Klimat społeczny instytucji jest ważnym, ale nie jedynym, czynnikiem, od którego zależy efektywność procesu wychowania. Występuje on w kontekście innych, obiektywnych czynników współdeterminujących sukcesy i klęski pedagogiczne. 

Dość rzetelnym i trafnym narzędziem pomiaru klimatu społecznego jest skala skonstruowana przez R. Moosa, zwana Social Climate Environment Scale. Wzorując się na niej autor  opracował dziewięć wersji techniki badania klimatu społecznego dziewięciu typów środowisk społecznych, np.: szpitale i ośrodki lecznicze, instytucje korekcyjne, jednostki wojskowe, społeczności: studenckie, szkolne, terapeutyczne itp.

Według R. Moosa klimat społeczny jest swoistą osobowością instytucji. Podobnie do osobowości człowieka każda instytucja wytwarza w ciągu swojego rozwoju własną, niepowtarzalną „osobowość organizacyjną”, która jest zestawieniem różnych zachowań jej uczestników.

Diagnoza klimatu społecznego instytucjonalnego środowiska wychowawczego może być podstawą do formułowania praktycznych zaleceń i dyrektyw ukierunkowujących pożądane zmiany jego wychowawczych parametrów.

              Według R. Moosa klimat społeczny każdej instytucji i jej środowiska ma trzy podstawowe wymiary:

1.       Stosunki interpersonalne w obrębie instytucji

2.      Rozwój osobisty uczestników instytucji

3.      System organizacyjny.

Każdy wymiar jest charakteryzowany za pomocą kilku wskaźników inferencyjnych, którym jest przyporządkowanych po kilkanaście wskaźników empirycznych.

Skala klimatu społecznego zawiera dziewięć podskal mierzących nasilenie, składających się na dany wymiar klimatu społecznego.

1.       Podskala „Zaangażowanie” mierzy stopień zaangażowania wychowawców i wychowanków w realizację ich codziennych zadań i obowiązków.

2.      Podskala „Podtrzymywanie” określa nasilenie i rodzaj zachęt stosowanych przez wychowawców w stosunku do wychowanków oraz pozwala na określenie poziomu „wsparcia emocjonalnego” wychowanków przez wychowawców.

3.      Podskala „Ekspresja” umożliwia  określenie stopnia swobody ekspresji, tj. zakresu swobody wychowanków w wyrażaniu uczuć, w tym także uczucia wrogości w stosunkach interpersonalnych.

4.     Podskala „Autonomia” pozwala na określenie stopnia samodzielności wychowanków w codziennym postępowaniu.

5.      Podskala „Orientacja praktyczna” służy do oceny działalności instytucji w zakresie rozwiązywania problemów praktycznych wychowanka, takich jak nauka szkolna czy przygotowanie zawodowe i do samodzielnego życia w społeczeństwie.

6.     Podskala „Orientacja na problemy osobiste” umożliwia ocenę umiejętności wychowanków dokonywania „wglądu w siebie” i pokonywania wewnętrznych trudności motywacyjnych i emocjonalnych.

7.      Podskala „ Porządek i organizacja” pozwala oszacować skłonności wychowawców do postrzegania zewnętrznych przejawów ładu i porządku oraz dyscypliny wewnątrzinstytucjonalnej.

8.     Podskala „Jasność celów, zadań, regulaminów” określa stopień znajomości i zrozumienia przez wychowanków i wychowawców formalnych wymagań stawianych przez instytucję.

9.     Podskala „ Kontrola wychowawcza” dostarcza informacji o poziomie skłonności wychowawców do spełniania funkcji kontrolno-opiekuńczych w procesie wychowania.

Przedstawione powyżej podskale składają się na trzy wymiary. Trzy pierwsze podskale  składają się na wymiar zwany „Stosunki interpersonalne”, trzy kolejne należą do wymiaru „Rozwój osobisty”, a trzy ostanie – wymiaru „System organizacyjny”.

Według R. Moosa pozytywny klimat społeczny w opinii członków danej zbiorowości placówki sprzyja rozwojowi osobowemu wychowanków, ich samowychowaniu i samorealizacji.

Skala klimatu społecznego instytucji korekcyjnej R. Moosa jest skalą szacunkową. Zwiera ona 90 pozycji, które odnoszą się do różnych aspektów klimatu społecznego. Ich prawdziwość bądź fałszywość określa się w toku badań diagnostycznych. Każdej pozycji przypisuje się wartość 1 lub 0 w zależności od udzielonej przez badanego odpowiedzi. Za odpowiedź zgodną z kluczem kodowym badany uzyskuje 1 punkt, zaś za odpowiedź niezgodną nie otrzymuje punktu. W każdej z podskal można minimalnie otrzymać 0 punktów, a maksymalnie – 10 punktów. Zakłada się, że im wyższe są one w trzech ostatnich, tym bardziej sprzyjający jest klimat wychowawczy danej instytucji. W wyniku badań przeprowadzonych tą techniką uzyskuje się średnie miary i średnie arytmetyczne w zakresie poszczególnych podskal. Statystyczne opracowanie wyników pozwala na globalne oszacowanie jakości klimatu społecznego instytucjonalnego środowiska wychowawczego. Im większe są rozbieżności w jego ocenie dokonywanej przez wychowanków i wychowawców, tym mniejsze prawdopodobieństwo że klimat społeczny danej placówki sprzyja poprawnemu przebiegowi procesu wychowania. 

Skala przedstawiona poniżej służy do pomiaru klimatu społecznego instytucji i środowisk wychowawczych, takich ja: domu dziecka, zakłady wychowawcze, ogniska wychowawcze i zakłady poprawcze.

SKALA KLIMATU SPOŁECZNEGO INSTYTUCJI KOREKCYJNEJ

-          WG R. MOOSA

     Przekład i adaptacja Lesław Pytka na pdst. Książki Rudolfa H. Moosa : Evaluating Correctional nd Community Settings. A Wiley-Interscience Publication, John Wiley and Sons, New York – London – Sydney – Toronto 1975.

      Skala składa się z 9 podskal mierzących trzy wymiary: stosunki interpersonalne, orientacje kadry  system organizacyjny.

Tabela podskal oraz przyporządkowanych im itemów: