Joanna Seniów - Poudarowe ogniskowe zespoły poznawcze w kontekście rehabilitacji.pdf

(233 KB) Pobierz
Microsoft Word - 1.doc
POUDAROWE OGNISKOWE ZESPOŁY POZNAWCZE
W KONTEKŚCIE REHABILITACJI
Joanna Seniów 1
Ogniskowe zespoły zaburzeń poznawczo-behawioralnych są dość
częstymi następstwami udaru mózgu. Obraz kliniczny zależy od
lokalizacji uszkodzenia dlatego objawy omówiono w powiązaniu z
głównymi tętnicami mózgu. Zwrócono uwagę na konieczność
neuropsychologicznej rehabilitacji osób z poudarowymi dysfunkcjami w
zakresie wyższych czynności nerwowych.
Słowa kluczowe : udar mózgu, ogniskowe zespoły poznawczo-
behawioralne, rehabilitacja neuropsychologiczna
Wstęp
Rehabilitacja neuropsychologiczna jest częścią specjalistycznych
oddziaływań terapeutycznych stosowanych wobec chorych z nabytym
uszkodzeniem mózgu. Jej celem jest poprawa szeroko rozumianego
funkcjonowania poznawczego i emocjonalnego w życiu codziennym i -
jeśli to możliwe - ułatwienie powrotu do samodzielności i aktywności
zawodowej.
W grupie chorych po udarze mózgu terapią obejmowani są przede
wszystkim chorzy z afazją, aleksją, agrafią, akalkulią, zespołem
zaniedbywania, zaburzeniami wzrokowo przestrzennymi, oraz z tzw.
dysfunkcjami wykonawczymi (inicjowanie, programowanie i kontrola
celowego zachowania).
1 Pracownia Neuropsychologii Klinicznej, II Klinika Neurologiczna IPiN, Warszawa
141
Teoretyczne przesłanki rehabilitacji neuropsychologicznej wywodzą
się zarówno z nauk o układzie nerwowym, jak i z psychologii
poznawczej oraz psychologii behawioralnej. Dzięki tej wiedzy możliwe
jest tworzenie specyficznych metod i programów terapii, które obejmują
szerokie spektrum zagadnień (poznawczych, emocjonalnych i
społecznych), z jakim mamy do czynienia w przypadku osób z
uszkodzeniami mózgu. W rehabilitacji stosuje się interwencje
nakierowane na odbudowę zaburzonych funkcji (w okresie wczesnym po
zachorowaniu) oraz takie, których celem jest wyuczenie pacjenta różnych
metod kompensacji względnie stałych deficytów i adaptacji do
codziennego, samodzielnego funkcjonowania.
Rehabilitacja poudarowa w naszym kraju koncentruje się przeważnie
na usprawnianiu ruchowym, zaniedbując zaburzenia behawioralne
inwalidyzujące pacjenta. Taki stan rzeczy powinien być wyzwaniem na
przyszłość dla środowiska odpowiedzialnego za organizację rehabilitacji
osób, które przeżyły udar mózgu i muszą sprostać walce z
niesprawnością nie tylko fizyczną ale i psychiczną.
Poudarowe deficyty neuropsychologiczne
Mogą dotyczyć różnych zakresów sprawności poznawczej: uwagi,
spostrzegania (w zakresie różnych modalności zmysłowych),
komunikowania się językowego (tworzenia wypowiedzi słownych oraz
ich rozumienia, pisania, czytania), pamięci, orientacji przestrzennej,
zdolności konstruowania oraz myślenia, planowania i kontrolowania
własnego zachowania. Zaburzeniom poznawczym mogą towarzyszyć
zmiany cech osobowości, czyli względnie stałych wzorców zachowania
m.in. w rolach rodzinnych, zawodowych i społecznych, utrata
dotychczasowych zainteresowań, planów, zachwianie systemu wartości,
zmiana wizerunku własnej osoby i samooceny. Zaburzenia emocjonalne -
np. stany depresyjne, lękowe, drażliwość, impulsywność,
niedostosowanie afektu, zobojętnienie – mogą powstawać jako skutek
142
nieprawidłowego funkcjonowania struktur mózgowych regulujących
emocje oraz jako reakcja psychologiczna na dramat utraty zdrowia a w
konsekwencji wielu wartości i dóbr.
Umiejętność wykrywania i leczenia ogniskowych zaburzeń
poznawczych jest istotna, szczególnie w świetle wyników badań z
których wynika, że deficyty neuropsychologiczne w dominujący sposób
wpływają na efektywność procesu zdrowienia i rehabilitacji pacjenta po
udarze (Galski i wsp. 1993, Paolucci i wsp.1996). Jest to o tyle
zrozumiałe, że aktywne, świadome uczestnictwo w programach
rehabilitacyjnych w poważny sposób jest utrudnione, jeśli chory nie
rozumie instrukcji słownych i nie potrafi słownie wypowiadać się, ma
trudności w koncentracji uwagi, zapamiętywaniu, myśleniu, orientacji
przestrzennej, prawidłowym spostrzeganiu itp. Wymienione dysfunkcje
czasem drastycznie ograniczają skuteczną i rzeczową współpracę
podczas rehabilitacji (w tym również ruchowej). Szczególnie uciążliwe
jest prowadzenie terapii jeśli chory ma, na przykład, poważnie
ograniczoną świadomość swojej niesprawności lub cierpi na objawy
adynamii i zobojętnienia czyli ma zaburzenia) procesów wolicjonalno-
motywacyjnych albo też gdy zaburzenia uwagi i zapamiętywania
poważnie zakłócają proces uczenia się.
Kliniczne konsekwencje udaru zależą przede wszystkim od jego
lokalizacji. Najbardziej inwalidyzujące zespoły neuropsychologiczne
występują u chorych z udarem w zakresie unaczynienia tętnicy
środkowej, zasilającej dużą część powierzchni bocznej półkul, istoty
białej oraz jąder podstawy. Udary o tej lokalizacji stanowią ok. 35%
wszystkich przypadków (de Freitas, 2002).
Jeśli uszkodzenie dotyczy półkuli dominującej (u większości osób
lewej) najczęstszym deficytem neuropsychologicznym jest zespół afazji
czyli zaburzeń językowych o złożonym obrazie klinicznym. Około jedna
trzecia pacjentów z udarem mózgu, przynajmniej przez pewien okres
zmaga się z niesprawnością związaną z utratą jednej z ważniejszych
zdolności poznawczych człowieka jaką jest posługiwanie się językiem.
143
Różne obrazy kliniczne afazji u poszczególnych chorych, obejmują
w niejednakowym stopniu tworzenie i odbiór języka. Zaburzenie może
dotyczyć różnych jego aspektów: leksykalnego (wybór właściwych
słów), semantycznego (interpretacja znaczenia słów), fonologicznego
(wzorce dźwiękowe słów) oraz gramatycznego (porządek słów, ich
końcówki) oraz motorycznej realizacji języka mówionego.
Poszczególne typy afazji, zależne przede wszystkim od lokalizacji
uszkodzenia mózgowego, historycznie były i są różnie klasyfikowane,
według rozmaitych kryteriów i podejść teoretycznych. Prawidłowe
ustalenie typu afazji jest szczególnie ważne przy tworzeniu programu
terapii.
Główne objawy afazji
Zaburzenia artykulacji
Występują zwykle przy uszkodzeniu czołowych części struktur
językowych. Są skutkiem zaburzenia programowania i motorycznej
realizacji mówionej wypowiedzi językowej, ale z włączeniem
opracowania lingwistycznego materiału, który ma być wypowiedziany
(różnica miedzy afazją i apraksją mowy lub dyzartrią, w których element
lingwistyczny jest nienaruszony). Artykulacja realizowana jest z dużym
wysiłkiem, spowolnieniem, „płaską” intonacją; zaburzenia dotyczą
precyzji artykulacji, zniekształceń wzorców motorycznych słów,
opuszczania lub dodawania głosek.
Anomia (trudność aktualizacji nazwy)
Objaw nie jest przypisany do jednego typu afazji, występuje w
różnych jej formach, choć gdy dominuje, zwykle rozpoznawana jest
afazja anomiczna (inaczej amnestyczna lub nominacyjna). Anomia
wyraża się klinicznie: brakiem reakcji w sytuacji kiedy trzeba użyć
określoną nazwę, opóźnieniem czasu reagowania, omówieniami lub
aktualizacją nazwy nieprawidłowo wybranej z leksykonu.
Zaburzenia fluencji słownej
Fluencja rozumiana jest w afazjologii jako długość frazy w
swobodnej, rozwiniętej wypowiedzi chorego. Uznaje się, że ok. 9 słów to
144
przeciętna ich liczba generowana w rozwiniętej frazie u osoby zdrowej.
Długość frazy od 1 do 5 występuje w tzw. afazjach typu niepłynnego
(ang. nonfluent) , 9 lub więcej w afazjach płynnych (fluent)
Agramatyzmy
Występują głównie przy uszkodzeniu przedniej części obszaru
językowego czyli w afazji ruchowej – polegają na dominacji w
wypowiedzi rzeczowników, często w pierwszym przypadku, z
opuszczaniem wyrazów funkcyjnych, przyimków, zaimków, z
niepoprawną gramatyką wypowiedzi, z tzw. stylem telegraficznym.
Parafazje
Są to zniekształcenia wzorca słowa lub zamiana słowa na inne,
istniejące w leksykonie, ale nieadekwatnie użyte w danym kontekście.
Wynikają z zaburzeń tworzenia słowa już na etapie selekcji z
leksykonu i/lub planowania wzorca fonologicznego i motorycznego.
Różnicuje się:
- parafazje fonemiczne - trudność utrzymania prawidłowego wzorca
brzmieniowego słowa;
- parafazje werbalne - wymiana słowa na inne, istniejące w języku, ale
w danym kontekście źle wybrane w aspekcie znaczenia ; jeśli
właściwe słowo zamienione jest na nieadekwatne, ale bliskie
znaczeniowo, stosowane jest określenie parafazja semantyczna;
- parafazje neologistyczne (neologizmy) - zniekształcenie słowa w taki
sposób, że nie przypomina żadnego, istniejącego w danym języku .
Zaburzenia powtarzania
Powstają w różnym mechanizmie:
w wyniku zaburzeń odbioru słuchowego wypowiedzi językowej;
trudności realizacji słowa na etapie planowania i artykulacji;
z powodu niemożności utrzymania usłyszanych treści językowych w
pamięci operacyjnej.
Zaburzenia prozodii
Występują przede wszystkim przy uszkodzeniu przednich części struktur
językowych. Akustyczna analiza spontanicznych wypowiedzi chorych z
145

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin