BIEG ŻYCIA I CHARAKTERYSTYKA ROZWOJU OSOBY W ŚWIETLE WYBRANEJ TEORII ROZWOJU CZŁOWIEKA.

1. WSTĘP.

W rozwoju człowiek wyróżnia się trzy główne stadia rozwoju: dojrzewanie, wiek dorosły i starzenie, które przebiega pod wpływem czynników wewnętrznych i zewnętrznych. Niemniej jednak rozwój organizmu ludzkiego jest procesem nieprzerwanym, który przebiega w ciągu całego życia, jest więc procesem, który obejmuje wszystkie zmiany zachodzące w życiu osobniczym od chwili poczęcia do śmierci.

Tabela 1. Okresy życia człowieka

W życiu jednostkowym dokonuje się rozwój wieku funkcji. W miarę jak dorastamy podstawowe mechanizmy regulacji zachowania ulegają doskonaleniu, czemu towarzyszą zachodzące w sposób systematyczny zmiany zachowania.

Wielu autorów przyjmuje rozmaite kryteria wyróżnienie okresów rozwojowych.

              Obiektem mojej obserwacji jest 6 – letnia Asia. Asia pochodzi z rodziny wielodzietnej, ma starszą siostrę (17 lat) i starszego brata (19 lat). Rodzice mieszczą się w przedziale wiekowym 39-45 lat. Dziewczyna jest całkowicie zdrowa, nie posiada żadnych wrodzonych wad fizycznych i psychicznych – jest „normalną” sześciolatką.

Na przykładzie Asi postaram się przedstawić bieg życia i charakterystykę poszczególnych faz rozwoju dziewczynki. Moją obserwację oprę m.in. na teorii rozwoju człowieka wg. Jeffrey’a Turner’a.

Główną metodą, badawczą, jaką się posłużyłam, była obserwacja, w trakcie której Asia nie wiedziała, że jest obserwowana, co sprzyjało jej naturalnemu zachowaniu. Łatwo było mi posłużyć się tą metodą, ponieważ Asia jest moją kuzynką, dlatego też dostęp do niej i jej środowiska mam nieograniczony.

Poza obserwacją pomógł mi też wywiad z rodzicami Asi i jej rodzeństwem, dotyczący okresu jej niemowlęctwa i poniemowlęctwa. Posłużyłam się również analizą dokumentów (pamiętnik siostry Asi) – była ona nieocenioną pomocą w pisaniu tej pracy.

OKRES NIEMOWLĘCY I PONIEMOWLĘCY

Rozwój fizyczny

Zmiany rozwojowe polegają głównie na przystosowaniu się do samodzielnego życia dziecka poza ustrojem. Aktywność noworodka to głównie nieskoordynowane reakcje ruchowe.             

Z teorii wiemy, że w dzieciństwie rozwój fizyczny przebieg etapami w określonej kolejności, co jest wynikiem stopniowego rozwoju komórek mózgowych.

Dojrzewanie, często określane również jako gotowość, ma swoje podstawy w rozwoju części mózgu oraz rozwoju układów mięśniowego i kostnego. Gdy organizm osiągnął odpowiedni poziom dojrzałości, stymulacja środowiskowa przyspiesza uczenie się specyficznych umiejętności ruchowych. Pojawienie się procesów myślowych i reakcji motorycznych w różnym czasie, spowodowane jest różnym tempem dojrzewania poszczególnych obszarów mózgu. Na dojrzewanie i stan gotowości w wysokim stopniu wpływa mielinizacja – proces, dzięki któremu neuron tworzy na zewnątrz okrycie lub osłonkę (mielinę). Mielinizacja umożliwia bardzo szybki przekaz informacji chemoelektrycznych.

Chwytanie, zdolność uchwycenia przedmiotów, tez kształtuje się jako efekt sekwencyjnych form rozwoju, związanych z kontrolą neuromięśniową i koordynacją ruchów reki i oka. Wytwory sztuki dziecka ilustrują tę wzrastająca zdolność. Ręczność – preferencja do używania i dominacji jednej reki; kształtuje się ok. 2 roku życia. Okazało się, że na dominację jednej ręki składają się zarówno czynniki środowiskowe jaki i genetyczne.

Rozwój umysłowy

Na poznanie składają się myślenie, spostrzeganie i rozumienie. Na stadium rozwoju sensoryczno-motorycznego składa się 6 kolejnych podstudiów (faz), które stanowią podstawę późniejszego rozwoju poznawczego. Ważne fazy rozwoju obejmują opanowywanie podstawowych umiejętności sensorycznych i motorycznych, kształtowanie się reakcji antypacyjnych, zrozumienie stałości przedmiotu i tworzenie obrazów umysłowych, które później ułatwią rozwiązywanie problemów. Postęp w funkcjonowaniu poznawczym w ogromnej mierze zależy od powstawania i precyzowania pojęć. Pojęcie jest obrazem umysłowym reprezentującym przedmiot lub zdarzenie. Szczególnie ważne są zmiany w zakresie pojęć, kształtu, wielkości, przestrzeni, klasy i czasu.

Studiowanie rozwoju języka jest pod nazwą psycholingwistyki. Mózg i struny głosowe pozwalają ludziom dopasować symboliczne reprezentacje do porównywalnych, mających znaczenie, wokalizacji. Lewa półkula jest tą częścią mózgu, która bezpośrednio łączy się z językiem i jego rozwojem. Etapy rozwoju języka występują w wyraźnie ustalonej kolejności. Ze stadium głużenia (ok. 2 mies. Życia) niemowlę przechodzi w stadium gaworzenia (ok. 6 mies. życia). Pierwsze słowo wypowiedziane zostaje ok. 12 a 18 miesiącem życia. Pojawienie się pierwszego słowa jest określane jako stadium słowa-zdania (holofrazy) i często jest ono pomostem między zdolnościami recepcyjnymi i ekspresyjnymi niemowlęcia. Po pojawieniu się pierwszego słowa, słownik dziecka szybko się bogaci. Wyraźny postęp w opanowywaniu gramatyki jest widoczny w późniejszym okresie wieku niemowlęcego i w okresie poniemowlęcym. W rozwoju zdań szczególne znaczenie ma używanie słów należących do klas osiowych i do klas otwartych. Po nich następują zdania telegraficzne.

Osobowość i rozwój społeczny.

W pierwszych latach życia osobowość i rozwój społeczny kształtuje się głównie w rodzinie i przez rodzinę. Dzięki wczesnym interakcjom z rodzicami dzieci zyskują lepsze zrozumienie siebie i swojego otoczenia społecznego.

Kształtuje się emocjonalne przywiązanie pomiędzy opiekunem a niemowlęciem. Prawdopodobnie podstawowymi bodźcami dla rozwoju przywiązania są selektywny uśmiech społeczny, lęk przed obcymi i lęk przed separacją.

Kształtuje się rozwój odpowiednich ról płciowych. Na rozwój osobowości i rozwój społeczny wpływ ma również zabawa.

WŁAŚCIWOŚCI DZIECKA

              Przechodząc do przykładu Asi, z analizy dokumentów dowiedziałam się, że waga jej wynosiła 3600 g, a długość 52 cm. Należy zaznaczyć, że proporcje ciała noworodka są odmienne od proporcji ciała dzieci starszych; głowa jego i wielkość jego mózgu jest stosunkowo duża, twarz stosunkowo mała, tułów długi a kończyny krótkie – tak też wyglądała Asia.

Tempo wzrastania niemowlęcia jest wolniejsze niż płodu. Średnio Asia - niemowlę przybywała na wadze w ciągu:

I kwartału – ok. 30g dziennie

II kwartału – ok. 20g dziennie

III kwartału- ok. 15g dziennie

IV kwartału- ok. 12g dziennie,

przy czym wzrost dziewczynki widoczny był przede wszystkim we wzroście tkanki tłuszczowej, muskulatury i kośćca. W czasie wzrastania zmieniały się proporcje ciała niemowlęcia. Powiększał się obwód klatki piersiowej w stosunku do obwodu głowy, powiększała się twarz i wydłużały kończyny.

Dziewczynka przyjmowała postawę leżącą asymetryczną - leżąc na plecach zwracała głowę w jedną stronę, a kończyny leżały asymetrycznie (jedna wyprostowana – ta po stronie głowy a druga zgięta),

Zaobserwowane odruchy Asi to m.in.:

o       odruch źrenicowy (zwężenie źrenic oka pod wpływem światła), mrugania (zamykanie powiek pod wpływem dotknięcia rogówki), ssania, połykania

o       krzyk (pierwszy krzyk jest reakcją bezwarunkową na dopływ powietrza do płuc, dalszy krzyk jest reakcją bezwarunkową na bodźce zewnętrze i wewnętrzne),

o       odruch wydalania moczu i kału, ssanie, kichanie, kaszel,

o       odruch Babińskiego (unoszenie dużego palca przy podrażnieniu stopy

o       odruch Moro (nagłe szarpnięcia dziecka, silny, hałas, światło wywołują ruch -  unoszenie kończyn i przyciąganie ich do ciała w geście obejmowania)

o       odruch chwytny ( zaciskanie dłoni na przedmiocie i mocne trzymanie tak, że można dziecko unieść i oderwać od podłoża)

o       odruch oczno- karkowy (= odruch Peipera)- nagłe działanie silnego światła na oko noworodka powoduje cofnięcie główki.

Asia spała ok. 16-18 godz. na dobę. Jeśli chodzi o jej możliwość odbierania bodźców to dało się zauważyć, że kiedy płakała podniesienie uspokajało ją (zmysł równowagi). Potrafiła odróżnić smaki: słodki, słony, kwaśny i gorzki lubi słodki, reagowała na zapach pewnych pokarmów (rozpoznawała zapach mleka matki, a także mogła zlokalizować zapach i odwrócić się od nieprzyjemnych zapachów). Preferowała dźwięki o czystych tonach, jej wypowiedzi charakteryzowały się  wysoką intonacją, rozpoznawała głos matki. W tym początkowym okresie jej akomodacja wzroku i ostrość widzenia były ograniczone (np. przyglądała się i próbowała śledzić poruszający się obiekt). W 2-3 tygodniu patrząc na wyraz twarzy rodzica, jak on wysuwała język, otwierała usta, zaciskała wargi.

W drugim kwartale życia doskonalą się u Asi spostrzeżona dziecięce. W krzyku dziecka coraz częściej pojawiają się dźwięki wchodzące w skład mowy ludzkiej. Reakcja głosowe mają jednak charakter reakcji bezwarunkowej i nazywane są gruchaniem .

Czteromiesięczna Asia w pozycji na brzuszku unosi główkę i barki, a pięciomiesięczna siada samodzielnie opiera się w tej pozycji „na brzuszku” podpiera się kolankami.

Na początku drugiego kwartału dziewczynka wyciąga coraz częściej rączki do przyciągających do wzrokiem przedmiotów, co staje się wstępem do dalszego rozwoju chwytania. Sześciomiesięczna Asia chwyta już przedmioty pod kontrolą wzroku, jednak ma jeszcze trudności, ponieważ poszczególne przedmioty spostrzega z tłem, na którym się znajdują.

              W trzecim kwartale spostrzeżenia dziecka coraz częściej łączą się z rozwojem jego działalności ruchowej, której podstawę stanowią połączenia między analizatorami wzrokowymi, słuchowymi, a analizatorami kinetyczno – ruchowymi, co warunkuje lepsze przystosowania ruchów dziecka do otaczającej je rzeczywistości i coraz sensowniejszych w niej działanie. Mała Asia początkowo chwyta przedmiot całą garścią (=chwyt małpi – duży palec pozostaje w jednej płaszczyźnie z pozostałymi, nie przeciwstawiają się im). W miarę doskonalenia się czynności manipulacyjnych, zaczyna ona przeciwstawić kciuk pozostałym palcom (tzw. chwyt pestkowy).

Okres ten pod względem rozwoju mowy nazywany jest okresem gaworzeniem właściwego. Faktycznie, Asia wymawia poszczególne sylaby, a nawet tworzy z nich dwuczłonowe łańcuchy, które jednak nie są jeszcze wyrazami.

Gdy osiągnęła wiek 9 miesięcy zaczęła rozumieć pojedyncze słowa, natomiast samodzielnie zaczęła wypowiadać je mniej więcej trzy miesiące później. Dalszy rozwój mowy nastąpił bardzo szybko.

Sprawność ruchowa Asi wyraźnie się rozwinęła: niemowlę swobodnie siedzi, zaczyna raczkować, a pod koniec dziewiątego miesiąca próbuje stawać opierając się o krawędzie rożnych sprzętów. Potrafi trzymać po jednym przedmiocie  każdej rączce i naśladuje niektóre ruchy domowników. Pod koniec trzeciego kwartału życia potrafi wykonać najprostsze czynności na polecenie słowne, np.: „pomachaj rączką”.

Okres ten przedstawię w formie skróconej tabelki.