Główne antropologiczne tezy tomizmu konsekwentnego

Artur Andrzejuk

Tomizm konsekwentny stanowi wersję tej filozofii, wyodrębnioną z tomizmu egzystencjalnego przez prof. Mieczysława Gogacza. Najwięcej uwagi poświęca się w nim filozofii bytu. W antropologii filozoficznej, traktowanej jako swoiste przedłużenie filozofii bytu, dostrzec można wyraźnie tezy wyróżniające tomizm konsekwentny spośród innych wersji interpretacji pism Tomasza z Akwinu. Antropologia bowiem to – dla twórcy tomizmu konsekwntnego – po prostu metafizyka człowieka. Zdaje się to odpowiadać, pierwotnej, schelerowskiej, koncepcji tej dyscypliny filozoficznej, dla której problematyka antropologiczna stanowiła „metaantropologię”. Oczywiście, sam Scheler swoją die Selbstproblematik des Menschen uprawiał zorientowaną fenomenologiczne, w tomizmie mamy zaś do czynienia z klasyczną postacią metafizyki, w jej egzystencjalnej odmianie, jednakże sam model antropologii filozoficznej koresponduje z postulatami swego twórcy.
Dlatego problematyka antropologiczna najwyraźniej pozwala dostrzec charakterystyczne tezy tomizmu konsekwentnego, wśród których na czoło wysuwają się poglądy na temat istnienia. Tomistyczne esse, jest tu traktowane jako akt istnienia każdego bytu jednostkowego. Nie stanowi więc ono jakieś nie do końca określonej sfery rzeczywistości jak u Kajetana, czy relacji łączącej człowieka z Bogiem, jako źródłem realności, jak u Idziego Rzymianina. determinuje także istotową zawartość tego bytu, dając podstawę jego realności, stałej tożsamości, jednostkowości i niepowtarzalności jego ontycznego tworzywa.
Ten akt istnienia jest w ramach naszego poznawczego kontaktu z bytem najpierw doznawany w ramach tzw. poznania niewyraźnego cognitio confusa

Akt istnienia przejawia się w bycie w postaci własności istnieniowych (transcendentalnych). Są to (w wersji tomizmu konsekwentnego): realność (res), odrębność (aliquid), jedność (unum), prawda (verum), dobro (bonum) i piękno (pulchrum).
Charakterystyczne cechy istotowe człowieka to intelektualność i materialność. Intelektualność jest podstawą osobowego charakteru bytu ludzkiego. Wiąże to ponadto z problematyką przyczyn celowych, specyficznie ujmowanych w tomizmie konsekwentnym.
Przejawy aktu istnienia stanowią podstawę najbardziej podstawowych relacji międzyludzkich, opartych na życzliwości (podstawą jej jest realność), zaufaniu (prawda) i otwartości (dobro). Relacje te chronione poznawczymi i decyzyjnymi działaniami człowieka stają się charakterystycznym dla osób sposobem wiązania się (relacje osobowe).
Wspólnoty osób, w tej perspektywie, cementują przede wszystkim relacje osobowe. Dobro wspólne stanowi tu motyw podejmowania relacji osobowych.
Tomizm konsekwentny w chronieniu relacji osobowych dostrzega najbardziej istotne dla człowieka wartości. Stanowi to charakterystyczną dla tego tomizmu aksjologię.
Podobnie, jako własność aksjologiczna, jawi się godność osoby ludzkej. Godność ta bowiem wynika z porównania człowieka z innymi bytami.
Tak ujmowana antropologia filozoficzna staje się tomizmie konsekwentmy podstawą do sformułowania etyki, pedagogiki (która jest tu dyscypliną przede wszystkim filozoficzą) oraz filozofii społecznej.