ZJAWISKO ZALEWANIA SKŁADOWISK ODPADÓW PODCZAS POWODZI JAKO NIEBEZPIECZNE ŹRÓDŁO SKAŻENIA BIOLOGICZNEGO I CHEMICZNEGO ŚRODOWISKA NATURALNEGO CZŁOWIEKA.pdf

dr Dariusz DMOCHOWSKI

kpt. mgr in Ŝ . Anna PR Ę DECKA

Katedra Analiz i Prognoz Bezpiecze ń stwa, SGSP

mgr Anna DMOCHOWSKA

Instytut Systemów In Ŝ ynierii Ś rodowiska

Politechnika Warszawska

ZJAWISKO ZALEWANIA SKŁADOWISK ODPADÓW

PODCZAS POWODZI JAKO NIEBEZPIECZNE Ź RÓDŁO

SKA ś ENIA BIOLOGICZNEGO I CHEMICZNEGO

Ś RODOWISKA NATURALNEGO CZŁOWIEKA

W publikacji przedstawiono zagroŜenia biologiczne i chemiczne

występujące podczas zalewania składowisk odpadów. Podkreślono

konieczność rozwoju działań zmierzających do ograniczenia ryzy-

ka degradacji środowiska naturalnego człowieka, spowodowanego

silnie zanieczyszczonymi wodami powodziowymi.

The paper focuses on chemical and biological hazards occurring

during flooding of waste storage sites. It emphasises the need for

developing risk reduction programs in the range of human envi-

ronment degradation process caused by severely contaminated

floodwaters.

Jednym z najwaŜniejszych elementów działalności bytowej i gospodarczej

człowieka jest wytwarzanie odpadów w postaci substancji ciekłych i stałych.

Corocznie w Polsce powstaje około 45 mln m 3 odpadów komunalnych, których

praktycznie cała masa jest deponowana na składowiskach. PrzewaŜająca część

odpadów komunalnych i niebezpiecznych składowana jest na ponad 10 tys. tzw.

„dzikich wysypisk”, których łączna powierzchnia jest wielokrotnie większa niŜ

powierzchnia składowisk zorganizowanych.

W Polsce większość składowisk odpadów zlokalizowana jest w nieczynnych

wyrobiskach po eksploatacji gliny, Ŝwiru, piasku oraz na nieuŜytkach rolnych [1].

Powódź uwaŜana jest za jedną z najbardziej niebezpiecznych klęsk Ŝywioło-

wych, która przyczynia się do szybkiego rozprzestrzeniania w środowisku natural-

nym róŜnego rodzaju zanieczyszczeń, w tym toksycznych związków chemicznych

oraz powoduje szerzenie się chorób zakaźnych, wywołujących epidemie groźne dla

ludzi i zwierząt. Zjawisko powodzi najczęściej definiowane jest jako duŜe wezbra-

nie, pociągające za sobą wysokie straty materialne, a takŜe czasami ludzkie. Jednak

nie kaŜda fala wezbrania moŜe być uznana za powódź, natomiast kaŜda powódź

jest duŜym wezbraniem – ze strefy wielkich przepływów lub stanów. Obszary,

które zostały zalane i bezpośrednio sąsiadują z korytem rzeki, są nazywane „tere-

nami zalewowymi”.

Precyzyjne określenie czasu, miejsca wystąpienia oraz wielkości powodzi jest

trudne do realizacji, gdyŜ powódź jest zjawiskiem losowym, mającym róŜne przy-

czyny, do których głównie naleŜą: długotrwałe, intensywne deszcze, gwałtownie

topniejące śniegi oraz silne wiatry i huragany [2].

Brak spójnych i jednolitych wytycznych urbanistycznych oraz błędne plano-

wanie przestrzenne powodowały, Ŝe obszary, które powinny na zawsze pozostać

naturalnymi terenami zalewów wezbraniowych, zostały przeznaczone pod budowę

osiedli mieszkaniowych, zakładów przemysłowych, a takŜe umiejscawiano na nich

składowiska odpadów. Zjawiska zalewania podczas powodzi składowisk odpadów

zalicza się do grupy awaryjnych zagroŜeń chemicznych. W takich przypadkach

występuje sytuacja kryzysowa, którą moŜna określić jako „zespół okoliczności,

w wyniku których następują niekorzystne procesy zmian, mające wpływ na

zachwianie priorytetów wartości, interesów lub celów, a występujące więzi spo-

łeczne zostają powaŜnie zagroŜone” [3].

Sytuacje kryzysowe związane z występowaniem klęsk Ŝywiołowych, w tym

powodzi, zawsze powodują zagroŜenia Ŝycia i zdrowia ludzi oraz zwierząt. Nega-

tywne skutki bezpośredniego lub pośredniego oddziaływania na organizm ludzki

substancji toksycznych, wypłukiwanych ze składowisk odpadów przez fale powo-

dziowe powodują natychmiastowe bądź odłoŜone w czasie efekty, wywołujące

niebezpieczne choroby i przewlekłe schorzenia. Odpady komunalne zawierają

wiele organizmów chorobotwórczych. Do powszechnie spotykanych drobnoustro-

jów naleŜą: bakterie wywołujące zakaŜenia jelitowe (duru brzusznego, paraduru,

czerwonki, biegunek dziecięcych) oraz prątki gruźlicy, bakterie tęŜca, zgorzeli

gazowej, wąglika, błonicy. W odpadach komunalnych występują takŜe wirusy,

przede wszystkim wirus Ŝółtaczki zakaźnej typu A, enterowirusy (w tym wirusy

Polio), a takŜe adenowirusy. Wybrane przykłady drobnoustrojów chorobotwór-

czych, które mogą występować w odpadach komunalnych zestawiono w zmodyfi-

kowanej tabeli 1. [4].

Wiele pałeczek naleŜących do rodziny Enterobacteriaceae powoduje zakaŜe-

nia przewodu pokarmowego. Są to chorobotwórcze pałeczki durowe i paradurowe

z rodzaju Salmonella oraz pałeczki czerwonki z rodzaju Shigella. RównieŜ Esche-

richia coli, Klebsiella pneumoniae, Proteus sp. po przeniknięciu do narządów,

tkanek i układu moczowego są przyczyną uporczywych, trudnych do wyleczenia

zakaŜeń.

Tabela 1.

Organizmy chorobotwórcze, które mog ą wyst ę powa ć w biomasie z odpadów

komunalnych według Straucha i Philoppa [25]

Organizmy chorobotwórcze dla ludzi i zwierz ą t

Bakterie

Wirusy

Salmonella spp.

Shigella sp.

Escherichia coli

Yersinia sp.

Streptococcus sp.

Proteus sp.

Pseudomonas sp.

Klebsiella sp.

Campylobacter sp.

Listeria sp.

Leptospira sp.

Enterowirusy, w tym:

Poliowirusy

Coxsackiewirusy

Echowirusy, a tak Ŝ e:

Wirus epidemicznego zapalenia w ą troby

(typu A)

Reowirusy

Adenowirusy

Paso Ŝ yty przewodu pokarmowego

Grzyby

Ascaris lumbricoides

Trichuris trichiura

Ple ś nie, w tym: Aspergillus fumigatus

Pałeczka Yersinia enterocolitica obecna w wodach popowodziowych powodu-

je odzwierzęce zakaŜenia u człowieka. PrzeŜywa ona doskonale w wodzie i tą dro-

gą moŜe nastąpić zakaŜenie pokarmowe człowieka i zwierząt.

W silnie zanieczyszczonych wodach, które miały kontakt z odpadami często

wykrywana jest obecność cyst pasoŜytniczych pierwotniaków, m.in. Entamoeba

coli i Entamoeba histolytica.

Większość z wymienionych pierwotniaków moŜe wywoływać krwawą bie-

gunkę amebową i doprowadzać do całkowitego wyniszczenia organizmu. Obecne

w wodach powodziowych wirusy mogą być przyczyną zapalenia opon mózgo-

wych, zapalenia mięśnia sercowego, a takŜe mogą powodować infekcje przewodu

pokarmowego, skóry i oczu. NaleŜy równieŜ wspomnieć o moŜliwości występo-

wania poliowirusów powodujących chorobę Heinego Medina i zapalenie opon

mózgowo-rdzeniowych [5]. Wirusy wyizolowane ze ścieków bytowo-gospo-

darczych przedstawiono w tabeli 2. [6, 7].

W kontrolowanych warunkach eksploatacji składowisk odpadów emisja zanie-

czyszczeń do otaczającego je środowiska naturalnego zaleŜy od dwóch podstawo-

wych czynników: efektywności systemu drenaŜowego wokół składowiska oraz

kierunków przepływu wód podziemnych, związanych z pierwotnym połoŜeniem

pierwszego poziomu wodonośnego [8].

Tabela 2.

Wirusy wyizolowane ze ś cieków bytowo-gospodarczych [6]

Liczba cz ą steczek wirusa w 1 dm 3

Typ wirusa

10 – 350 PFU

Enterowirusy

36 – 4600 MPNCU

Enterowirusy

12 – 74 PFU

Coxsackie B

120 – 9140 PFU

Polio. Coxsackie B

100 – 1000 PFU

Polio. Coxsackie B i Echo

PFU – jednostka zaka ź na,

MPNCU – najbardziej prawdopodobna liczba jednostek zaka ź nych.

Aby moŜna było ustalić wpływ składowiska odpadów na obniŜenie jakości

wód gruntowych, opracowuje się szczegółowe programy badań, które dokładnie

określają liczbę i lokalizację piezometrów, umoŜliwiających pomiar poziomu

zwierciadła wody oraz pobór reprezentatywnych próbek wód do analiz fizyczno-

-chemicznych i bakteriologicznych. Składowiska, na których deponowane są odpa-

dy, otaczane są obwałowaniami (zaporami ziemnymi) rozbudowywanymi w czasie

ich eksploatacji.

Fot. 1. Zalane składowisko odpadów [9]

Częste przypadki uszkodzenia lub przerwania tych zabezpieczeń podczas po-

wodzi są przyczyną wymieszania się wód popowodziowych z odpadami. Niestety,

do chwili obecnej brak jest procedur oraz wytycznych pozwalających na ocenę

skutków rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń, a takŜe moŜliwości oszacowania

ładunków zanieczyszczeń, jakie przedostały się do wód powodziowych. Niezwykle

trudne jest takŜe zidentyfikowanie dróg przemieszczania substancji niebezpiecz-

nych w ekosystemach: wód powierzchniowych, podziemnych i w glebie.

Globalnie zwiększający się przyrost ilości odpadów niebezpiecznych oraz

liczby ich składowisk jest spowodowany dynamicznym rozwojem róŜnych gałęzi

przemysłu, rolnictwa oraz urbanizacją. Polska jest jednym z największych produ-

centów odpadów komunalnych i przemysłowych w Europie. Według danych staty-

stycznych na składowiskach i hałdach przemysłowych w Polsce znajduje się ok.

2 mld ton odpadów [10]. Przykładowo, tylko w województwie mazowieckim

w 2002 r. wytworzono 4 916,2 tys. ton odpadów pochodzenia przemysłowego, co

stanowi 4,2 % wszystkich powstałych w Polsce odpadów.

Fot. 2. Przerwanie wału zabezpieczaj ą cego składowisko odpadów komunalnych [9]

W naszym kraju występują duŜe dysproporcje w lokalizacji składowisk odpa-

dów. Ponad 70% odpadów przemysłowych powstało w ostatnich latach w dwóch

województwach: katowickim i legnickim. Na Śląsku występuje dodatkowo specy-

ficzny problem podmywania przez wody wezbraniowe zwałowanych odpadów

powęglowych kopalń węgla kamiennego i brunatnego. Fale powodziowe wymywa-

ją z tego typu składowisk niebezpieczne dla środowiska naturalnego zanieczysz-

czenia, wśród których dominują metale cięŜkie oraz specyficzne mikrozanieczysz-

czenia organiczne [12].

Przeprowadzone pod koniec lat 90. kontrole Państwowej Inspekcji Ochrony

Środowiska ujawniły, Ŝe tylko około 30% składowisk odpadów jest właściwie

zabezpieczonych przed moŜliwością zanieczyszczenia toksycznymi substancjami

wód naturalnych oraz środowiska glebowego. Zwiększone ryzyko niekontrolowa-

nego zanieczyszczenia środowiska naturalnego powoduje powszechna praktyka

stosowana przez niektóre zakłady przemysłowe, polegająca na mieszaniu niebez-

piecznych stałych i ciekłych odpadów przemysłowych z odpadami komunalnymi.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: