Pedagogika jako nauka.
Pedagogika jako nauka:
a) przedmiot badań,
b) funkcje pedagogiki jako nauki,
c) związki pedagogiki z innymi naukami,
d) podstawowe pojęcia pedagogiki: wychowanie (węższy i szerszy zakres ujmowania tego pojęcia, cechy wychowania, cele wychowania), kształcenie, nauczanie, uczenie się, socjalizacja.
Warunkiem, który musi spełnić każda dyscyplina jest celowy, świadomy przedmiot badań- w sensie świadomego procesu, celowego oddziaływania na drugiego człowieka. Cała edukacja jest obszarem praktycznego oddziaływania na drugiego człowieka. Teorie i koncepcje ciągle ulegają zmianie. Jest to powodowane przez:
wzrastającą możliwość ludzkiego poznania, wzrastającą wiedzę.
Istnieją trzy funkcje pedagogiki:
1. FUNKCJA DIAGNOSTYCZNA- analiza byłej bądź obecnej rzeczywistości wychowawczej.
2. FUNKCJA PROGNOSTYCZNA- na podstawie wiedzy, która jest kwintesencją tej analizy opracowujemy przyszły model edukacyjny.
3. FUNKCJA INSTRUMENTALNQTECHNICZNA- polega na opracowaniu procedur przekształcania istniejącej rzeczywistości pedagogicznej w postulowaną.
Z funkcji tych wynikają zadania pedagogiki:
· analizowanie, opisywanie, wyjaśnianie i porównywanie byłej i obecnej rzeczywistości wychowawczej.
· analizowanie, opisywanie i wyjaśnianie względnie trwałych związków i zależności między sytuacją ekonomiczną, polityczną, społeczną, kulturową a sytuacją wychowawczą.
· w oparciu o posiadaną wiedzę opracowanie przyszłościowego ideału wychowania.
· opracowanie procedury przekształcania tegoż ideału wychowania w praktyce (co należy zrobić, w jaki sposób, aby wykształcić dany wzór osobowy).
Aby dana dyscyplina naukowa mogła być uznana za dyscyplinę samodzielną musi posiadać własną metodologię.
Pedagogika dzieli się na trzy działy:
1. PEI)AGOGIKA OGÓLNA- zajmuje się problematyką wychowania w najogólniejszym tego słowa znaczeniu, czyli definiuje pojęcia, uszczegóławia terminologię, opracowuje metody i techniki badań, określa funkcje i zadania.
2. DYDAKTYKA- jest to teoria nauczania, uczenia się. Traktuje ona o metodach, formach, środkach, treściach i zasadach skutecznego nauczania uczenia się, Przedmiotem zainteresowań dydaktyki jest wychowanie umysłowe.
3. TEORIA WYCHOWANIA- zajmuje się analogicznie tym, co dydaktyka, ale w odniesieniu do wychowania społeczno -moralnego, które jest przedmiotem jej zainteresowań. A więc traktuje ona o metodach, formach, środkach, treściach i zasadach wychowania społeczno- moralnego.
Wyróżniamy wychowanie umysłowe, społeczno- moralne, estetyczne i zdrowotne.
Pedagogikę dzieli się też ze względu na zakres treściowy i wiek:
· ped. przedszkolna
· ped. wczesnoszkolna
· ped. szkoły ogólnokształcącej
· ped. szkoły wyższej
· ped. kulturalno- oświatowa
· ped. opiekuńczo- wychowawcza
· ped. zawodowa (pracy)
· ped. wojskowa
· ped. medyczna
Jako pedagogikę ludzi dorosłych określa się ANDRAGOGIK
Odrębną dyscypliną pedagogiki jest pedagogika specjalna, która zajmuje się dziećmi z odchyleniami w stanie zdrowia i rozwoju. Również odrębną dyscypliną pedagogiki jest pedagogika porównawcza. Zajmuje się porównywaniem systemów oświatowych w różnych krajach. Pedagogika jako taka wywodzi się z filozofii. Pochodzi od łacińskiego słowa pedagogos- prowadzący chłopca. Pedagogika współpracuje z innymi dyscyplinami:
1. FILOZOFIĄ- która posiada istotny związek z takimi naukami jak epistemologia (teoria poznania), metodologia (teoria o skutecznej pracy badawczej), etyka (nauka o moralności), estetyka (nauka o poczuciu piękna), prakseologia (nauka o skutecznym działaniu).
2. PSYCHOLOGIĄ- należy tutaj zaznaczyć iż z wszystkimi jej pięcioma odmianami: psychologiq rozwojową (daje teoretyczny opis rozwoju ucznia w różnych okresach jego życia), psychologią ogólną (traktuje o rozwoju procesów umysłowych i poznawczych, jak powstaje wrażenie, spostrzeżenie, mowa, uwaga), psychologią wychowawczą (dostarcza wiedzy o skutecznych sposobach oddziaływań wychowawczych oraz pozwala uzmysłowić jakie postawy wychowawcze przejawiamy, które są pozytywne, które negatywne), psychologia społeczanq (traktuje o funkcjonowaniu grupy- co najmniej dwie osoby), psychologia kliniczną (dotyczy zaburzeń w zachowaniu).
3. HISTORIĄ OŚWIATY I WYCHOWANIA
4. NAUKAMI MEDYCZNYMI- m.in. biomedyką (medyczne podstawy rozwoju i wychowania), higieną, dietetyka, pediatrią.
5. ARCHITEKTURĄ projektowanie placówek wychowawczych.
6. EKONOMIĄ- planowanie budżetu.
Podstawowe pojęcia stosowane w pedagogice:
WYCHOWANIE- rozwijanie osobowości wychowanka, zmierzające do przygotowania go do życia, uwzględnianie indywidualnych cech człowieka. Każdy ma do spełnienia pewną rolę. Środowiska wychowawcze naturalne: rodzina, krąg rówieśników. Należy, uznawać, szanować i respektować normy, które są przypisywane danej roli. Wychowanie to również dostarczenie wiedzy, postaw, zobligowanie ucznia do pracy, świadome, celowe działanie na jednostkę przez słowo i przykład, przygotowanie do życia w społeczeństwie:
• umiejętność pójścia na kompromis w sytuacjach konfliktowych;
• umiejętność myślenia i samodzielnego działania;
• zasady moralne;
• nawiązywanie kontaktów;
• umiejętność konwersacji, bycia osobą kreatywną, twórczą; • przerwanie więzi emocjonalnej z rodziną;
• umiejętność pogodzenia się z porażkami;
• umiejętność radzenia sobie z sytuacjami trudnymi; • znalezienie sposobu odreagowania stresu;
Istotna jest również kwestia wychowawcy, gdyż można podzielić ich na: profesjonalnych i nieprofesjonalnych.
Wychowanie- wszelkie działanie ludzkie zmierzające do rozwijania sfery kierunkowej osobowości. Natomiast wszelkie działanie ludzkie zmierzające do rozwijania sfery instrumentalnej osobowości nazywamy nauczaniem. W zakres sfery kierunkowej wchodzą: poglądy, opinie, sądy, nastawienia, motywy, normy, zasady, wartości, wzory i ideały. W zakres sfery instrumentalnej wchodzą: wiedza, umiejętności, sprawności, nawyki, zdolności, zainteresowania, procesy poznawcze (mowa, myślenie, pamięć, uwaga, wrażenia, spostrzeżenia, wyobrażenia), operacje umysłowe (analiza, synteza, uogólnienie, abstrahowanie, wnioskowanie, wyjaśnianie). Nie istnieje nauczanie oddziaływujące na umysłowy aspekt osobowości. Osobowość jest traktowana jako integralna całość. W treści kształcenia włączone są treści wychowawcze i odwrotnie. Następuje przerost funkcji dydaktycznej nad wychowawczej. Wychowanie w szerokim znaczeniu ujęte przez Gadacza to: „(...) dialog mistrza z uczniem zmierzający ku horyzontom dobra, prawdy i piękna': Dialog postrzegany jest jako wymiana myśli
między osobami, mistrz natomiast jako osoba bardziej doświadczona. Wychowanie o którym mowa ma określony cel, do którego się zbliżamy, a który jest nieosiągalny (zmierzamy do osiągnięcia doskonałości). Dobro obiektywizuje się w wychowaniu społeczno- moralnym (poprzez dialog). Prawda obiektywizuje się w wychowaniu umysłowym, gdyż wtedy przekazujemy wiedzę. Piękno obiektywizuje się w wychowaniu estetycznym, ma ono jednak wymiar subiektywny
NAUCZANIE- świadome działanie podejmowane przez jedne osoby w stosunku do drugich, tak aby te drugie nabrały pewnych umiejętności. Jest to systematyczna praca nauczyciela z uczniami, kierowanie procesem uczenia się uczniów. Jest to również część procesu nauczania- uczenia się, używana na oznaczenie zespołu czynności podejmowanych intencjonalnie przez nauczycieli dla realizacji społecznie akceptowanych celów dydaktycznych, w celu, by inni przyswoili jakieś wiadomości lub umiejętności, podwyższyli poziom swego wykształcenia uzyskali pożądane osiągnięcia rozwojowe. Nauczyciel- uczeń tworzą nierozłączną parę współtwórców wyniku nauczania. Podmiotowość ucznia jest niezbędnym warunkiem osiągnięcia wyników nauczania- uczenia się (także w przypadku nauczyciela). Dwupodmiotowość- postulat dydaktyczny, dotyczący:
• rozumienia nauczania;
• poznania;
• celów;
• uczących się uczniów;
• treści nauczania;
• środków nauczania;
• metod;
Rodzaje sposobów nauczania:
1. nauczanie całościowe- porządkowanie treści nauczania jak i metod jej przekazywania uczniom klas początkowych;
2. nauczanie przedmiotowe;
3. nauczanie problemowe- uczeń, dzięki zaaranżowanej przez nauczyciela określonej sytuacji dydaktycznej, zwaną problemową, zdobywa samodzielnie informacje przez rozwiązywanie problemów;
4. nauczanie programowe- porządkowanie i przekazywanie uczniom treści programowych;
5. nauczanie indywidualne;
6. nauczanie masowe;
7. nauczanie zindywidualizowane- podział treści programowych na jednostki tematyczne, które uczniowie rozwiązywali w tempie sobie właściwym;
8. nauczanie grupowe;
9. nauczanie zróżnicowane;
10. nauczanie integrujące- przez określone zabiegi metodyczne dokonuje się scalenie, integracja rozproszonych informacji;
11. nauczanie wychowujące- poza dostarczeniem wiedzy kształtuje się szereg właściwości osobowościowych;
UCZENIE SIĘ natomiast to proces nabywania przez jednostkę względnie trwałych zmian w zachowaniu na podstawie jej indywidualnego doświadczenia, świadome i zamierzone zdobywanie wiadomości i umiejętności. O efektach uczenia się decydują cechy gatunkowe, rozwojowe i indywidualne. Zdolność uczenia się wzrasta do dwudziestu kilku lat życia, po czym utrzymuje się w ciągu pewnego czasu na niezmienionym poziomie, a następnie obniża się. Ma na to wpływ zespół cech indywidualnych, takich jak:
· płeć;
· inteligencja;
· zdolności;
· styl poznawczy;
· zainteresowania;
· rodzaj aktywności;
· wiedza;
· nastawienie;
· postawa i poglądy;
· poziom aspiracji;
· motywy uczenia się;
Efekty uczenia się zależą też od sytuacji uczenia się:
1. czynniki poprzedzające uczenie;
2. czynniki działające w trakcie uczenia się;
3. czynniki następujące po nim;
AKOMODACJA + APROKSYMACJA = SOCJALIZACJA
INDOKTRYNACJA + APROKSYMACJA = EDUKACJA
AKOMODACJA- przystosowanie;
APROKSYMACJA- wrastanie w normy, wartości, zasady poprzez fakt, że inni ludzie mówią: „powinnaś” ;
INDOKTRYNACJA- urabianie człowieka, wpływając na jego świadomość poprzez wielokrotne przekazywanie poglądów, idei, teorii (w psychologii tzw. „zdarta płyta");
SOCJALIZACJA- przystosowanie do życia w społeczeństwie;
EDUKACJA- wpływ różnych instytucji na człowieka oraz edukacja to proces. Wpływ instytucji nie jest określony wiekiem. Edukacja natomiast jest skierowana do młodego człowieka;
KSZTAŁCENIE- świadomy, celowy proces oddziaływania na postawy, poglądy, opinie. Świadomie organizowany proces wyposażania uczniów w wiedzę (o społeczeństwie, kulturze, życiu gospodarczym, politycznym), umiejętności, sprawności, zainteresowania, rozwijanie poglądów, zasad, norm, wartości przy doborze odpowiednich metod, form, środków i treści kształcenia. Jest to całokształt takich poczynań, czynności, działań, procesów, metod oddziaływania na jednostki i grupy, by efektem było wykształcenie ogólne tych jednostek i grup, czyli zdobycie kwalifikacji i kompetencji ogólnych. Przez tak pojęte wykształcenie ogólne rozumie się opanowanie podstawowych wiadomości, umiejętności, nawyków i przyzwyczajeń, rozwój zdolności i uzdolnień ogólnych, dorobienie się własnych poglądów i przekonań, rozwoju wielostronnych zainteresowań, zamiłowań i upodobań, pasji i techniki całożyciowego samokształcenia, samowychowania i samorealizacji w ramach edukacji permanentnej, czyli kształcenia ustawicznego.
Główne cele dydaktycznego kształcenia to: poznawczy, sprawczy oraz wychowawczy. Postawy ucznia w stosunku do procesu kształcenia mogą być rozmaite:
1. POSTAWA RECEPCYJNA (ODBIORCZA); 2. POSTAWA BADAWCZA;
3. POSTAWA EMOCJONALNA (zapał, zaangażowanie, motywacja, wartościowanie, ocenianie);
4. POSTAWA OPERACYJNA (stosowanie poznanych przyswojonych treści w praktyce);
Elementy kształcenia wielostronnego:
1. psychologiczne:
• spostrzeżenia;
• przekonania;
• uczucia;
• objawy woli;
2. struktury wiedzy naukowej:
• opis;
• interpretacja;
• ocena;
• norma.;
W procesie kształcenia nauczyciele wpływają na całą osobowość ucznia. Istnieje koncepcja trynitarnej dydaktyki- symbioza trzech systemów kształcenia:
1. klasowo- lekcyjny
2. pracowniano- laboratoryjny
3. usługowo- produkcyjny
OSOBOWOŚĆ- każdy człowiek posiada pewne predyspozycje, gdy przychodzi na świat. O tym jacy jesteśmy decydują cechy, które odziedziczyliśmy. Wpływ środowiska na osobowość może być pobudzający, stymulujący, bądź hamujący.
Osobowość jest to zespól cech psychofizycznych, instrumentalnych, emocjonalno - wolicjonalnych i zdrowotnych różnicujących danego człowieka od innych i organizujących jego zachowanie w sposób względnie trwały.
marzena_kaszowska