunięciu jednego z płatów wątroby (jako materiału do przeszczepu bądź z przyczyn leczniczych), który jest następnie regenerowany. Zbyt duże uszkodzenia oraz powtarzające się uszkodzenia (zazwyczaj przyczyną są substancje hepatotoksyczne) prowadzą do zaburzonej regeneracji, podczas której zostaje zniszczona architektura narządu, a co za tym idzie - dochodzi do utraty funkcji.
Duże i wydajne laboratorium chemiczne We wnętrzu wątroby, jak w dużym obiekcie przetwórczym znajdują się tysiące „hal produkcyjnych” tzw. zrazików oraz „stanowisk roboczych” – pojedynczych komórek przetwarzających składniki pokarmu zwanych hepatocytami. Z...
kwiatuszek91_1991