Kirst Hans Hellmut - Pan Bóg śpi na Mazurach.pdf - Kirst Hans Helmut - mirued

HANS

HELLMUT

KIRST

Pan Bóg śpi

Mazurach

OD TŁUMACZA

Będąc jako tłumacz niewolnikiem autora, mam jednak z nim pewne

osobiste porachunki. Wcale też z nich nie rezygnuję. Wynikają one

z tego, że kiedy pracowałem nad przekładem tej powieści, nie zawsze

mogłem się z autorem zgodzić. Nadto wymaga ona, oprócz nielicz-

nych przypisów, pewnych, jak mi się zdaje, dość istotnych wyjaśnień,

omówień.

Tytuł tej książki, Pan Bóg śpi na Mazurach, ma swoją dwukrotnie

powtarzającą się wykładnię. Zacytuję pełniejszą z tych dwóch, niemal

identycznych wersji. Oto mówi jeden z bohaterów: „Jest nad nami

błogosławieństwo krainy, w której pozwolono nam żyć. To najpięk-

niejszy skrawek ziemi na świecie. Jeszcze nie zniszczony, jeszcze wszys-

tko, co się tu znajduje, to czysta natura. Kiedy Bóg idzie odpoczywać,

kiedy chce spać, wierzę, że przychodzi do nas, żeby spać tutaj. Jeśli

Bóg zechce spać, będzie sypiał u nas, na Mazurach". Żeby było wszyst-

ko jasne: słowa te padają latem 1933 roku. Czy w pełni oddają ówczes-

ną rzeczywistość? I tak, i nie. Tak, bo nawet dziś, pół wieku później,

mówi się o Mazurach podobnie, kiedy się patrzy na jeziora, kiedy się

wejdzie w las. A jednak już wtedy tak zaprezentowany wizerunek

Mazur nie mógłby być przyjęty bezkrytycznie.

Sama powieściowa wioska Maule, najbliższa jej okolica mogły być

jeszcze nieskażone cywilizacją, mogły urzekać czystą przyrodą. Zna-

leźć by można więcej takich zakątków, ale przecież do tej krainy wkro-

czył XX wiek z uprzemysłowieniem, nikłym wprawdzie, zalążkowym,

ale rzeczywistym, z wojną, która latem 1914 roku spopieliła ogromne

jej połacie, z epizodem plebiscytowym 1920 roku, który przyniósł zda-

rzenia dramatyczne. W mazurskich miasteczkach czerwieniły się mury

koszarowych kompleksów; wśród pól, lasów i jezior rozciągały się

poligony, które użytkowała i armia cesarskich Niemiec, i Reichswehra

republiki.

A może jednak kłócę się z autorem niepotrzebnie? No bo, jeśli i dziś

krasa tej ziemi budzi zachwyty tak wielu... Skoro sam jestem nią zau-

roczony od lat, po dziś dzień.

Może i w tej powieści, jak to przecież bywa, jak jest zawsze z wize-

runkiem czasów i miejsc niegdysiejszych, w przywoływaniu pamięci lat

i okolic młodości, jak to jest prawie z wszystkim, co za nami, prze-

szłość jawi się i tu w kształcie oczyszczonym, wysublimowanym i wyi-

dealizowanym. Przecież, żeby przy mazurskim temacie tylko pozostać,

najświetniejszy spośród niemieckojęzycznych piewców tej ziemi, Ernst

Wiechert, też nieustannie ulegał owej regule i podporządkowywał się

jej. Najwięksi polscy pisarze, poeci, żeby sięgnąć i na nasze podwórko,

również przez taki pryzmat patrzyli i tak widzieli krainy swojej młodo-

ści.

Hans Hellmut Kirst akcję tej swojej powieści ulokował w mazur-

skiej wiosce Maule, o godzinę jazdy koleją odległej od stolicy powiatu,

Olsztyna. To jawna nieścisłość. Otóż żadna miejscowość ówczesnego

powiatu olsztyńskiego nie była odległa tak daleko od tego miasta, by

trzeba było tam jechać godzinę.

Olsztyn był nie tylko stolicą powiatu warmińskiego, ale i stolicą

rejencji, która obejmowała i powiaty mazurskie. Dlaczego autor od-

szedł od realiów w tej materii? Gdyby tylko w tej, w ogóle można

byłoby zrezygnować z jakiejkolwiek polemiki. Dość odległy od rea-

liów, chwilami niemal groteskowy, co niezwykle ważne, jest wątek

historyczno-polityczny. Rok 1933 to pora zakorzenienia się NSDAP

również na Mazurach i Warmii. A więc i w powieściowej wiosce Mau-

le. Historia dowodzi, że wesołe to nie było.

Groteskowa jest otóż próba okpienia groźnego, prężnego ruchu

narodowosocjalistycznego, zwycięskiego w Niemczech w owym 1933

roku, brutalnego i bezwzględnego. Próba ta zakończyła się niepowo-

dzeniem, gdyż po prostu powieść się nie mogła. Hitlerowcy nie tolero-

wali takich zabaw. No i w Maulach znaleźli się przy okazji tacy,

którzy wykorzystali szansę, jaką im osobiście przyniósł hitleryzm.

Wszędzie dookoła wielu było takich.

Groteskowa deformacja to jednak jakby specyficzna metoda auto-

ra. Spotkać się z nią można i w znanej jego trylogii 08-15, która

przecież zrobiła wielką karierę, bo została przetłumaczona na kilkana-

ście języków (w tym na polski), a ponadto była adaptowana na potrze-

by filmu. Można spotkać groteskę w Fabryce oficerów, również znanej

polskiemu czytelnikowi.

Głęboka niechęć Kirsta do hitleryzmu i hitlerowców, uwidaczniają-

ca się w tych oraz w innych jego powieściach, jest oczywista, a sposób

rozliczania się specyficzny. Może Kirst chciał ukazać w ten sposób, że

wiele zwykłych, szarych ludzi nie zdawało sobie sprawy z istoty hit-

leryzmu? Ze straszliwego zagrożenia, jakie zawierał i roznosił od same-

go początku? Ze skrajnej totalności owego totalitaryzmu?

To fakt, że wielu nie doceniało hitleryzmu, że jeszcze więcej dało się

wziąć na lep populistycznego, nacjonalistycznego, a przecież, zwłasz-

cza na początku, pseudosocjalistycznego oraz wszelkiego innego szta-

fażu. Dla większej jasności można tu posłużyć się uproszczoną syntezą

zawartą w słowach innego z bohaterów tej właśnie powieści Kirsta:

„Cały ten narodowy socjalizm (...) nie jest to coś dla junkrów, raczej

coś pożytecznego dla starych żołnierzy, a i dla robotników też tam

zbywa wiele różności. To właśnie socjalizm..."

Pamiętajmy, że słowa te padają latem 1933 roku, a potem, po „nocy

długich noży", po późniejszych (ale i wcześniejszych ugodach z wiel-

kim kapitałem i junkrami-obszarnikami, czego przecież nie rozgłasza-

ło się szeroko) nawet szczątkowa nadzieja na socjalistyczne elementy

w faszyzmie hitlerowskim stała się iluzją. Został tylko przymiotnik

„socjalistyczna" w samej nazwie NSDAP.

Wspomniałem, że wśród społeczeństwa niemieckiego udręczonego

kryzysem zaczął funkcjonować populistyczny magnes. Nacjonalizm

nigdy nie był Niemcom obcy. Niemcy poszli za Hitlerem. To prawda,

że niejeden obejrzał się i zorientował dopiero wówczas, kiedy już było

za późno i kiedy był już wtłoczony w karny szereg. Kiedy, bywało

chcąc nie chcąc, niemal każdy, kto żył w strasznej Trzeciej Rzeszy, stał

się uczestnikiem, udziałowcem tego ruchu i systemu. Oczywiście, także

masowo, chcąc! Hitleryzm nie dawał się okpić. Wessał przecież dzie-

siątki milionów swoimi metodami, demagogią, wykorzystywaniem róż-

nych uprzedzeń, pretensji i ciągot. Ogłupianiem. Ale i terrorem. Nieje-

den obejrzał się dopiero w obliczu klęsk albo finałowego pogromu. Są

i tacy, którzy nie obejrzeli się po dziś dzień.

Do Bożego snu w mazurskiej krainie nawiązuje Kirst w jednym

z akapitów kończących powieść. Warto przytoczyć te słowa w tym

właśnie miejscu. Mówi jeden z bohaterów powieści: „Będziemy żyli

tak, jak to było zawsze w Maulach". Drugi odpowiada: „Nie będzie-

my już mogli tak żyć. Teraz przestałem już wierzyć, że Bóg uśmiecha

się do nas. Robiliśmy rzeczy, które go zagniewały. Już niedługo bę-

dziemy za to pokutować. Wiem, że Bóg nie sypia już tutaj. Pewnego

zaś dnia również i nam nie będzie już wolno spać na lej ukochanej

ziemi". No tak. Powieść swoją Kirst pisał na początku lat pięćdziesią-

tych.

Tłumacząc tę powieść Kirsta dla polskiego czytelnika pozostawi-

łem, z niewielkimi wyjątkami, niemieckojęzyczną nomenklaturę, jaka

obowiązywała w NSDAP. Nie sądzę bowiem, by przekładanie jej na

polski było celowe. Dlatego pozostawiłem w niemieckim brzemieniu

takie tytuły, jak: Parteigenosse i Kreisleiter, i Ortsgruppenleiter oraz

kilka innych. Celowo pisane jednak są w tekście przekładu małą literą.

Inna możliwość, według mnie, nie istnieje.

* * *

Hans Hellmut Kirst a Ernst Wiechert — to kolejna sprawa warta

choćby krótkiego omówienia. Są w tej powieści Kirsta nawiązania do

Wiecherta. Zarówno w szczątkowych wprawdzie, ale przecież wyraź-

nie wiechertowskich opisach przyrody, jak i w pewnym podobieńst-

wie postaci. Leberecht jest podobny do pana von Balka z Dzieci

Jerominów będącego swoistą apoteozą dobrotliwego, strzegącego da-

wnego porządku, życzliwego uzależnionym odeń ludziom, paternali-

stycznego obszarnika. To typowa postać dla powieści Wiecherta.

Kirst Hans Hellmut - Pan Bóg śpi na Mazurach.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: