WYKŁAD I i II
· „Pedagogika społeczna jest nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z etyką i kulturoznawstwem (teorią i historią kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia. Można go najkrócej określić jako zainteresowanie wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska, wpływem warunków bytu i kręgu kultury na człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk siłami człowieka w imię ideału” (H. Radlińska, Pedagogika społeczna, Wrocław, 1961, s. 361).
· „Pedagogika społeczna bada możliwości przekształcania środowiska z punktu widzenia pomocy ludziom w rozwoju oraz poszukuje przesłanek dla działań przekształcających” (A. Kamiński, 1974, s. 12) szczególnie dla informacyjnego przygotowania działań praktycznych. W skład tego przygotowania wchodzą: przesłanki projektowania, diagnoza społeczna i preparacja podmiotów działających.
· Pedagogika społeczna – jako nauka stosowana – dotyczy tego, co może nastąpić pod wpływem celowych – opartych na wartościowaniu albo doświadczeniu powinności – działań ludzkich w zakresie objętych kompetencją pedagogiczną.
· Jednym z głównych przedmiotów badań pedagogiki społecznej jest PRAKSJA (gr. praksis: działanie, czynności) obejmująca między innymi takie kategorie jak:
a. potencjał indywidualny i społeczny (siły ludzkie i siły społeczne),
b. ogólne cele działania: wartości i normy aksjologiczne (rzeczywistość jest przetwarzana w imię ideałów, zasad, godziwych potrzeb),
c. warunki działania (na przykład możność działania w sensie sytuacyjnym),
d. generalne sposoby działania: siłami własnymi – jednostek i środowiska – dokonuje się rzeczywista przemiana środowiska,
e. środki działania (na przykład spożytkowanie sił ludzkich),
f. podmiot działający (w szczególności możność działania w sensie dyspozycjonalnym),
g. wyniki działania: przetworzone środowisko tak, i pod takim względem, aby korzystnie wpływało na samorealizację osobową, zapewniało byt wartościom, nasycało społeczne obszary wartościami.
Podstawowe kategorie pojęciowe pedagogiki społecznej:
· Środowisko to te elementy otoczenia, w których zasięgu oddziaływań znajduje się obiekt (N. Wolański, 1983, s. 10)
· Środowisko nie jest sumą elementów, ale całością: jest systemem.
· Dominujące elementy środowiska:
1. naturalny (przyrodniczy),
2. kulturowo – cywilizacyjno – ekonomiczny,
3. społeczny (relacje ludzkie i ich uwarunkowania),
4. aspekty nieobserwowalne, psychiczne, duchowe, aksjologiczne,
5. historyczny.
· Środowisko obiektywne – to zespół elementów otoczenia pozostających ze sobą w różnorodnych zawiązkach.
· Środowisko subiektywne – to te elementy otoczenia, które stanowią potrzeby obiektu (N. Wolański, 1983, s. 13, 28).
· Środowisko życia obejmuje wszystkie możliwe konfiguracje elementów środowiska, w których przebywa jednostka ludzka.
· Istotne jest dostrzeżenie wzajemności oddziaływań konfiguracji elementów środowiska oraz tych elementów osobowych jednostki, które orientują jej stosunek do środowiska.
· Ważnym elementem stanowiącym o jakości relacji zachodzących w środowisku życia, jak też o jego przekształceniach jest postawa, jaką jednostka przyjmuje wobec środowiska.
** Helena Radlińska wyróżnia następujące typy postaw jednostki wobec środowiska:
A. Postawa czynna (twórcza) – polega na urzeczywistnianiu wartości, ulepszaniu warunków środowiskowych. Kształtują ją czynniki osobowe (zdrowie, wiek, cechy psychiczne) i czynniki pozaosobowe (społeczne) związane z działaniem innych, wzorcami pożądanych zachowań oraz dobrami kultury.
B. Postawa bierna – może być warunkowana niskim stopniem psychofizycznej sprawności organizmu, niekorzystną sytuacją społeczną (przemoc) lub młodym wiekiem. Wyraża się w uleganiu wszelkim, nawet przypadkowym wpływom środowiska w postępowaniu społeczno – pedagogicznym, ważna jest wobec tych osób orientacja ochronna, wyrażająca się w ochronie jednostki oraz stwarzaniu jej warunków pomyślnego rozwoju.
C. Postawa obronna – uwidacznia się w odrzucaniu wszelkich wpływów środowiska. Może wyrażać się w negowaniu wpływów środowiska (na przykład młodzież w okresie dorastania, ale także w ochronie skierowanej na siebie lub innych wyrażającej się na przykład w transgresji mającej miejsce w sytuacjach trudnych w rodzinie. Zatem obronny stosunek jednostki do środowiska może zaowocować korzystną zmianą w perspektywie rozwojowej.
** Przetwarzanie środowiska życia jego siłami znajduje współczesne odniesienia poprzez następujące kategorie:
a. wsparcie społeczne,
b. empowerment (wzmacnianie),
c. edukację środowiskową.
Ad. a.
· Wsparcie społeczne jest to określone działanie (kompleks czynności) jednych ludzi (jednostek, grup społecznych) wobec innych.
· Wsparcie społeczne jest to ukierunkowane działanie zorientowane na osoby (jednostki), grupy społeczne (określone zbiorowości), które znalazły się w sytuacji trudnej, uwarunkowanej czynnikami immanentnymi lub zewnętrznymi (Winiarski, 1999, s. 7).
· Wyróżnia się wsparcie:
- emocjonalne, polegające na dawaniu komunikatów werbalnych i niewerbalnych typu: „jesteś przez nas kochany”, „jesteś nasz”, „lubimy cię”,
- wartościujące, polegające na dawaniu jednostce komunikatów typu: „jesteś dla nas kimś znaczącym”, „dzięki tobie mogliśmy to osiągnąć”, „trzymaj się tak dalej”,
- instrumentalne, czyli dostarczanie konkretnej pomocy,
- informacyjne, czyli udzielanie rad i informacji (S. Kawula, 1996, s. 1-6).
Ad. b.
· Empowerment oznacza „budzenie sił ludzkich” (J. Szmagalski, 1994) i oznacza kładzenie nacisku na silne strony człowieka w przeciwieństwie do koncentracji na patologii. Pracownik socjalny w tym podejściu nie występuje jako ekspert czy uzdrawiacz, ale jako osoba inspirująca jednostki do urzeczywistniania ich silnych stron i potencjału.
Ad. c.
· Edukacja środowiskowa opiera się na trzech przesłankach:
1. koncepcja człowieka – podmiotu, osoby, która aktywnie uczestniczy w budowaniu świata, która dostrzega to, co ludzi łączy,
2. koncepcja społeczeństwa otwartego (obywatelskiego), czyli zbiorowości, w której realizowane są idee pluralizmu i tolerancji,
3. idea demokracji (W. Theiss, 1996).
Edukacja środowiskowa obejmuje między innymi:
1. pracę środowiskową (community work), która polega na dostarczaniu jednostkom, grupom, organizacjom profesjonalnego wsparcia o charakterze technicznym, edukacyjnym czy organizacyjnym,
2. wzmacnianie społeczne (empowering), które stanowi funkcję edukacji środowiskowej oraz pracy środowiskowej. Jest to proces rozwijania wiedzy, umiejętności i pewności siebie oraz docieranie do miejscowych zasobów i sił, odkrywanie pozytywnych czynników środowiska, źródeł zmiany,
3. działanie środowiskowe (community action) jest aktywnością, która łączy osoby i grupy w celu realizacji określonych potrzeb lokalnych. Celem takiego działania w szerszym wymiarze może być rozwój społeczności lokalnej.
WYKŁAD III
Ekologiczna teoria rozwoju człowieka U. Bronfenbrennera.
W świetle tej teorii przyjmuje się, że:
· rozwój jednostki (osoby) dokonuje się w kontekście jej związków ze środowiskiem,
· rozwijająca się osoba jest dynamiczną jednostką, która nie tylko podlega wpływom środowiska, ale także sama oddziałuje na środowisko,
· istotne dla rozwoju człowieka środowisko nie jest ograniczone do pojedynczego, bezpośrednio oddziałującego siedliska, ale obejmuje powiązania pomiędzy różnymi siedliskami oraz wpływy większych środowisk,
· środowisko ekologiczne jest układem koncentrycznym struktur – każda zawiera się wewnątrz następnej. Struktury te są określane jako mikro-, mezo-, egzo- i makrosystemy (U. Bronfenbrenner, 1999, s. 21-22).
MAKROSYSTEM jest to:
- wzorzec aktywności, ról społecznych i relacji interpersonalnych doświadczanych przez rozwijającego się człowieka w danym siedlisku, charakteryzującym się różnymi właściwościami fizycznymi i materialnymi (tamże, s. 22),
- elementy siedliska: działanie, rola, relacja interpersonalna, interakcje twarzą w twarz,
- kluczowym słowem występującym w definicji mikrosystemu jest „doświadczanie”, co wskazuje na to, że istotne cechy danego środowiska obejmują nie tylko jego obiektywne właściwości, ale także sposób, w jaki te właściwości są postrzegane przez osoby w danym środowisku (tamże).
SIEDLISKO jest miejscem, w którym osoby mogą bez trudu nawiązywać bliskie, osobiste relacje – może to być dom rodzinny, ośrodek dziennej opieki, plac zabaw itp. (tamże).
MEZOSYSTEM tworzą wzajemne relacje pomiędzy dwoma lub więcej siedliskami, w których aktywnie uczestniczy rozwijający się człowiek, np. dla dziecka będą to relacje pomiędzy domem a szkołą czy sąsiedzką grupą rówieśników, dla dorosłego – relacje pomiędzy rodziną, pracą a życiem towarzyskim (tamże). Mezosystem jest „systemem mikrosystemów”, który powstaje wtedy, gdy rozwijająca się osoba przechodzi do innego środowiska (tamże, s. 25).
EGZOSYSTEM odnosi się do – jednego lub więcej siedlisk, w których rozwijający się człowiek aktywnie nie uczestniczy, ale to, co się w nich dzieje, pozostaje pod wpływem tego - bądź wpływa na to - co się dzieje w siedliskach, w których człowiek aktywnie działa (tamże) – dla dziecka egzosystemem może być zakład pracy rodziców, klasa, do której uczęszcza starsze rodzeństwo.
MAKROSYSTEM oznacza zawartość, na poziomie i formy i treści systemów niższego rzędu (mikro-, mezo- i egzosystemu), istniejąca lub mogąca istnieć w ramach danej subkultury lub kultury, ujmowania jako całości łącznie z leżącą u jej podstaw ideologią czy systemem przekonań (tamże, r. 26).
U. Bronfenbrenner wprowadza ponadto pojęcie CHRONOSYSTEMU odnoszącego się do wpływu na rozwój człowieka zmian zachodzących w tych środowiskach, w których dana osoba żyje. Najprostsza forma chronosystemu ogniskuje się wobec życiowych przejść (transition).
Rozpoznaje się dwa typy przejść:
1. normatywne, taki jak: pójście do szkoły, dojrzewanie, rozpoczęcie pracy zawodowej, przejście na emeryturę,
2. nienormatywne: śmierć lub poważna choroba w rodzinie, rozwód, przeprowadzka. Takie przejścia zdarzają się w ciągu całego życia i często wywołują zmiany rozwojowe (U. Bronfenbrenner, 1986, s. 724).
W trakcie życia jednostka zmienia środowiska (siedliska), w których funkcjonuje. Zmiany te nazywa Bronfenbrenner PRZEJŚCIEM EKOLOGICZNYM i traktuje je jako kluczowe momenty w rozwoju.
Przejście ekologiczne „występuje, gdy pozycja osoby w jej środowisku ekologicznym ulega zmianie w wyniku zmiany pełnionej roli, zmiany siedliska lub obu tych zmian jednocześnie”, przejście ekologiczne jest zarówno konsekwencją, jak i czynnikiem uruchamiającym dalszy rozwój (op. Cit., s. 26-27).
WYKŁAD IV
Kategoria działania społecznego w pedagogice społecznej.
· Samo działanie można pojmować jako jednostkową organizację działalności, charakteryzującą się jednością sensu i /lub znaczenia, jakie nadaje jej podmiot indywidualny lub zespołowy,
· Działanie społeczne wyraża się w strukturyzowaniu teraźniejszości przez przyszłość i nadawaniu sensu antycypacji (Soulet, 1996). Antycypacja – wyprzedzania, przewidywanie
· Celem działania społecznego rozumianym jako pewne wyobrażenie stanu finalnego danej sytuacji, która spowodowała podjęcie działania, jest przekształcanie rzeczywistości społecznej,
· Tak pojmowana kategoria działania społecznego obejmuje następujące elementy:
- definiowanie sytuacji, jej określenie, opisanie, nazwanie, stawianie pytań: co to jest?, dlaczego takie jest?
- orientowanie działania przez określanie jego celów i uzasadnień. Pytania: po co? Dlaczego zamierzamy podjąć takie działanie?
- podejmowanie aktywności (bądź projektowanie jej tylko, bądź jedynie wskazywanie na niezbędność jej podjęcia). Pytania: kto? Gdzie? Jak zamierza działać? (cele realne do osiągnięcia).
· Można wyodrębnić następujące formy działań społecznych:
- profilaktykę,
- pomoc,
- ratownictwo,
- opiekę,
- kompensację społeczną.
· Profilaktyka stanowi „ogół działań zapobiegających niepożądanym zjawiskom w rozwoju i zachowaniu się ludzi”. W pedagogice społecznej pod pojęciem profilaktyki rozumie się szczególnego typu działalność związaną z neutralizowaniem wpływu czynników powodujących potencjalne zagrożenie rozwoju biologicznego, społecznego i kulturalnego, polegające na ujawnieniu zarówno sytuacji, uwarunkowań negatywnych zaburzających rozwój, jak i tych elementów środowiska, które obecnie jeszcze nie wywołują zagrożenia, ale w przyszłości mogą zaburzyć pomyślny przebieg rozwoju jednostki lub środowiska życia.
Wyodrębnia się trzy poziomy działań profilaktycznych:
1. poziom uprzedzający, zbliżony do pomocy wspierającej pomyślny rozwój, zachodzący wówczas, gdy nie występują jeszcze nawet zwiastuny zagrożenia,
2. poziom hamowania najdrobniejszych symptomów zagrożenia, kierowany do osób i środowisk zagrożonych, grup tzw. wysokiego ryzyka społecznego,
3. poziom interwencji, działań naprawczych i uzupełniających, którego celem jest niedopuszczanie do pogłębiania się sytuacji trudnych.
· POMOC wg H. Radlińskiej stanowią działania mające wspierać pomyślny rozwój zarówno osób z jakichś względów zagrożonych jak i wszystkich członków społeczności.
W pomocy występuje świadome uczestnictwo i współpraca pomagających i korzystających z pomocy w pełni za siebie odpowiedzialnych.
· Ratownictwo stanowi pomoc doraźną, świadczoną pospiesznie w chwilach klęski, żywiołu, nagłego nieszczęścia. Ratownik jest najczęściej specjalistą, który „zarządza” określonymi działaniami. „Ratowany” zdaje się na jego polecenia, czasem nawet nie jest świadomy zdarzeń i nie umie lub nie może współdziałać z ratownikiem. Ratownictwo staje się często elementem wstępnym, wprowadzającym do zorganizowanych działań opiekuńczych.
· Helena Radlińska opisuje opiekę jako formę działań świadczonych we wszystkich sytuacjach życiowych, w których ludzie dotknięci niekorzystnym układem wydarzeń losowych nie potrafią lub nie dysponują wystarczającymi siłami do przezwyciężenia zaistniałych trudności. Opieka jest działalnością zindywidualizowaną i opiera się na dokładnej diagnozie potrzeb. Jest też formą zawierającą w sobie elementy zależności podopiecznego od opiekuna. W relacjach tego typu opiekun przejmuje w jakimś stopniu odpowiedzialność za losy drugiego człowieka.
· Kompensacja społeczna oznacza celowe wyrównywanie braków, uzupełnianie lub zastępowanie niepomyślnych składników sytuacji osobistej czy grupowej, stwarzanie warunków życia uznawanych za normalne (H. Radlińska).
WYKŁAD V
...
Kaacha91