Herdan - Przesłanki i warunki funkcjonowania nadzoru korporacyjnego - zeszyt naukowy nr6-2007.pdf - Wyższea Szkoła Ekonomiczna - drBrennan

Zeszyty naukowe nr 6

2007

Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Bochni

Agnieszka Herdan

Przesłanki i warunki funkcjonowania nadzoru

korporacyjnego

1. Wprowadzenie

Skandale ostatnich lat takie jak Enron, Worldcom czy Parmalat wskazują na

nieprawidłowości w funkcjonowaniu podmiotów gospodarczych. Globalizacja

gospodarki światowej, przenoszenie działalności poza granice jednego kraju, po-

wstawanie coraz bardziej złożonych podmiotów gospodarczych sprawia, że po-

mimo coraz większej ilości uregulowań prawnych w zakresie funkcjonowania

przedsiębiorstw nie udało się zapobiec wielu skandalom inansowym.

Jednym z rozwiązań mającym zapewnić lepsze funkcjonowanie podmiotów

gospodarczych ma być efektywny nadzór korporacyjny. Jednocześnie różnica

w rozwoju rynków inansowych w poszczególnych krajach, koncentracja wła-

sności, aktywność rynku fuzji i przejęć oraz cała gama uwarunkowań politycz-

nych i historycznych sprawiają, że wykształciły się bardzo zróżnicowane mode-

le i systemy nadzoru korporacyjnego.

Celem niniejszego opracowania jest zaprezentowanie istoty i specyiki nad-

zoru korporacyjnego. W pierwszej części omówiono pojęcie nadzoru korpora-

cyjnego oraz funkcji, jakie spełnia w zarządzaniu przedsiębiorstwem. Część

druga prezentuje podstawowe modele nadzoru korporacyjnego oraz omawia wy-

brane systemy.

2. Pojęcie nadzoru korporacyjnego - nadzór korpora-

cyjny a nadzór właścicielski

Pojęcie nadzoru korporacyjnego (ang. corporate governance) po raz pierw-

szy pojawiło się w naukach ekonomicznych w publikacji A. Smitha „The Wealth

of Nations” w 1776r. Zwrócił on wtedy szczególną uwagę na rozdzielenie w ów-

czesnych korporacjach własności i kontroli oraz wynikające z tego konsekwen-

cje 1 .

We współczesnej teorii ekonomii pojęcie nadzoru korporacyjnego pojawi-

ło się w pierwszej połowie lat trzydziestych XX wieku za sprawą A. Berle’a

i G. Meansa 2 . Od tego czasu zaczęto zwracać coraz więcej uwagi na relacje mię-

dzy nadzorem korporacyjnym a efektami osiąganymi przez podmioty gospodar-

cze.

Systematyka nadzoru korporacyjnego ma charakter niejednorodny. W mia-

rę rozwoju gospodarek i powstawania coraz bardziej złożonych struktur gospo-

darczych pojawiały się też różne podejścia do nadzoru korporacyjnego. Zdaniem

J. Kaya i A. Silberstone’a deinic ja i rzeczywiste znaczenie terminu nadzoru kor-

poracyjnego w poszczególnych krajach jest kształtowane pod wpływem uwarun-

kowań historycznych i instytucjonalnych, prowadzących do określonego sposo-

bu widzenia tego, czym jest, a czym powinien być nadzór korporacyjny 3 .

Niektórzy autorzy uważają, że nadzór korporacyjny to nowoczesna nazwa

problemu, który od wielu lat nurtuje spółki, a który dotyczy sposobu, w jaki me-

nedżerowie odpowiadają przed akcjonariuszami i różnymi grupami interesariu-

szy (rozliczają się przed nimi) oraz zapewniają spółce strukturę właściwie służą-

cą realizacji tego celu.

Autorzy teorii agencji są zdania, że nadzór korporacyjny koncentruje się na

badaniu powiązań (relacji) pomiędzy właścicielami irmy, a wynajętymi przez

nich agentami, którzy w imieniu właścicieli zarządzają irmą (kontrolują ją)

i mają obowiązek maksymalizowania stanu posiadania jej właścicieli. Właściciele,

umożliwiając menedżerom pełnienie obowiązków, przenoszą na nich część swo-

ich uprawnień do podejmowania decyzji, zaś nadzór korporacyjny powinien za-

pewnić zgodności tych decyzji z interesami właścicieli irmy.

Najczęściej pod pojęciem nadzoru nad działalnością spółek rozumie się

„zintegrowany zbiór zewnętrznych i wewnętrznych mechanizmów kontroli, któ-

re łagodzą konlikt interesów między menedżerami a akcjonariuszami wynika-

jący z oddzielenia własności od kontroli” 4 . W gospodarce rynkowej występuje

wiele mechanizmów umożliwiających kontrolę działalności spółki. Zewnętrzną

sprawuje najczęściej rynek kapitałowy, rynek produktów czy też rynek pracy, zaś

wewnętrzną chociażby komórki kontroli czy audytu wewnętrznego.

Jednocześnie coraz większej wagi nabierają także problemy nie tylko wy-

nikające z relacji pomiędzy akcjonariuszami a wyższą kadrą kierowniczą, ale

również będące efektem relacji występujących między samymi akcjonariuszami.

W tym kontekście nadzór korporacyjny oznacza „wiązkę mechanizmów wyko-

rzystywanych do kontrolowania i koordynowania różnych zachowań, mających

własne interesy, udziałowców, którzy współdziałają z profesjonalną kadrą zarzą-

dzającą w celu efektywnej realizacji stawianych przed korporacją zadań” 5 .

Bardzo kompleksowo deiniuje nadzór korporacyjny OECD jako sieć relacji

pomiędzy kadrą kierowniczą, zarządem, radą nadzorczą, akcjonariuszami oraz

innymi grupami interesów, która tworzy strukturę pozwalającą na ustalanie ce-

lów spółki, środków niezbędnych do ich realizacji oraz sposobów monitorowa-

nia wyników 6 . Tak więc jest to system obejmujący zasady i procedury gwaran-

tujące prawidłowe zarządzanie spółką, poprzez zatrudnienie właściwych dyrek-

torów, którym prawidłowo przypisano prawa i obowiązki, oraz którzy działają

zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa i interesami wszystkich zaintere-

sowanych stron.

Często pod pojęciem nadzoru korporacyjnego rozumie się zbiór mechani-

zmów i instytucji, jakie działają na rzecz lepszej współpracy między poszcze-

gólnymi grupami zaangażowanymi w działalność przedsiębiorstwa, takimi jak

menedżerowie, akcjonariusze, pracownicy, dostawcy, klienci czy też społecz-

ność lokalna, dla realizacji interesu podmiotu gospodarczego. Oznacza to, że

głównym celem nadzoru jest zapewnienie efektywności funkcjonowania irmy

poprzez zagwarantowanie ochrony inwestorom czy też szeroko rozumianym in-

teresariuszom przy eliminowaniu ewentualnych nadużyć na przykład ze strony

dominujących udziałowców czy menedżerów.

H. Baer i C. Gray określają nadzór właścicielski jako monitoring i kontrolę

konieczne do zdobycia dostępu do niezbędnych informacji, podjęcia decyzji in-

westycyjnych oraz monitorowania agentów (menedżerów) do działań w intere-

sie właścicieli kapitału 7 .

Natomiast P. Tamowicz deiniuje nadzór właścicielski jako system prawnych

i ekonomicznych instytucji (formalnych i nieformalnych reguł działania) służą-

cych regulowaniu stosunków kontraktowych pomiędzy wszystkimi podmiotami

zaangażowanymi w funkcjonowanie korporacji (akcjonariuszy, kredytodawców,

menedżerów, pracowników, dostawców) 8 .

Należy zauważyć, że w literaturze przedmiotu często używane są zamien-

nie dwa terminy nadzór korporacyjny oraz nadzór właścielski . Nadzór właści-

cielski jest zazwyczaj pojęciem węższym niż nadzór korporacyjny (zob. Rysunek

1). Jest on rozumiany jako „egzekwowanie praw własnościowych przez formal-

nych przedstawicieli w radach nadzorczych – wynika z przepisów prawa spółek

i statutu spółki, dotyczy więc sfery prawnej korporacji” 9 . Oznacza to, iż obejmu-

je on tylko relacje pomiędzy właścicielami korporacji, a osobami nią zarządzają-

cymi, natomiast pomija innych uczestników mających znaczący wpływ zarówno

na kształtowanie wartości irmy jak i zainteresowanych jej wynikami takich jak

chociażby pracownicy, dostawcy, odbiorcy, rynek kapitałowy czy też związki za-

wodowe Każda z tych osób (tzw. interesariuszy) jest zainteresowana działalno-

ścią irmy, wpływa na cele osiągane przez nią, wysuwa wobec niej żądania i ma

rzeczywistą lub potencjalną możliwość ich wyegzekwowania 10 .

Rysunek 1

Pole obserwacji badawczych wyznaczonych terminami „nadzór właścicielski” i „nadzór

korporacyjny”

Źródło: Wawrzyniak B., Nadzór korporacyjny: perspektywa badań, Organizacja i Kierowanie, 2000, nr 2

Według K. Lisa i H. Stereniczuka 11 , biorąc pod uwagę stosowane instrumen-

ty, kształtujący się w Polsce system nadzoru nad spółkami jest nadzorem o cha-

rakterze wewnętrznym, dlatego nadal w większym stopniu odpowiada nadzoro-

wi właścicielskiemu niż nadzorowi korporacyjnemu. Tak ujęty nadzór korpora-

cyjny ogranicza się tylko do struktury i funkcjonowania instytucji nadzorczych

w postaci rad dyrektorów (rad nadzorczych) oraz praw i przywilejów akcjonariu-

szy w procesach nadzorowania działalności przedsiębiorstwa.

Jednak całkowity zbiór zagadnień, jakie pojawiają się w ramach omawia-

nej problematyki jest dużo szerszy i charakteryzuje się znacznym stopniem zło-

żoności i trudności, co wynika przede wszystkim z faktu, że w procesy podej-

mowania decyzji w przedsiębiorstwie, w sposób bezpośredni lub pośredni, za-

angażowanych jest wiele osób i instytucji, między innymi takie jak udziałowcy/

akcjonariusze, menedżerowie, pracownicy, kredytodawcy, dostawcy, klienci.

Dlatego zagadnienia nadzoru korporacyjnego dotykają wielu dziedzin, chociaż-

by takich, jak mikroekonomia, organizacja i zarządzanie teoria informacji, pra-

wo, rachunkowość, psychologia, socjologia, czy też polityka.

Należy jednocześnie zauważyć, iż mimo wysiłków podejmowanych za-

równo przez naukowców jak i praktyków wciąż brakuje kompleksowego ujęcia

w postaci spójnej teorii lub modelu, istoty i roli, jaką powinny pełnić organy nad-

zoru nad działalnością spółek 12 .

3. Funkcje nadzoru korporacyjnego

Istnieje wiele prób deiniowania funkcji spełnianych przez organy nadzo-

ru. Typowe wąskie podejście reprezentuje H. Mintzberg, który rozróżnia siedem

podstawowych funkcji nadzoru 13 :

- wybór kierownictwa spółki,

- sprawowanie bezpośredniej kontroli w sytuacjach kryzysowych,

- rewizja decyzji zarządczych i wyników ekonomicznych,

- absorbowanie wpływów zewnętrznych,

- tworzenie kontraktów (zdobywanie funduszy) dla organizacji

- wspieranie wizerunku organizacji,

- przekazywanie porad i zaleceń.

Z kolei Amerykański Instytut Prawa (American Law Institute) wskazuje na-

stępujące obszary działań nadzoru 14 :

- wybór, ocena, zwalnianie osób z naczelnego kierownictwa irmy a także

określanie wysokości ich wynagrodzeń,

- nadzór nad działalnością korporacji, ocena sposobu zarządzania korpora-

cją,

- ocena i aprobowanie celów inansowych korporacji oraz głównych planów

i działań,

- ocena i aprobowanie głównych zmian, pod kątem ich zgodności z nadrzęd-

nymi zasadami audytu i rachunkowości,

- wykonywanie innych funkcji określonych przez przepisy prawne lub statut

spółki.

W przypadku gospodarek będących w fazie tworzenia regulacji w zakresie

nadzoru korporacyjnego zwraca się szczególną uwagę na 15 :

1. stworzenie systemu kontroli działań korporacji, których cele nie muszą

być zgodne z celami gospodarki narodowej,

2. kontrola międzynarodowych korporacji, które mogą zdominować gospo-

darkę lokalną,

3. zapewnienie odpowiedzialności spółek nie tylko przed akcjonariuszami,

ale także przed interesariuszami,

4. zapewnienie, że działania irm są zgodne z narodowymi regulacjami i stan-

dardami prawnymi.,

5. zapewnienie społecznej odpowiedzialności działań realizowanych przez

przedsiębiorstwa

6. jednakowa ochrona interesów wszystkich inwestorów.

Te ostatnie zalecenia wychodzą poza wąskie rozumienie nadzoru korpora-

cyjnego, zgodnie, z którym istotą nadzoru jest zapewnienie wsparcia przy zarzą-

dzaniu irmą w celu maksymalizacji rynkowej wartości spółki. Skutki nadzoru

mają, więc szerszy wymiar, gdyż odnoszą się do odpowiedzialności korporacji

Herdan - Przesłanki i warunki funkcjonowania nadzoru korporacyjnego - zeszyt naukowy nr6-2007.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: