estetyka zagadnienia.docx

1.       WIELKA TEORIA PIĘKNA dotyczy, jak sama nazwa wskazuje, zagadnienia piękna w ogóle — nie tylko tego, obecnego w sztuce. Można ująć Wielką Teorię Piękna w kilku punktach mówiąc, iż piękno polega na proporcji (matematyka jest metodą ich odkrycia i zrozumienia), ujmowane jest przez rozum (na drodze matematycznej), nie — przez zmysły, a liczba i proporcja są zasadami bytu, głębokimi prawami natury. Teoria ta rządziła niepodzielnie przez ponad 2000 lat. W ciągu tych lat, już właściwie od samych jej narodzin, pojawiały się zastrzeżenia oraz teorie alternatywne, które jednakże nie zdołały przełamać jej monopolu . Przeżywała ona też swoje okresy świetności, na przemian z okresami stagnacji: po latach świetności w XV wieku przyszła zapaść wieku XVI. Kryzys Wielkiej Teorii Piękna zaistniał dopiero na przełomie XVII i XVIII w. wraz z nadejściem wieku rozumu. Pierwsze oznaki zapaści nadeszły już w XVII w. — Kartezjusz utrzymywał, że piękno jest subiektywne i jako takie nie jest warte dociekań filozoficznych, dla Pascala pięknem rządziła moda, według Hobbesa to, co nam się podoba zależy od wychowania. Definitywny kres Wielkiej Teorii położyło oświecenie a potem romantyzm.

2.       MAŁA TEORIA PIĘKNA - Równolegle z Wielką Teorią powstawały także inne, mniejsze teorie. Mówiły m.in., że piękno polega na jedności w wielkości (była bardzo zbliżona do wielkiej teorii), na doskonałości, na odpowiedniości, piękno jest objawieniem się idei w rzeczach. Twierdzono także, że piękno jest w umiarze oraz w przenośni.

3.       ROMANTYCZNA TEORIA PIĘKNA - u progu romantyzmu piękno występowało jako ekspresja. Również w tym czasie przyjęła się teoria Platona, który wyprowadzał piękno z ducha i idei. XVIII wiek był czasem zwrotu w spojrzeniu na sztukę. Pojawiły się pierwsze prądy romantyczne oraz sztuka późnobarokowa, które odbiegały od klasycyzmu. Wielka Teoria, która na nim się opierała traciła więc sens bytu. Podważyły ją przede wszystkim badania psychologiczne badające reakcje człowieka na piękno, które nabrały znaczenia w tamtym okresie. Proste doświadczenie dowodziło, że piękno nie polegało na proporcji czy specjalnym układzie części. Romantycy podeszli do tego radykalniej, uważając że piękno polega właśnie na braku regularności, na wyrażaniu uczuć, co z proporcją nie ma nic wspólnego. Część krytyków podważało także racjonalność piękna. Uważali, że nie można zbudować teorii piękna, ponieważ jest ono irracjonalne. Tym samym negowali nie tylko Wielką Teorie, ale każdą inną.

4.       KLASYCZNA I NEOKLASYCZNA KONCEPCJA PIĘKNA - Estetyka określana jest mianem nauki  o pięknie i o odczuciach, jakie ono w nas wzbudza. Ale czym jest owo piękno? Czy piękno można zdefiniować?
Starożytni Grecy nazwą piękno obejmowali nie tylko piękne rzeczy, kształty, barwy, dźwięki, ale także piękne myśli i obyczaje. Dla Platona piękny może być ludzki charakter czy też stworzone przez człowieka prawo. Co więcej, Platon nie wiązał wcale tematyki piękna z zagadnieniem sztuki, bo tę pojmował jako naśladowanie świata pozoru, a nie ujawnianie piękna samego w sobie.

Już w V w. p.n.e. pojawiła się jednak definicja alternatywna w stosunku do platońskiego obiektywizmu i absolutyzmu. Jej autorami byli znani nam starożytni relatywiści — sofiści, którzy stwierdzili, że piękne jest to, „co przyjemne dla wzroku i słuchu”. Było to więc ujęcie subiektywistyczne i zarazem sensualistyczne.
Pomimo takich różnic, starożytnym Grekom udało się jednak skonstruować ogólną — „ przeniesiono później na plastykę, architekturę, rzeźbę, a także klasyczną” teorię piękna, która przetrwała aż do XVIII wieku. Mówiła ona, iż piękno polega na proporcji części, a dokładniej mówiąc — polega na doborze proporcji i właściwym układzie części. Do powstania owej teorii niewątpliwie przyczynili się pitagorejczycy.
Zauważyli oni, iż doskonała proporcja daje się ustalić za pomocą liczb. Punktem wyjścia była w tym przypadku obserwacja harmonii dźwięków: struny współdźwięczną harmonijnie, jeśli stosunek ich długości jest stosunkiem prostych liczb.

Kryzys przedstawionej powyżej teorii był związany z istotną zmianą smaku, która towarzyszyła pojawieniu się całkowicie „nieklasycznej” sztuki późnobarokowej, a potem romantycznej. Już Aleksander G. Baumgarten twierdził w 1750 roku, iż piękno jest dostępne zmysłom, a nie umysłowi. Ponadto w osiemnastowiecznych analizach psychologicznych codziennych doświadczeń starano się pokazać, iż piękno nie polega na jakiejś określonej proporcji i regularnym układzie części. Romantycy twierdzili, że jest wręcz przeciwnie niż chce tradycyjna teoria, gdyż piękno polega właśnie na braku regularności — jest wyrazem uczuć, pełni i żywotności.
Osiemnasty wiek zapoczątkował także krytykę samego pojęcia piękna jako wyrazu wieloznacznego, który odsyła jedynie do najróżniejszych rzeczy, byle się w ten czy inny sposób podobały.
Do opinii krytycznych dołączył się także Immanuel Kant. Według Kanta nie musi to jednak wcale prowadzić do czysto subiektywnego rozumienia przeżyć estetycznych. Jak twierdził, przeżycie i upodobanie estetyczne nie jest wywoływane ani przez samo wrażenie, ani przez sam sąd, lecz przez ich łączne działanie — jest wywołane przez rzecz, która potrafi pobudzać działanie obu, a może do tego doprowadzić tylko taka, która zbudowana jest odpowiednio do naszej natury.
Dlatego też, gdy rzecz taka działa na nas, to działanie jest konieczne i powszechne, umysły ludzkie mają bowiem te same władze, a zatem można oczekiwać, że przedmiot, który oddziałał estetycznie na jeden podmiot, oddziała podobnie na inne. Innymi słowy, piękne jest to, co się podoba z subiektywną koniecznością, w sposób powszechny, bezpośredni i ponadto całkowicie bezinteresownie.

5.       KANONY PIĘKNA (Polikleta, Lizyp, Witruwiusz) Kanon (sztuka) - zespół wzorców, reguł i metod wytwarzania obowiązujących w danym okresie w odniesieniu do przedstawiania ludzkiej postaci, stylu architektonicznego, lub wszelkich form artystycznych na określonym obszarze.

Pojęcie kanonu zawsze było ściśle powiązane z zagadnieniami proporcji, będąc wyrazem poglądów estetycznych panujących w danym okresie rozwoju kultury. Przykładem jest kanon architektoniczny, który był wyrazem poglądu, iż doskonałość formy w sztuce architektonicznej jest uzależniona od matematycznego stosunku części danej kompozycji do jej całości.

Najstarszy i najdłużej obowiązujący był kanon sztuki starożytnego Egiptu. W starożytnym Egipcie miał znaczenie religijne i polityczne. Określał ściśle sposób obrazowania człowieka zależnie od hierarchii społecznej. Kanon egipski regulował zasady w malarstwie, rzeźbie i płaskorzeźbie. Ewoluował na przestrzeni trzech tysięcy lat, do końca pozostając przy swoich podstawowych założeniach.

Kanony greckie wiążą się z pojęciem idealnych proporcji i modułem. Do najbardziej znanych kanonów greckich należą:

·         kanon Polikleta, wg którego wysokość człowieka ma 8 modułów, w tym jeden moduł stanowi wysokość głowy jako 1/8 całego ciała.

·         kanon Lizypa, wg którego wysokość człowieka ma 9 modułów, w tym głowa to 1/9 całości.

Kanon w starożytnym Rzymie:

·         wg Witruwiusza wysokość człowieka to 10 modułów, moduł to wysokość głowy mierzona od brody do nasady włosów; z jego rozważań korzystali malarze renesansu.

6.       AKTUALNOŚĆ PIĘKNA - Piękno jest wartością która przejawia się w każdej poszczególnej ludzkiej egzystencji. Jego przejaw jest zatem uzależniony od czynników, które tą egzystencję współtworzą, a więc w danej epoce może ono przybierać odmienną postać. W związku z tym jest z jednej strony czymś ahistorycznym, stojącym niejako ponad historią, z drugiej zaś, jest  w nią uwikłana.

Estetyka trans kulturowa Najmłodsza koncepcja początek XX wieku z filozofii kultury. Rozwinęła się za przyczyną Welscha. Głównym przedstawicielem estetyki transkulturowej w Polsce jest Krystyna Wilkoszewska .W ujęciu Welscha mamy do czynienia z rozumem transwersalnym, czyli takim, który staje się możnością przejsć między różnymi formami racjonalności. Analizuje różne racjonalności i pośredniczy miedzy nimi Ele nie buduje ich na podstawie żadnego systemu, żadnej ostatecznej syntezy. Przyporzadkowuje jedynie dany problem do odpowiadającego mu tpu racjonalności, dokonuje przejść miedzy racjonalnościami, poddaje je krytyce ukazuje nowy charakter racjonalności oraz daje orientacje w powszechnym braku uporządkowania .Nie jest to rozum ustanawiający meta-porządek i hierarchizujący; porusza się jedynie w płaszczyźnie poziomej jest ze swej istoty rozumem przejść. Rozum transwersalny przystaje na pluralizm i swego rodzaju nieuporządkowanie.

7.       ESTETYKA TRANSKULTUROWA -Najmłodsza koncepcja początek XX wieku z filozofii kultury. Rozwinęła się za przyczyną Welscha. Głównym przedstawicielem estetyki transkulturowej w Polsce jest Krystyna Wilkoszewska .W ujęciu Welscha mamy do czynienia z rozumem transwersalnym, czyli takim, który staje się możnością przejsć między różnymi formami racjonalności. Analizuje różne racjonalności i pośredniczy miedzy nimi Ele nie buduje ich na podstawie żadnego systemu,

żadnej ostatecznej syntezy. Przyporzadkowuje jedynie dany problem do odpowiadającego mu tpu racjonalności, dokonuje przejść miedzy racjonalnościami, poddaje je krytyce ukazuje nowy charakter racjonalności oraz daje orientacje w powszechnym braku uporządkowania .Nie jest to rozum ustanawiający meta-porządek i hierarchizujący; porusza się jedynie w płaszczyźnie poziomej jest ze swej istoty rozumem przejść. Rozum transwersalny przystaje na pluralizm i swego rodzaju nieuporządkowanie.

8.       ARYSTOTELES – jeden z trzech, obok Platona i Sokratesa najsławniejszych filozofów greckich. Stworzył opozycyjny do platonizmu i równie spójny system filozoficzny, który bardzo silnie działał na filozofię i naukę europejską. Chrześcijańska odmiana arystotelizmu zwana tomizmem była od XIII w. i jest do dziś uważana za oficjalną filozofię Kościoła Katolickiego. Założyciel szkoły filozoficznej znajdującej się w Ogrodach Likejonu (od nazwy sąsiadującej z nimi świątyni Apollina Likejosa), co stało się źródłosłowem słowa "Liceum".

Arystoteles położył ogromne zasługi w astronomii, fizyce, biologii i logice, jednak część jego teorii astronomicznych, fizycznych i biologicznych okazała się błędna. Zbyt rygorystyczna akceptacja tych teorii przez przedstawicieli filozofii scholastycznej stała się jedną z przyczyn opóźnienia rozwoju tych nauk w Europie, ale z drugiej strony myśl Arystotelesa zainspirowała do poszukiwania nowych hipotez w kosmologii i fizyce przez krytycznych arystotelików już w XIII i XIV wieku (zwłaszcza tzw. via moderna w filozofii).

9.       Pseudo-Dionizy, Dionizy Areopagita- anonimowy pisarz. Pisma jego są szczególnym połączeniem myśli chrześcijańskiej z późnogrecką filozofią, przede wszystkim neoplatońską, która dla swej transcendencji względnie łatwo mogła być zespolona z religią.

Estetyka Pseudo-Dionizego miała wiele wspólnego z estetyką Bazylego i innych wielkich greckich ojców Kościoła IV wieku. Estetyka Pseudo-Dionizego miała właściwe tylko jeden motyw: motyw absolutnego piękna .Głosiła piękno we wszystkich wariantach: piękno jest z absolutu, w absolucie, zmierza do absolutu. Konsekwencją tego jednego motywu sięgały daleko. Przede wszystkim:

1)weszło do estetyki Chrześcijańskiej pojęcie piękna absolutnego.

2)zarazem weszła do estetyki koncepcja emancji piękna zmysłowego z absolutnego ,która spowodowała, że piękno zmysłowe nabrało sensu symbolicznego i reprezentowało piękno absolutne.

3)do estetyki weszło pojęcie światła ; piękno zaczęto określać jako światło ,jasność, blask,

4)sprawy piękna estetyka dionizyjska ze sfery doświadczenia przesunęła częściowo w sferę spekulacji, a częściowo w sferę tajemnicy

PIĘKNO najwyższe dobro i przyczynę wszech rzeczy „wszelki byt pochodzi z Piękna i Dobra ,wszelki trwa w Pięknie i Dobru, wszelki nawraca do Piękna i Dobra” i długo jeszcze tak przemawiał Pseudo-Dionizy w tym stylu, usiłując przeniknąć do prabytu i ostatecznego metafizycznego źródła piękna

10.    PITAGORAS - grecki matematyk, filozof, mistyk kojarzony ze słynnym twierdzeniem matematycznym nazwanym jego imieniem

Pitagorejczycy twierdzili, że realnymi własnościami bytu jest ilość substancji określona przez geometrię czyli zasady matematyki. Wśród  osiągnięć Pitagorasa i jego szkoły wymienia się :

·         dowód, że suma kątów trójkąta równa jest dwóm kątom prostym,

·         wprowadzenie średniej arytmetycznej,

·         konstrukcje wielościanów foremnych i odkrycie dwunastościanu foremnego,

·         muzyczny strój pitagorejski (to zupełnie co innego niż komat) - harmoniczne interwały w muzyce, można przedstawić za pomocą prostych stosunków liczbowych.

11.    SOKRATES- Według Sokratesa najważniejsza w życiu jest cnota która jest dobrem bezwzględnym. Według niego cnotą są takie zalety jak: sprawiedliwość, odwaga i panowanie nad sobą. Prawo mówiące o cnocie jest niepisane, nie ma go w żadnych kodeksach. Dla Sokratesa bardzo ważne są dobra moralne o które człowiek powinien zabiegać nie licząc się z konsekwencjami. Cnota kojarzy mu się z pożytkiem i szczęściem. Sokrates nie był utylitarystą, ale często wyrażał się tak jak oni. Według niego czyn człowieka można uznać za dobry wtedy gdy przyniesie on jakiś pożytek. Uważał też, że szczęście wynika z cnoty bo jest ona najważniejszym dobrem. Cnota dla Sokratesa to także wiedza, nikt bowiem nie uczyni świadomie zła. Postępuje tak tylko wtedy kiedy zyje w nieświadomości, dlatego trzeba nauczyć się wiedzy by nauczyć się cnoty, by nauczyć się żyć cnotliwie. Cnota nie jest dobrem wprowadzonym, ale nabytym. Etyczne tezy Sokratesa łączyły się w łańcuchu i prowadziły do wniosku:
- ludzie dążą do szczęścia i do pożytku.
- prawdziwe szczęście i prawdziwy pożytek daje tylko dobro.
- prawdziwym dobrem jest cnota.
- cnota jest jedyna bo każda cnota jest wiedzą.
- zdobywając wiedzę osiągamy dobro, a z nim pożytek i szczęście.

Wynika więc z tego proste wskazanie życiowe. Należy szukać wiedzy, a kto może powinien i innych wiedzy uczyć. W związku z Sokratesem powstała ironia Sokratyczna. Jest to metoda którą stosował Sokrates w dialogu z rozmówcą, stwarzając pozory, że jest on od niego mądrzejszy. W toku rozmowy doprowadzał do kompromitacji tezy swojego przeciwnika.

12.    PLATON filozof grecki. Zainteresowania filozoficzne zawdzięczał dziewięcioletniemu obcowaniu z Sokratesem.

Do najważniejszych pism w dorobku Platona należą: Obrona Sokratesa, Laches, Charmides, Eutyfron, Protagoras, Gorgiasz, Menon, Fajdros, Fedon, Uczta, Teajtet, Państwo Platon rozwinął naukę o:
1) ideach, o ich charakterze, relacjach pomiędzy ideami a rzeczami, o ich naturze.
2) duszy, jej funkcjach biologicznych, poznawczych, religijnych, o zależnościach między duszą i ciałem.
3) przyrodzie, o stwórcy demiurgu - boskim budowniczym świata, naturze i materii.
4) poznaniu (rozumowym i wrodzonym), stopniach i metodach poznania.
5) filozofii i jej charakterze, zadaniach i celach.
6) cnotach, czyli etykę, w tym: o istocie cnót i ich strukturze, o miłości.
7) państwie.
8) pięknie, sztuce, twórczości, czyli estetykę.
Platon ukształtował system filozoficzny, którego istotą było:
1) w ontologii: przekonanie, że istnieje byt idealny i że byt realny jest odeń zależny.
2) w psychologii: uznanie, że dusza istnieje niezależnie od ciała i że ciało jako byt niższy jest zależne od niej.
3) w teorii poznania: twierdzenie, że istnieje wiedza rozumowa, niedoświadczalna, wrodzona, i wiedza zmysłowa, niepewna i złudna.
4) w metodologii: przyjęcie metody dialektycznej i podporządkowanie jej metody empirycznej.
5) w etyce: uznanie, że właściwym celem człowieka są dobra idealne i że dobra realne powinny być traktowane jako środki do niego wiodące.
Platon był finalistą w pojmowaniu przyrody. Pionierem logiki, teorii państwa i prawa. W założonej przez niego szkole rozwijały się: filozofia, matematyka, astronomia, logika, medycyna. Została zamknięta przez cesarza Justyniana w 529 n.e.

13.    EPIKUREJCZYCY - Epikureizm – kierunek filozoficzny zapoczątkowany w starożytności przez Epikura, w ok. 306 r. p.n.e. kontynuowany także w czasach nowożytnych. Podobnie jak w większości kierunków filozoficznych hellenizmu dla epikurejczyków najważniejszą dziedziną filozofii była etyka – uważali oni, że podstawowym zagadnieniem filozoficznym jest szczęście, które upatrywali w przyjemności.

Epikureizm jest jedną z dwóch najważniejszych antycznych filozofii życia. Dla tego sposobu filozofowania kluczowym pytaniem było: jak osiągnąć szczęście w życiu doczesnym. Były to więc przede wszystkim systemy etyczne. Wszelkie inne rozważania filozoficzne z zakresu czy to teorii poznania, czy metafizyki, miały tu znaczenie drugorzędne i służyły wyłącznie do uzasadniania swoich poglądów w sprawie kluczowego pytania – jak żyć, żeby być szczęśliwym. Mimo takich założeń pierwotnych epikureizmu jego koncepcje metafizyczne, zwłaszcza w teorii poznania, miały później znaczny wpływ na filozofów niemal do czasów współczesnych.

Najbardziej oryginalne było jednak pojęcie śmierci przez Epikura. Twierdził, że nie należy bać się śmierci, bo, jak sam powiedział "dopóki jesteśmy, nie ma śmierci, a gdy ona przychodzi, nie ma nas".

14.    SOFIŚCI – V wiek p.n.e. – szkoła filozoficzna w Atenach o orientacji humanistycznej i relatywistycznej; wędrowni nauczyciele przygotowujący uczniów do życia publicznego poprzez nauczanie retoryki, polityki, filozofii, etyki. Poprzednio filozofia badała przede wszystkim przyrodę, sofiści położyli nacisk na człowieka (antropocentryzm filozoficzny) i społeczeństwo. Metody badań oparli na empiryzmie, a nie jak poprzednio na dedukcji. Mieli również inny niż poprzedni filozofowie pogląd na naturę poznania. Uważali, że wiedza może spełnić tylko minimalne wymagania, gdyż umysł ludzki nie może ogarnąć absolutu. Byli oni krytykowani przez konserwatystów za to, że sprzedawali wiedzę (wiedza towarem), sprzeciwiali się religii i oligarchii, tradycyjnemu systemowi wartości głosząc wolność ducha. Twierdzili np., że wartość człowieka opiera się na wiedzy a nie na szlachectwie krwi. "Sofista" oznaczał początkowo "uczonego", później nabrał pejoratywnego znaczenia ("pseudouczony"). Przedstawiciele: Protagoras z Abdery, Gorgiasz, Hippiasz, Krycjasz, Trazymach, Prodikos z Keos.

...