Postępowanie w sprawach o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką odbywa się od 27 września 2001 roku według przepisów o postępowaniu nieprocesowym (do tej pory odbywało się to według przepisów dotyczących egzekucji cywilnej). Tak więc do postępowania tego odnoszą się przepisy ogólne dotyczące postępowania nieprocesowego, a także procesu (art. 13 par. 2 kpc).
Osoby podlegające władzy rodzicielskiej to niepełnoletnie dzieci pozostające pod władzą rodzicielską.
Postępowanie to może być wszczęte tylko na wniosek. Wniosek ten może być zgłoszony tylko przez osobę zainteresowaną (jednego z rodziców, opiekuna), prokuratora czy Rzecznika Praw Obywatelskich (Rzecznik może też działać z inicjatywy Rzecznika Praw Dziecka). Sąd nigdy nie działa tu z urzędu, należy więc zgłosić wniosek na piśmie.
Jeżeli miejsce pobytu osoby podlegającej władzy rodzicielskiej nie jest znane, sąd przeprowadzi stosowne dochodzenie w celu ustalenia jej miejsca pobytu, może również skorzystać z pomocy Policji albo Centralnego Biura Adresowego, systemu PESEL czy danych meldunkowych gmin.
W postępowaniu tym przeprowadzana jest zawsze rozprawa. Do rozpoznania wniosku właściwy jest sąd miejsca zamieszkania osoby, której postępowanie dotyczy (dziecka), a w braku miejsca zamieszkania sąd miejsca jej pobytu (dziecka) (proszę nie mylić tych pojęć z zameldowaniem gdyż nie ma to z tym nic wspólnego). Jeśli brak obu tych podstaw - właściwy jest sąd właściwy dla miasta stołecznego Warszawy.
Postanowienia dotyczące odebrania osoby podlegającej władzy rodzicielskiej skuteczne i wykonalne są z chwilą ogłoszenia, sąd może jednak wstrzymać wykonanie postanowienia (wydaje w tej sprawie postanowienie zaskarżalne postanowieniem). Sąd może też zmienić swoje postanowienie nawet po długim czasie (prawomocne) jeśli uzna, że wymaga tego dobro dziecka. Sąd w postępowaniu powinien wysłuchać przedstawiciela ustawowego dziecka oraz w razie potrzeby członków najbliższej rodziny (osoby bliskie, niekoniecznie związane węzłami pokrewieństwa). Należy także wysłuchać samego dziecka, tak jak nakazuje Konwencja o Prawach Dziecka z 1989 roku. Sąd orzeka w składzie jednego sędziego, od postanowienia przysługuje apelacja (może ją złożyć każdy uczestnik), kasacja nie przysługuje.
Proszę złożyć wniosek do sądu opiekuńczego. Wniosek taki spowoduje wszczęcie postępowania nieprocesowego, w którym sąd wyda postanowienie po przeprowadzeniu rozprawy. W postanowieniu tym sąd określa termin, w jakim zobowiązany powinien oddać uprawnionemu osobę podlegającą władzy rodzicielskiej. Sąd określa też osobę, która ma być wydana oraz komu ma być wydana. Bezskuteczny upływ czasu, w którym dziecko miało być wydane, skutkuje wszczęciem postępowania wykonawczego - realizacyjnego, czego nie można mylić z postępowaniem egzekucyjnym, którego tutaj się nie stosuje, również postępowania klauzulowego (o nadanie tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności w celu wydania tytułu wykonawczego).
Jeśli zobowiązany nie wyda dziecka w określonym w postanowieniu terminie, sąd na wniosek uprawnionego zleci kuratorowi sądowemu przymusowe odebranie tej osoby. Sąd nie nadaje klauzuli wykonalności, bada czy istotnie zobowiązany nie wydał dziecka. Zlecenie wydane kuratorowi wydaje sąd w formie postanowienia, które może być wydane na posiedzeniu niejawnym. Postanowienie to jest niezaskarżalne. Kuratorzy działają przy sądach i dysponują środkami przymusu. Sąd może również zwrócić się do kuratora działającego przy innym sądzie (np. w innym mieście, gdzie przebywa dziecko).
Kurator sądowy może odebrać dziecko od każdej osoby, u której się znajduje. Gwarantuje to realną ochronę prawną i zapobiega np. przekazywaniu dziecka dalszej rodzinie w celu uniknięcia odebrania dziecka przez kuratora. Jeśli kurator nie może ustalić miejsca pobytu dziecka, może zwrócić się do sądu w celu przeprowadzenia odpowiedniego dochodzenia w celu ustalenia jej miejsca pobytu, sąd może również zażądać pomocy Policji w tym celu.
Przymusowe odebranie dziecka i oddanie go uprawnionemu może nastąpić tylko w obecności uprawnionego albo upoważnionej osoby czy instytucji. Bez obecności tych osób kurator nie odbierze dziecka i nie przekaże go uprawnionemu, wyznaczy natomiast inny termin a w razie notoryjnego niestawiennictwa możliwe jest nawet zawieszenie postępowania. Kurator w tym celu musi wyznaczyć odpowiedni termin do dokonania tej czynności i zawiadomićo niej uczestników, aby mogli się stawić. Uprawniony natomiast, jeśli nie będzie uczestniczył osobiście, powinien upoważnić do tego odpowiednią instytucję albo osobę (instytucja ta powinna mieć charakter opiekuńczo - wychowawczy, np. oddział przyjaciół praw dziecka, natomiast osoba może być dowolna, np. członek rodziny). Upoważnienie powinno być dokonane na piśmie. Ze swych czynności kurator sporządza protokół, w którym opisuje dokładnie przebieg wykonywanych czynności i inne okoliczności.
Kurator dysponuje skutecznymi środkami przymusu. Może bowiem zażądać od Policji udzielenia mu pomocy przy odebraniu dziecka. Policja może usunąć osoby, które uniemożliwiają odebranie dziecka. Kuratorzy korzystają z pomocy Policji jedynie w uzasadnionych przypadkach, z uwagi na dobro dziecka i stres dziecka wywołany obecnością funkcjonariuszy. Jeśli ktokolwiek przeszkadza w wykonywaniu czynności kuratorowi, naraża się również na odpowiedzialność karną, zwłaszcza za naruszenie nietykalności cielesnej funkcjonariusza państwowego oraz z uwagi na art. 211 kodeksu karnego, który brzmi:
Art. 211. Kto, wbrew woli osoby powołanej do opieki lub nadzoru, uprowadza lub zatrzymuje małoletniego poniżej lat 15 albo osobę nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
Jeśli dziecko zostało ukryte albo odebranie dziecka w inny sposób napotyka na przeszkody, kurator zawiadamia prokuratora. Również jeśli zobowiązany do wydania dziecka nie wyjawia, gdzie przebywa dziecko, kurator wnioskuje do sądu i sąd przymusowo sprowadza (zgodnie z trybem postępowania karnego) zobowiązanego do sądu, gdzie powinien wyjawić miejsce pobytu dziecka. Zobowiązany odpowiada tu karnie za składanie fałszywych zeznań (art. 233 kodeksu karnego, za co grozi do 3 lat pozbawienia wolności).
Ze względu na szczególny charakter spraw o odebranie dziecka, zwrócić należy na szczególne obowiązki kuratora oraz Policji dotyczące wykonywania swych obowiązków. Powinni oni bowiem dochować najwyższej staranności, aby ich działania nie spowodowały naruszenia dobra dziecka, nie doznało ono krzywdy moralnej ani tym bardziej fizycznej. Kurator może również korzystać z pomocy organu opieki społecznej (określone zasadniczo w ustawie o pomocy społecznej) albo innej powołanej do tego instytucji (np. oddział Komitetu Praw Dziecka czy oddział Towarzystwa Przyjaciół Dzieci). Jeśli zachodzi istotne zagrożenie dobra dziecka, kurator wstrzyma się z działaniami, chyba że wstrzymanie wykonania postanowienia sądu stwarza bardziej poważne zagrożenie dla dobra dziecka. Pamiętać bowiem trzeba, że zawsze nadrzędną zasadą jest dobro dziecka. Nie może ono cierpieć z powodu kłótni dorosłych o prawo do niego, gdyż dziecko niczemu nie zawiniło. Jeśli zagrożenie ustanie, kurator przystępuje do wykonania postanowienia.
marzena_kaszowska