Dlaczego zdolni uczniowie dostaja zle stopnie.pdf

Syndrom nieadekwatnych osiągnięć szkolnych -

dlaczego dzieci zdolne mają złe stopnie?

wybór tekstów i opracowanie

mgr Mirosław Grzegórzek

Mikołajowice 2010

I Kim jest "przeciętny zdolny, uzdolniony, wybitny" uczeń? 1

"Najbardziej widoczną różnicą między dziećmi uzdolnionymi a innymi są wykazywane przez te

pierwsze wyjątkowe zdolności bądź umiejętności. Na przykład, dar wczesnego czytania lub pisania,

nieprzeciętne uzdolnienia matematyczne lub wcześnie ujawniony talent muzyczny; może to iść w

parze w z dojrzałą inteligencją, talentem twórczym lub jednym i drugim. Zdolne dziecko zawsze

zachowuje się w sposób wyjątkowy" (Lewis 1988, s. 34.)

"Historycznie ujmując można wyróżnić pięć sposobów definiowana pojęcia rozwój wybitny

(Winzer 1991), które akcetują odmienne aspekty zagadnienia:"

Iloraz inteligencji (II>130 lub II>140)

Wybitne osiągnięcia w dziedzinie społecznie użytecznej.

Częstotliwość występowania osób wybitnych w populacji (przyjmuje się, że takich osób jest

1-9% w populacji)

Zdolności twórcze.

Najnowsze definicje integrujące różne elementy, której przykładem "jest definicja

Renzulli'ego (1977), w której autor podkreśla, iż wybitne osiągnięcia są udziałem osób, u

których oprócz wybitnych zdolności umysłowych (wysoki iloraz inteligencji) występują

zdolności twórcze oraz silna motywacja do kończenia rozpoczętego zadania (wytrwałość w

pracy)."( Podstawy psychologii... , s. 348-349.)

"Specyficzne, elementarne zdolności specjalne, stanowiące względnie stałe warunki wewnętrzne

człowieka, współwystępują ze sobą w różnych konfiguracjach i tworzą strukturę uzdolnienia.

Wybitne możliwości ogólnie implikują ponadprzeciętne kompetencje, a talent jest natomiast

zdolnością pozwalającą na osiąganie bardzo wysokich wyników w określonej dziedzinie, dzięki

wybitnym zdolnościom ogólnym i (lub) specjalnym oraz czynnikom dodatkowym (np.

wychowanie, środowisko rodzinne). Można przyjąć, że jest tyle kategorii talentów, ile możemy

wyróżnić rodzajów ludzkiej działalności." ( Podstawy psychologii... , s. 350.)

Pojęcie zdolności i uzdolnień szeroko przedstawia B. Dyrda w swojej rozprawie doktorskiej, s. 15 i nast.; por.

Podstawy psychologii, s. 348 i nast.

II Czynniki warunkujące rozwój wybitnych możliwości uczenia się

"Wybitne możliwości rozwoju uwarunkowane są przez czynniki genetyczne i środowiskowe oraz

przez wzajemne interakcje tych czynników." ( Podstawy psychologii... , s. 351.)

"Z pewnością genotyp determinuje wrodzone zadatki zdolności ogólnych i specjalnych, jednakże

rozwój talentu jest wynikiem interakcji pomiędzy różnorodnymi czynnikami. Wśród nich istotne

znaczenie mają następujące (Strelau 1992):"

Odpowiedni poziom inteligencji jest podstawą rozwoju wszelich rodzajów talentu .

Przyjmuje się, iż II>120 sprzyja rozwojowi talentu;

Struktura osobowości umożliwiająca efektywność działania (silna motywacja, koncentracja

na celu, wytrwałość w pracy, zrównoważenie emocjonalne, niezależność, adekwatna

samoocena);

Myślenie twórcze, jako specyficzna zdolność umysłowa, stanowi ogólny warunek rozwoju

talentu przejawiającego się w działalności intelektualnej artystycznej bądź społecznej;

Środowisko społeczne (rodzina, szkoła, instytucje, grupy nieformalne) sprzyjające

identyfikacji, aktualizacji i rozwojowi zdolności ogólnych, specjalnych oraz osobowości.

Najważniejsze z nich wymienione przez (Winzer 1991):

Kolejność urodzenia, liczba rodzeństwa (dzieci pierworodne mają większe możliwości

uczenia się przez kontakt z dorosłymi),

Interakcje między członkami rodziny (rozbudzanie i rozwijanie zainteresowań dziecka,

akceptacja jego nowatorskich pomysłów, postawa rozsądnej swobody),

Społeczno-ekonomiczny status rodziny (poziom inteligencji rodzców, zawód, szczególnie

ojca, co rzutuje na warunki bytowe, jakość odżywiania we wczesnym dzieciństwie, dostęp

do dóbr kultury, bogactwo księgozbioru),

Warunki wychowania i kształcenia – stosowanie przez rodziców i nauczycieli

kompensacyjnych i stymulacyjnych zabiegów wychowawczych, a także długi okres

kształcenia sprzyjają rozwojowi wybitnych możliwości uczenia się,

Aktywność własna jednostki, realizacja i rozwijanie własnych zainteresowań,

Czynnik losowy, prypadek (nieprzewidziana sytuacja, spotkanie mistrza, sytuacje

traumatyczne itd.). ( Podstawy psychologii... , s. 352.)

Nadmienić trzeba, że identyfikacja dzieci o wybitnych możliwościach uczenia się powinna

odbywać się już w w wieku przedszkolnym. Ciekawy test dla rodziców proponuje autor książki Jak

wychować zdolne dziecko? (Lewis 1988, s. 47.)

"W strukturze osobowości dzieci o wybitnych możliwościach uczenia się można wyróżnić takie

cechy, jak: introwersja, wrażliwość, pobudliwość emocjonalna. Dlatego też uczniowie ci

przeważnie wolą pracować w izolacji. W sytuacjach społecznych przejawiają zdolności

przywódcze, skłonność do dominacji i niezależność, jak również poczucie odpowiedzialności za

siebie i innych. U niektórych uczniów, zwłaszcza w starszych klasach, obserwuje się zwiększony

poziom lęku wynikający z przeżywania licznych konfliktów i niepokojów związanych z wysokimi

standardami oczekiwań wobec samego siebie.Uczniowie o wybitnych możliwościach uczenia się są

na ogół pewni siebie, charakteryzują się wysoką i adekwatną samooceną, lecz także są wobec siebie

bardzo krytyczni." ( Podstawy psychologii... , s. 353.)

III Stworzeni do sukcesu, skazani na porażkę?

"Uzdolnione dzieci przejawiają zazwyczaj zgodną ze stanem faktycznym wiarę we własne

zdolności i pozytywną samoocenę . Sprzyja to przyjęciu przez dziecko takiego podejścia do

roziązania problemów, które wieńczy sukces. Dzieci, które oceniają siebie negatywnie, myślą o

sobie jako niezdolnych, podchodzą do problemu w sposób, który prawdopodobnie nie umożliwi im

znalezienia prawidłowej odpowiedzi. Ta różnica w postrzeganiu siebie jest (...) jedną z najbardziej

istotnych różnic dzielących uzdolnione dzieci od przeciętnych." (Lewis 1988, s. 39.)

"Z wielu badań wynika, że obraz siebie samego , jaki sobie tworzymy i samoocena , jaką

wywodzimy z tego obrazu, mają wpływ na nasze postawy i poziom rozwiązywania różnych

życiowych problemów. Wyniki badań wskazują na zależność tego rodzaju: im lepszy jest obraz

siebie samego, obraz swoich szkolnych możliwości, tym wyższe są faktyczne osiągnięcia uczniów.

(...) Nauczyciele mogą odgrywać znaczącą rolę w kształtowaniu się pozytywnego, a zarazem

realistycznego obrazu samego siebie u swoich uczniów. (Reykowski 1992; Kozielecki 1986)"

( Podstawy psychologii... , s. 278.) 2

"Cechy i predyspozycje uczniów zdolnych powinny zapewniać wysokie osiągnięcia i sukces

szkolny." (...) Niestety "niepowodzenia szkolne dotyczą także uczniów zdolnych, a wysoki poziom

inteligencji i uzdolnień specjalnych nie gwarantują wysokich wyników w nauce." ( SNO , s. 35-36.)

"Około 25% dzieci o wybitnych możliwościach uczenia się napotyka znaczne trudności w nauce

szkolnej i pracując poniżej swoich możliwości nie osiąga satysfakcjonujących sukcesów (Borzym

1987). Rozbieżności pomiędzy możliwościami a osiągnięciami uczniów mogą wynikać zarówno ze

specyfiki ich funkcjonowania poznawczego, jak i stosowania nieadekwatnych metod nauczania .

Niezrozumienie przez rodziców i nauczycieli istoty zdolności dziecka wybitnego powoduje

stawianie nieadekwatnych wymagań w stosunku do jego wieku i poziomu emocjonalno-

społecznego rozwoju. Zbyt szybkie tempo uczenia się, duża męczliwość, szczególnie przy pracach

monotonnych powodują, iż u uczniów mogą pojawiać się objawy znudzenia i braku

zainteresowania tokiem lekcji. Nadmiar powtórek, powolne tempo wprowadzania nowych treści,

materiał zbyt łatwy, brak możliwości samodzielnej pracy powodują spadek motywacji do nauki . 3

Na przebieg i efekty uczenia się w ogóle, nie tylko w odniesieniu do uczniów zdolnych,

może równocześnie wpływać wiele czynników motywujących, często trudnych do

rozpoznania w warunkach szkolnych. "Stosunkowo łatwo jednak rozpoznać u ucznia

motywację lękową i motywację poznawczą .

Motywacja lękowa manifestuje się jako lęk przed niepowodzeniem, złą oceną, karą,

kompromitacją. Wywoływana jest ona poprzez zagrażające uczniowi sytuacje szkolne

(sprawdziany, klasówki, odpytywanie) tym łatwiej, im bardziej lękliwy jest uczeń. Lęk o

umiarkowanym natężeniu skojarzony z innymi motywami może korzystnie wpływać na

efekty uczenia się, podnosząc aktywność ucznia i pobudzając go do zwiększonego wysiłku.

Motywacja czysto lękowa nie posiada jednak tej właściwości. Uczenie się pod jej wpływem

staje się działaniem zmierzającym do uniknięcia spodziewanej kary. Jeśli w danej sytuacji

brak jest zagrożenia karą, to wówczas motywacja lękowa zanika i uczeń z braku innych

motywów nie podejmuje aktywoności. Bardzo silny lęk działa hamująco bądź destrukcyjnie

na uczenie się, skutkiem czego nie przynosi ono pożądanych rezultatów. Zdarza się niekiedy,

że lęk utrwala się i występuje mimo braku zagrożenia karą (np. złą oceną). Uczeń zaczyna

bać się nie tylko zadania, które przyniosło mu porażkę, ale danego przedmiotu, nauczyciela,

a nawet tych sytuacji szkolnych, które nie są związane z pierowtnym źródłem lęku. Taki

uporczywy i zgeneralizowany lęk na różne pierwotnie obojętne sytuacje szkolne jest

2 (...) Działania i osiągnięcia szkolne uczniów ulegały istotnej poprawie wówczas, gdy nauczyciel przewidywał ich

poprawę [tzw. samospełniające się proroctwa]. Komunikaty dotyczące przewidywania poprawy wyników

uczniowskich, jakie przekazuje nauczyciel drogą werbalną i niewerbalną, pomagają ucznią zmienić obraz samego

siebie, motywacje, jak też styl poznawczy i sprawności działania, co w efekcie prowadzi do podwyższenia osiągnięć

szkolnych u uczniów. Samospełniające się przepowiednie nauczycieli mogą być formułowane z korzyścią dla

uczniów. Cyt. za: Podstawy psychologii..., s. 278.

3 Rodz. "Motywacja" , [w:] Podstawy psychologii... , s. 249-282.

symptomem fobii szkolnej . Towarzyszyć jej mogą dodatkowe zachowania, takie jak

zahamowanie aktywności poznawczej i społecznej, opóźnienia w nauce, ucieczki z lekcji,

wagary. Objawy te składają się na obraz nerwicy szkolnej wymagającej w rozwiniętej

postaci specjalistycznej terapii.

Motywacja poznawcza najbardziej pożądana u ucznia w szkole pozbawiona jest z reguły

wad motywacji lękowej. Ciekawość płynąca z zainteresowania przedmiotem nauki

utrzymuje się przez dłuższy czas podtrzymując jego aktywność. Aktywność ta wyraża się w

dążeniu do opanowania wiedzy i umiejętności dla własnej satysfakcji płynącej z

zaspokojenia ciekawości i skutecznego rozwiązywania zadań. Nie zachodzi wtedy potrzeba

zewnętrznego nagradzania sukcesów, gdyż one same w sobie są już nagrodami

wewnętrznymi . Dzięki motywacji poznawczej uczeń smodzielnie podejmuje uczenie się i

jest w stanie sam kontrolować osiągnięte przez siebie wyniki." ( Podstawy psychologii..., s.

101-102.)

"Szczególnym rodzajem motywacji, który odgrywa istotną rolę w interakcjach pomiędzy

nauczycielem a uczniami oraz relacjach uczniowskich jest empatia . (...) Nauczyciele

charakteryzujący się wysoką empatią rozumieją potrzeby dziecka, wczuwają się w jego

stany emocjonalne, prawidłowo kierują procesem dydaktyczno-wychowawczym i potrafią

dostosować go do potrzeb konkretnego dziecka." 4 ( Podstawy psychologii... , s.278-279.)

Duża ciekawość poznawcza przejawiająca się w ciągłym zadawaniu pytań, niezależność

intelektualna i samodzielność sądów nie zawsze znajdują zrozumienie u kolegów i nauczycieli, co

może być przyczyną odrzucenia przez równieśników bądź nauczyciela i w konsekwencji powoduje

obniżenie samooceny i motywacji osiągnięć oraz braku stałości emocjonlanej, a także wzrostu

wrażliwości." ( Podstawy psychologii... , s. 355.)

"Problematyka dzieci wybitnie uzdolnionych jest szczególnie uwzględniana w psychologii dopiero

od kilkudziesięciu lat (...). Wysokie osiągnięcia mające skutki społeczne w postaci odkryć

naukowych, dzieł sztuki czy literatury tworzone są przez osoby wybitne, natomiast szkolnictwo

masowe, dostosowane do możliwości i potrzeb edukacyjnych przeciętnego ucznia, nie jest

przygotowane do pracy z dziećmi wybitnymi.(...)

W porównaniu z równieśnikami uczniowie wybitni znacznie szybciej uczą się i rozwiązują

problemy poznawcze, myślą bardziej abstrakcyjnie, mają szerokie zainteresowania, jednak wielu z

nich z różnych powodów pracuje poniżej swoich możliwości. Źródeł tego zjawiska należy szukać w

specyficznym funkcjonowaniu poznawczym i specjalnych potrzebach emocjonalnych, a także

cechach osobowości tych dzieci oraz w pewnych uwarunkowaniach dydaktyczno-wychowawczych

związanych zarówno ze środowiskiem rodzinnym, jak i szkolnym." ( Podstawy psychologii... ,

s.348.)

W związku z niepowodzeniami szkolnymi uczniów zdolnych w polskiej literaturze pedagogicznej

w połowie lat 90-tych pojawił się termin Syndrom Nieadekwatnych Osiągnięć szkolnych (SNO).

IV Syndrom Nieadekwatnych Osiągnięć jako niepowodzenie szkolne uczniów zdolnych 5

Przez niepowodzenia szkolne, w literaturze psychologicznej i pedagogicznej, rozumie się

Stwierdzono również, że poziom empatii u nauczycieli obniża się z wiekiem, co prawdopodobnie wiąże się z

syndromem wypalenia zawodowego, Patrz: Podstawy psychologii... , s. 279.

Najogólniejsza definicja: Niepowodzenie jednostek uzdolnionych w wykorzystaniu ich możliwości , cyt. Za: SNO , s.

42. Pierwotne badania utożsamiały potencjał z wysokim ilorazem inteligencji. Obecnie autorzy dla identyfikacji

jednostek przejawiających SNO przyjmują, iż (...) to niewykorzystywanie możliwości przejawiające się w dużej

rozbieżności pomiędzy ocenami i zachowaniami szkolnymi dziecka a jego wysokim potencjałem, takim jak:

inteligencja, twórczość, mierzonym za pomocą wystandaryzowanych testów i opinii nauczyciela i rodziców (...).,

SNO , s. 42.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: