I Cechy charakteryzujące spółdzielnie.
Jednostka organizacyjna aby mogła funkcjonować w strusie prawnym jako spółdzielnia musi spełniać kumulatywnie (łącznie) następujące warunki.
W świetle uchwał międzynarodowego związku spółdzielczego oraz w oparciu o ustawową definicję cechami najistotniej charakteryzującymi spółdzielnie należą:
1. Dobrowolność zrzeszenia osób. Spółdzielnia jest dobrowolnym zrzeszeniem osób zarówno fizycznych jak i prawnych. Oznacza to, że członkowstwo jest niedostępne dla jednostek organizacyjnych pozbawionych osobowości prawnej. Wyłącza możliwość nabycia członkostwa przez struktury organizacyjne nie legitymujące się osobowością prawna. Wymóg dobrowolności oznacza, że niedopuszczalne są jakiekolwiek formy przymusu prawnego i administracyjnego zarówno gdy chodzi o nabycie statusu członkowskiego jak i możliwość wystąpienia członka ze spółdzielni.
Spółdzielnia jest korporacja członkowie mogą być osobami fizycznymi i prawnymi. Ma na celu dostosowanie by partie i osoby prawne mogły funkcjonować w obrocie gospodarczym.
2. Nieograniczona liczba członków. Nieograniczony liczbowo osobowy skład spółdzielni. Powyższa cecha oznacza, że spółdzielnia nie może z góry zakładać liczby swoich członków, a przede wszystkim określać ich górnego pułapu. Od tej zasady istnieje szereg wyjątków. Są one podyktowane względami natury faktycznej.
Nieograniczony dostęp do spółdzielni jest jednak założeniem wyjściowym oznacza praktycznie, że status danej spółdzielni nie może określić górnej granicy członków danej spółdzielni, statut może natomiast określić wymagania, które są nieodzowne dla ubiegania się o członkostwo danej spółdzielni.
3. Samorządny charakter spółdzielni. Spółdzielnia musi być organizacją o charakterze samorządnym co oznacza, że sama określa sobie cele i kierunki swojego działania jak również w granicach wyznaczonych przez prawo kształtuje swoją strukturę wewnętrzną oraz wewnętrzne zasady funkcjonowania. Ingerencja w sprawy spółdzielni ze strony organów administracji rządowej czy samorządowej może mieć miejsce tylko w formach i granicach wyznaczonych przez przepisy rangi ustawowej. Akty ustawodawcze określają różne stopnie samorządności. Spółdzielnia nie jest autonomiczna musi poddać się na przykład rygorom podatkowym, kontroli skarbowej, PIP jak inne jednostki organizacyjne
4. Spółdzielnia jest korporacja założoną w celu prowadzenia działalności gospodarczej przy czym rodzaj czy rodzaje tej działalności muszą być oznaczone w jej statucie. Działalność jest zdefiniowana potrzebami założycieli, wynika z ich potrzeb. Jednak cechą charakterystyczną spółdzielczej działalności gospodarczej jest to, że winna ona być prowadzona w interesie członków, a w szczególności w celu zaspokojenia oczekiwań jakie wiążą oni z nabyciem statusu członkowskiego.
Spółdzielcza działalność gospodarcza musi mieć charakter celowy oznacza to , że powinna uwzględnić interesy członków i służyć zaspokojeniu ich oczekiwań. Celem spółki jest maksymalizacja zysku, natomiast spółdzielnia także dąży do osiągnięcia korzyści ( świadczenie usług na rzecz osób 3 i z tych źródeł czerpie korzyści i np. inwestuje), ale na czele są interesy i oczekiwania członków spółdzielni, które należy spełnić. W pierwszej kolejności zaspokajamy potrzeby członkowskie. Przesłanką jest wizja zgłoszenia potrzeb.
5. Spółdzielnia obok działalności gospodarczej może prowadzić również pozagospodarczą działalność o charakterze kulturalnym, społecznym czy oświatowym. Do 1994 roku ustawodawstwo polskie jak i większość europejskich traktowała wprowadzenie tej ostatniej działalności jako równorzędne z działalnością gospodarczą. Nowelizacja ustawy z 1994 roku doprowadziła do rezygnacji z obowiązkowego charakteru na rzecz fakultatywności. W przeciwieństwie do poprzednich obowiązków działalność kulturalno – oświatowa jest traktowana fakultatywnie czyli nieobowiązkowo.
Po 1990r wyodrębniony został przedsiębiorca i spółdzielnia została poddana konkurencji. A oświata dawała efekty jako centra kulturowe, ale nie dawała korzyści więc nie można było być w takim przypadku konkurencyjnym. Dlatego w 1994r zniesiono obowiązek prowadzenia takiej działalności.
Na te wszystkie cechy patrzymy przez pryzmat kumulatywności. To znaczy że muszą być spełniane razem.
II Źródła prawa spółdzielczego.
Źródła prawa ma charakter wieloznaczny. Używa się go zwykle w dwóch znaczeniach.
1. jako źródło poznania prawa
2. jako źródło pochodzenia prawa
Mówiąc o źródle prawa w sensie pozytywnym mamy na względzie to drugie rozumienie tego określenia . W takim tez sensie zwykło się rozróżniać dwie grupy źródeł prawa spółdzielczego:
1. Źródła zewnętrzne
Akty normatywne pochodzące od organów państwa począwszy od ustaw kończąc na rozporządzeniach wykonawczych. Powszechnie obowiązujące źródła prawa spółdzielczego, a wśród nich przede wszystkim akty ustawodawcze, które dotyczą wyłącznie spraw organizacji i funkcjonowania spółdzielni.
Do kręgu najważniejszych ustawowych regulacji spółdzielczości należą:
a) ustawa prawo spółdzielcze 16.09.1982
b) ustawa o zmianach w organizacji działalności spółdzielczości 20.01.1990
c) ustawa o waloryzacji udziałów członkowskich w spółdzielniach 30.08.1991
d) ustawa o spółdzielniach mieszkaniowych 15.12.2000
e) ustawa o spółdzielni europejskiej 22.07.2006r
Do wspomnianych źródeł należą również. Rozporządzenia wykonawcze wydane na podstawie przepisów powyższych ustaw oraz w granicach przez te przepisy wyznaczonych.
W/w ustawy maja charakter odnoszący się wyłącznie do spółdzielni. Są też ustawy, które obowiązują zarówno spółdzielnie ale także inne podmioty gospodarcze np. KP, ustawa o rachunkowości.
2. Akty wewnętrzne prawa spółdzielczego.
Najistotniejszą grupę, mającą podstawowe znaczenie, stanowią statuty spółdzielni czy innej organizacji spółdzielczej – akty normatywne, które musi posiadać każda spółdzielnia a jego uchwalenie należy do wyłącznej kompetencji najwyższego organu spółdzielni tj. walnego zgromadzenia członków. Każda spółdzielnia ma obowiązek uchwalenia i udostępnienia członkom obowiązującego statutu. Uchwała taka i uchwała o wprowadzeniu zmian statutowych wymaga kwalifikowanej większości 2/3 głosów. O tym jakie elementy powinien zawierać każdy statut określa art. 5 prawa spółdzielczego wskazując przede wszystkim na oznaczenie indywidualizującej nazwy, siedziby, terenu i czasu działania, przedmiot działalności gospodarczej, zasad i trybu przyjmowania członków oraz ich praw i obowiązków, oznaczenie organów spółdzielni i zakresu ich kompetencji oraz przesłanki podziału, połączenia i likwidacji spółdzielni.
Postanowienia statutu powinny być zgodne z przepisami ustawy spółdzielczej oraz innych ustaw z tym, że chodzi tu wyłącznie o zgodność z przepisami ustawowymi, wyłącznie bezwzględnie obowiązującymi (rodzaj konstytucji spółdzielczej). Nie oznacza to bezwzględnego podporządkowania przepisom ustawy, są przepisy które pozwalają na odstępstwo, są przepisy dające np. możliwość wyboru działalności gospodarczej na przykład Radzie nadzorczej lub Walnemu Zgromadzeniu. Albo gdy przepisy mówią „ chyba że statut stanowi inaczej”, a przed tym podają na przykład trzy rozwiązania. Jest to tak zwana indywidualizacja statutu i spółdzielni. Rozwiązania narzucane uniemożliwiają dostosowanie do zindywidualizowanych potrzeb.
Tematyka statutu jako źródła prawa nasuwa jednak pewien dylemat. Konstytucja nie przewiduje wewnętrznego prawa jako źródła. Ale statut nie obowiązuje powszechnie, dotyczy tylko członków spółdzielni, więc gdy ktoś odchodzi ze spółdzielni statut przestaje go obowiązywać. Kwestia ta pozostaje nie do końca rozstrzygnięta. Są to wewnętrzne czy autonomiczne źródła prawa.
Obok statutu do kręgu aktów wewnętrznego prawa spółdzielczego zalicza się również uchwały organów spółdzielni:
- uchwały walnych zgromadzeń członków, nie wszystkie akty tylko te o charakterze normatywnym będący źródłem obowiązków i uprawnień dla członków spółdzielni,
- uchwały innych organów spółdzielni o ile oczywiście mają charakter generalny , a więc adresowane są do wszystkich lub określonej grupy spółdzielni.
III Założenie spółdzielni
Spółdzielnia jako dobrowolna korporacja osób może powstać tylko i wyłącznie w wyniku ich oddolnej inicjatywy. Ustawa określa liczbę osób fizycznych lub prawnych. Na gruncie europejskiego prawa spółdzielczego jak i w toku ewolucji polskiego ustawodawstwa ukształtowały się 3 modele założycielskie.
1. model reglamentacyjny - jego istota polega na tym, że skuteczność prawna inicjatywy założycielskiej wymaga zgody lub zezwolenia właściwego organu zewnętrznego. Czyli założyciele spółdzielni obok obowiązkowego spełnienia określonych warunków na założenie spółdzielni muszą uzyskać zgodę lub zezwolenie wskazanego w danej ustawie organu. Odmowa udzielenia zgody unicestwia skuteczność zamiaru założycielskiego i to bez możliwości kwestionowania odmowy na drodze sądowej.
Ten model obowiązywał np.: w Polsce w latach 1961 – 1983. Pod rządem ówcześnie obowiązującego prawa spółdzielczego, a warunkiem koniecznym założenia spółdzielni było uzyskanie przez ich założycieli tzw. oświadczenia o celowości jej założenia, właściwemu Centralnemu Związkowi Spółdzielczemu. Bez uzyskania oświadczenia procedura założycielska nie mogła być kontynuowana a osoby zainteresowane nie mogły skorzystać z drogi sądowej w celu zaskarżenia takiej odmowy.
Założyciele poza odpowiednią liczbą, poświadczeniami w Urzędzie Statystycznym, wystąpieniu o siedzibę itp. Musieli uzyskać zgodę o celowości założenia spółdzielni. Cel wymagania tej zgody wyrażał się w tym by sieć spółdzielni nie wykraczała poza rzeczywiste społeczne potrzeby, do tego były centralne komisje, każda dziedzina miała swoją budownictwo mieszkaniowe, piekarnie. Istniała możliwość odwołania się do rady tej centrali ( centrale Spółdzielcze).
2. model ograniczonej reglamentacji jego istota polega na tym, że członkowie założyciele muszą wystąpić o stosowne zezwolenie lub zgoda na założenie spółdzielni, ale w razie odmowy założyciele mają możliwość zakwestionowania odmowy na drodze sądowej. Jeżeli są rejestrowy uznał odmowę za bezzasadną mógł w konsekwencji wpisać spółdzielnię do rejestru przez co uzyskuje ona osobowość prawną W tej sytuacji sąd ostatecznie decydował czy odmowa była zasadna i określał bezzasadność merytoryczną, mógł finalizować postępowanie założycielskie. Model ten obowiązywał w Polsce w latach 1982 – 90.
3. model w pełni dobrowolnego założenia spółdzielni jest to model aktualnie nas obowiązujący. Założyciele spółdzielni nie są tutaj związani koniecznością uzyskania koniecznej zgody lub zezwolenia. Po podjęciu inicjatywy założycielskiej przez minimum 10 osób fizycznych lub 3 osób prawnych a w przypadku zakładowej spółdzielni o charakterze mieszkaniowym liczba ta nie może być mniejsza niż 10. Wyjątkowo dla założenia spółdzielni produkcji rolnej lub spółdzielni socjalnej niezbędne jest współdziałanie co najmniej 5 osób fizycznych - założycieli
Założyciele spółdzielni muszą dokonać co najmniej dwóch czynności.
Pierwszą z nich jest uchwalenie statutu przyszłej spółdzielni stosownie do wymagań ustawy spółdzielczej ( statut nie może być sprzeczny z przepisami ustawowymi) należy go uchwalić i podpisać, a drugą dokonanie wyboru organów, które w myśl statutu mają być organami wybieralnymi. Zarząd i Radę Nadzorczą. A jeżeli zakłada swój rozwój w najbliższym czasie i przystąpienie innych członków wtedy zamiast wyboru tych organów możliwe jest dokonanie wyboru co najmniej 3osobowym składzie, tymczasowej komisji organizacyjnej. Ustawa pozwala na dowolność w tym zakresie.
Są to czynności organizatorsko – założycielskie przyszłej spółdzielni.
W terminie 2 miesięcy od daty uchwalenia statutu Zarząd lub Komisja Organizacyjna powinna wystąpić z wnioskiem do Krajowego Rejestru Sądowego o wpisanie spółdzielni do rejestru przedsiębiorców. Wniosek taki należy zgłosić nie później niż do uchwalenia statusu pod rygorem jego odrzucenia. Do wniosku dołączamy oryginał statutu i odpis oraz inne dokumenty przewidziane w odrębnych przepisach dla podjęcia jakiejkolwiek działalności gospodarczej. Organ rejestrowy bada wniosek, statut i załączone dokumenty tylko i wyłącznie według kryterium legalności. W razie stwierdzenia niezgodności z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa wyznacza założycielom określony termin do usunięcia uchybień pod rygorem odrzucenia wniosku rejestrowego. O ile organ rejestrowy nie dostrzeże takich uchybień dokonuje wpisu do Rejestru Przedsiębiorców z tą datą spółdzielnia nabywa osobowość prawną i staje się odrębnym podmiotem praw i obowiązków w obrocie prawnym.
KRS jest to zespół sędziów dokonujących analizy dokumentacji wszystkich przedsiębiorstw. Nie według kryteriów przydatności czy celowości tylko i wyłącznie pod względem legalności, czyli zgodności z bezwzględnie obowiązującym przepisami prawa.
Przed wpisem spółdzielnia jest na etapie założycielskim, a założyciele są spółką cywilną, co widać szczególnie w ich obowiązkach i odpowiedzialności ( całym swym majątkiem ). Wpis ma charakter konstytutywny.
IV NABYCIE CZŁONKOWSTWA W SPOŁDZIELNI
Bez względu na tryb i procedurę nabywania członkowstwa w każdym przypadku nabycie tego statusu może nastąpić wyłącznie dobrowolnie. Członkostwo w spółdzielni jest dostępne zarówno dla osób fizycznych i prawnych. W przypadku osób fizycznych zasadą jest to, że musi się ona legitymować pełną zdolnością do czynności prawnych. Od tej zasady statuty mogą przewidzieć wyjątki polegające na tym, że dopuszcza się członkostwo dla osób fizycznych o ograniczonej zdolności do czynności prawnych, a nawet tej zdolności pozbawionych. Zupełny wyłom w tej zasadzie przewidziany jest dla spółdzielni mieszkaniowych. Członkostwo w nich z mocy ustawy dostępne jest zarówno dla osób ograniczonych w zdolności do czynności prawnych, jak i zdolności pozbawionych. Dotyczy to zarówno ograniczeniu lub braku z racji wieku jak i ubezwłasnowolnienia.
Na gruncie obowiązującego ustawodawstwa wyróżnia się dwa sposoby nabycia członkostwa.
1. sposób pierwotny zastrzeżony jest wyłącznie dla członków-założycieli danej spółdzielni (osób prawnych lub fizycznych, które uchwaliły pierwszy statut i złożyły pod nim własnoręczne podpisy). Ta grupa osób nabywa członkowstwo nie jako z mocy prawa, a ściślej z datą wpisania spółdzielni do rejestru przedsiębiorców. Osoby nie muszą składać deklaracji członkowskiej gdyż ich członkowstwo nie wymaga z ich oraz spółdzielni strony dokonania jakichkolwiek czynności prawnych. Do momentu wpisu rejestrowego spółdzielni założyciele stanowią grupę osób, które zwykle kwalifikuje się jako wspólników swoistego rodzaju spółki cywilnej. Ma to szczególny wpływ na ich odpowiedzialność za zobowiązania zaciągnięte na rzecz przyszłej spółdzielni do chwili jej zarejestrowania. Do tego momentu założyciele jak i tzw. wspólnicy ponoszą za wspomniane zobowiązania osobistą odpowiedzialność nieograniczoną czyli odpowiadają całym swoim majątkiem.
2. sposób wtórny Dotyczy on wszystkich osób fizycznych i prawnych, które wykazały zainteresowanie nabyciem członkowstwa już po dacie wpisu rejestrowego spółdzielni, czyli zamierzają przystąpić do już istniejącej spółdzielni. Osoby takie musza w szczególności złożyć adresowane do spółdzielni oświadczenie woli (pisemne pod rygorem nieważności), zwane deklaracją członkowską, która jest rodzajem oferty czy tez wniosku o nabycie członkowstwa. W treść takiej deklaracji powinna być zawarta wola przystąpienia do spółdzielni oraz zobowiązanie do przestrzegania statutu i innych aktów prawnie obowiązujących w spółdzielni, a także poza danymi identyfikacyjnymi powinno być zawarte zobowiązanie do wniesienia zadeklarowanych udziałów. Statut spółdzielni określa, który z jej organów jest właściwy do przyjmowania członków. Zwykle jest nim Zarząd Spółdzielni, który w terminie przewidzianym w statucie ma obowiązek podjęcia uchwały o przyjęciu lub odmowie przyjęcia kandydata. Uchwała odmawiająca wymaga uzasadnienia prawnego i faktycznego oraz wskazania terminu i organu właściwego do rozpatrzenia odwołania. Organem tym najczęściej jest Rada Nadzorcza. Gdy organ odwoławczy odmówi przyjęcia kandydata w poczet członków kończy się możliwość zabiegania o członkostwo na drodze wewnątrzspółdzielczej.
DOKTRYNA
W doktrynie prawa pracy i orzecznictwie sądowym przez długi czas toczył się spór czy w razie podjęcia decyzji odmownej w postępowaniu wykonawczym zainteresowany może taką ostateczną decyzję w postępowaniu wewnątrzspółdzielczym zaskarżyć na drodze sądowej. Na rzecz koncepcji dopuszczającej skargę sądową w tych kwestiach przemawia zasada prawa obywatela do sądu jak również to, że ustawodawstwo spółdzielcze nie zna żadnej drogi podważenia odmownych decyzji nawet w razie ich rażącego naruszenia prawa. Przeciwko dopuszczeniu drogi sądowej przemawia zasada samorządności spółdzielni stosowanie do której spółdzielnia jako dobrowolna korporacja musi mieć możliwość samodzielnego kształtowania swojego składu osobowego bez zewnętrznej ingerencji. Ostatecznie spór ten przesądzono na rzecz wyłączenia drogi sądowej w sytuacji gdy w postępowaniu wewnątrzspółdzielczym zapadła ostateczna decyzja odmawiająca przyjęcie danej osoby do grona członków. Aktualnie można uznać, że orzecznictwo wyraża zapatrywanie wyłączające możliwość zaskarżania omawianych uchwał. Wyłączenie co do zasady drogi sądowej w sprawach o nabycie członkostwa w spółdzielni musi doznać wyłomu, jest tak wówczas gdy odmowa przyjęcia kandydata jest podyktowana jakimikolwiek względami dyskryminacyjnymi, w takim przypadku bezwzględne jest pierwszeństwo normy konstytucyjnej art132 Konst. RP przewidujący bezwzględny zakaz dyskryminacji z jakichkolwiek powodów. Wyższość prawa nad fobiami i uprzedzeniami. Potem wszcząć postępowanie karne.
V USTANIE CZŁONKOWSTWA W SPÓŁDZIELNI
Istnieją dwa sposoby ustania członkostwa:
1. z inicjatywy członka stosownie do zasady dobrowolności członkostwa ustanie tej więzi prawnej z inicjatywy członka może nastąpić w każdym czasie bez potrzeby podawania przyczyny podjęcia takiego zamiaru. Członek może bowiem w każdej chwili wystąpić ze spółdzielni czyniąc to przez oświadczenie woli czyli wypowiedzenie stosunku członkostwa, które pod rygorem nieważności musi być złożone w formie pisemnej. W treści wystarczy samo oświadczenie woli wypowiedzenia członkostwa bez potrzeby uzasadnienia. Członkostwo ustaję po upływie określonego w statucie okresu wypowiedzenia. W kwestii terminu wypowiedzenia ustawa spółdzielcza odsyła do statutu spółdzielni, także powinny one wyraźnie określać jaki jest to konkretny okres wypowiedzenia i kiedy kończy ono bieg czyli powoduje ustanie członkostwa. Po ustaniu członkostwa, gdy rozliczenie jest po nim były członek ma prawo do zysku, ale także musi uczestniczyć w stratach.
2. z inicjatywy samej spółdzielni ustawa przewiduje użycie dwóch środków prawnych powodujących ustanie członkostwa (w oparciu o oświadczenie woli właściwego organu spółdzielni).
a) wykreślenie członka co może nastąpić w sytuacji gdy ten z przyczyn przez niego niezawinionych nie może wykonywać obowiązków statutowych. Ustawa zobowiązuje jednak spółdzielnie aby te w swoich statutach określiły katalog skonkretyzowanych przyczyn, które będą stanowiły podstawę wykreślenia członków. Nie ma obligatoryjnego stwierdzenia może ale nie musi wykreślić.
b) wykluczeniu członka zgodnie z ustawą może to nastąpić gdy członek świadomie działa na szkodę spółdzielni lub pozostawienie go w spółdzielni przez jego postępowania byłoby sprzeczne ze statutem i z zasadami współżycia społecznego. Wykluczenie jest najdrastyczniejszym sposobem ustania członkostwa mającym zastosowanie szczególnie w przypadkach szczególnie zawinionych i nagannych zachowań. Konsekwencją jest pozbawienie zysku, gdy było zawinione i naganne. Najdalej idąca sankcja. Podobnie jak w przypadku wykluczenia również przyczyny wykreślenia powinny być skonkretyzowane w treści statutu spółdzielni.
Uchwały w sprawie wykreślenia lub wykluczenia członka ze spółdzielni podejmuje Rada Nadzorcza. Zainteresowany członek ma prawo uczestniczenia w posiedzeniu Rady w części dotyczącej jego sprawy z możliwością złożenia wyjaśnień i przedstawienia swojej argumentacji. W razie podjęcia przez Radę uchwały o wykreślenie lub wykluczenie, członka spółdzielni ma do wyboru możliwości prawne
a) złożenie odwołania w przewidzianym w statucie terminie do Wlanego Zgromadzenia
b) bezpośrednie sądowe zaskarżenie uchwały Rady Nadzorczej.
O ile skorzysta z pierwszej drogi odwoławczej to na czas trwania postępowania wewnątrz spółdzielczego ulega zawieszeniu bieg terminów przewidzianych w postępowaniu sądowym. Unormowanie taki powoduje, że skorzystanie z drogi wewnątrz spółdzielczej i brak satysfakcjonującego na tej drodze rozstrzygnięcia nie zamyka drogi do postępowania sądowego.
PRAWA CZŁONKÓW SPÓŁDZIELNI
Spółdzielnia jest korporacja, jej członek determinuje istotę zrzeszenia.
Źródłem zarówno praw członków są przepisy ustaw spółdzielczych, statuty spółdzielni oraz uchwały organu spółdzielni.
Pierwszą grupę stanowią te, któr...
kawul