Początki – lata przedwojenne

Pierwszymi reportażystami byli sprawozdawcy radiowi, którzy opisywali słuchaczom to, co „widział” mikrofon, zaś rodowód radiowego reportażu artystycznego sięga formy pisanej. Wymienić trzeba tu nazwiska wybitnych polskich reporterów: Melchiora Wańkowicza i Ksawerego Pruszyńskiego. W latach 30. związki pisarzy z radiem były bardzo silne. Tradycję tę przejęło i kontynuowało radio powojenne.

Reportaż literacki, pierwsze sukcesy międzynarodowe

W 1953 r. Redakcją Reportaży w Dziale Literackim PR kierował poeta Bogdan Ostromęcki, w następnych latach również literaci: Władysław Żesławski i Zofia Posmysz. Pierwsze zaś reportaże Andrzeja Mularczyka, Jerzego Janickiego i innych, pisane specjalnie dla radia, ukazywały się na antenie obok prozy reportażowej współczesnych pisarzy. Autorzy siedząc przed mikrofonem, tekst pisany, autorski, mówili wprost do słuchacza. Dzięki wprowadzeniu pierwszych magnetofonów przenośnych, reporterzy zaczęli sięgać – dla celów informacyjnych – do dźwięków, które nas otaczają. Zaczęło się wzajemne oddziaływanie autorów literatury faktu i dziennikarzy. Pierwsze żywe głosy ludzi, zarejestrowane w ich naturalnym środowisku, pojawiły się w reportażu literackim jako egzemplifikacja i uwiarygodnienie zdarzeń.
Reportaż Jerzego Janickiego „Opowieść o mariackim hejnale” (współautor Stanisław Ziembicki) w całości skomponowany był z dźwięków nagranych poza studiem. Reportaż ten w 1956 r. jako pierwszy polski dokument został wysłany na konkurs Prix Italia. Były to początki polskiej szkoły reportażu. Nobilitacją tego gatunku w Polsce było przyznanie Witoldowi Zadrowskiemu w 1966 r. Prix Italia za reportaż „Śmierć słonia”, nagrany w Afryce w czasie safari.
Po 1956 r. znacznie poszerzył się zakres tematów, które można było poruszać na antenie. Feliks Kidawa i Bogusław Czajkowski w montażach dokumentalnych lat 60. odtworzyli przebieg powstania warszawskiego.

Wiele ścieżek reportażu

Lata 70. to złoty wiek polskiego reportażu. Od reportażystów-literatów, którzy stworzyli takie powieści radiowe jak „Matysiakowie” i „W Jezioranach”, pałeczkę przejęły Krystyna Melion, Krystyna Usarek, Maria Rosa. Dzierżył ją mocno Witold Zadrowski, aż do wyrzucenia z pracy w 1973 r. za wyemitowanie głosu Piłsudskiego. Redakcja Reportaży była częścią Naczelnej Redakcji Programów Literackich. Emitowała reportaże i powtarzała je w dwóch programach Polskiego Radia. Od 1968 r. Redakcją Reportaży Literackich kierował Aleksander Małachowski, a po nim – przez blisko 10 lat – Alina Słapczyńska. W Programie 3 Redakcję Reportaży stworzyła Joanna Dąbrowska-Zadrowska.
Ogromne znaczenie dla kształcenia nowych kadr reporterskich miały organizowane od 1970 r. coroczne seminaria reportażu, gdzie prezentowano nagrodzone na konkursach międzynarodowych zagraniczne dokumenty oraz najciekawsze prace z całej Polski.
W rozgłośniach regionalnych powstawały różne „szkoły reportażu” – w Warszawie obowiązywała czystość formy – dążono, by jedynym tworzywem utworu reportażowego był dźwięk autentyczny. W Krakowie Jacek Stwora z narracji autorskiej uczynił ważny element utworu. Dramaturgię budował nie z przebiegu zdarzeń, lecz w ścieraniu się myśli i idei. Jego dokument „Pasja, czyli misterium Męki Pańskiej w Kalwarii Zebrzydowskiej widziane” w 1972 r. zajął drugie miejsce na Prix Italia. W białostockiej szkole reportażu rzeczywistość była celowo przerysowywana i w ten sposób autorzy osiągali efekt satyryczny – mocniej uderzający w negatywne zjawiska naszego życia. W Zielonej Górze Irena Linkiewicz stała się „mistrzynią naturalnej groteski”.

Trudne lata 80

Wydarzenia lat 1980-1981 stanowiły wyzwanie wobec reportażu. W tym czasie powstały dwa wielkie dokumenty epickie, które wchodzą do kanonu polskiego reportażu: „Festung Breslau” Jerzego Tuszewskiego i „Polski Sierpień” Janiny Jankowskiej. Reportaż z sierpniowego strajku w Stoczni Gdańskiej uzyskał w 1981 r. na Prix Italia trzecie miejsce w kategorii dokumentu.
Stan wojenny. W 1983 r. Redakcja Reportaży Literackich została rozwiązana, by wrócić w 1984 r. już bez przymiotnika „literacka” w zreformowana strukturę Polskiego Radia do Programu IV. W tym okresie redakcją kierował Adam Wielowieyski. Reporterzy najczęściej podejmowali tematy z obszaru tzw. małego realizmu społecznego i z tej perspektywy opowiadali o zjawiskach współczesności. W dalszym ciągu odbywały się seminaria, warsztaty i konkursy dla reportażystów. Ich liczba i atrakcyjność znacznie wzrosła. Na przełomie 1988/89 redakcją kierowała Irena Piłatowska a tuż przed rozwiązaniem Redakcji Reportaży w Programie IV jej kierownikiem był Jerzy Swalski.

Nowe możliwości, nowe wyzwania

Po powrocie w 1989 r. dziennikarzy i reporterów zwolnionych w stanie wojennym, powstała w Programie 1 Redakcja Reportaży, której kierownikiem została Alicja Maciejowska. W nowej sytuacji politycznej przed twórcami otworzyły się nieznane w historii radia możliwości podejmowania wszystkich zakazanych do tej pory tematów.
Redakcją Reportaży od jesieni 1992 kierował Krzysztof Wyrzykowski.
W 1992 r. czwarte miejsce w kategorii dokumentu radiowego w konkursie Prix Italia otrzymał „Testament” Macieja Drygasa, reżysera filmowego, który na co dzień nie zajmował się twórczością radiową.
W 1993 r. Irena Piłatowska z reżyserem Waldemarem Modestowiczem stworzyli pierwszy w historii radia reportaż zrealizowany w technice cyfrowej „Chwalcie łąki umajone”, który zdobył specjalne wyróżnienie w konkursie Premios Ondas.
W 1994 r. zmarł Jacek Stwora i w tym też roku została ustanowiona nagroda jego imienia dla młodych reportażystów. W 1998 r. powstało Studio Reportażu i Dokumentu kierowane przez Janinę Jankowską (do końca lutego 2004) – pracujące na rzecz programów Polskiego Radia.

Wciąż sukcesy

Polscy reportażyści wciąż odnoszą sukcesy międzynarodowe. Rok 1998 przyniósł podwójny sukces na Premios Ondas w Barcelonie. Główne nagrody przypadły: Janinie Jankowskiej za „Powódź wszystkich Polaków” oraz Agnieszce Czarkowskiej i Alicji Pietruczuk z Białegostoku za „Cały Wasz...”. W 1999 znów w Barcelonie triumfowało Polskie Radio. Premios Ondas otrzymała Irena Piłatowska za „Kosowo z daleka” oraz Maria Blimel i Wanda Wasilewska za „Zawód na czasie”.
W najważniejszych krajowych konkursach laury zbierali także pracownicy Studia Reportażu i Dokumentu. Prestiżową Nagrodę SDP „Wolności Słowa” otrzymała w 1999 roku Irena Piłatowska za „Prawdę odwróconą” wygrywając z reportażystami prasy, telewizji i radia. Za reportaż ten autorka uhonorowana została także Grand Prix KRRiT. Laureatami tej nagrody „Grand Press” są m.in.: Maciej Drygas, Grażyna Wielowieyska, Hanna Bogoryja-Zakrzewska, Maria Blimel i Wanda Wasilewska oraz Jolanta Krysowata.
1 marca 2004 roku Irena Piłatowska została redaktorem naczelnym Studia Reportażu i Dokumentu. Zespół powiększył się o reportażystów z Programu 3.
Pracuje na potrzeby wszystkich programów Polskiego Radia S.A. Podejmuje także różne działania pozaantenowe.
W 2004 r. laureatką Prix Europa została Jolanta Krysowata z rozgłośni PR we Wrocławiu za reportaż „Osieroceni”, zaś we wrześniu 2004 r. reportaż Anny Sekudewicz i Anny Dudzińskiej z Polskiego Radia w Katowicach „Cena pracy” zdobył główną nagrodę Prix Italia w kategorii dokumentu wydarzeniowego.

Reportaż – gatunek sztuki radiowej istniejący i rozwijany w radiu publicznym – wciąż najlepiej przekazuje i portretuje losy zwykłego człowieka – jego problemy, tragedie, sukcesy.

opr. Polskie Radio

Reportaż radiowy - czym jest?
Reportaż radiowy to:

§             maestria dźwięku i słowa,

§             to co ulotne i trwałe,

§             świat zamknięty na czarodziejskiej taśmie,

§             to widzenie uchem,

§             ludzie, zdarzenia

Typologia reportażu radiowego

§             Portret

§             Interwencyjny

§             Społeczny

§             Historyczny

Retrospekcyjny - dokument