98
99
przyczyna celowa staje się częścią ciała człowieka przestaje pełnić rolę zewnętrznej przyczyny. Nie może przecież jednocześnie być zewnętrzną przyczyną i częścią ciała ludzkiego. Dodajmy, że przyczyny celowe oddziałują na całego człowieka, a więc także na jego psychikę i ducha. Rodzice wychowując dziecko, nauczyciele w szkole czy na wyższej uczelni, działają właśnie jako przyczyny celowe, kształtując człowieka na wzór ich samych.
Wróćmy jednak jeszcze do momentu powstania człowieka. Nie odpowiedzieliśmy bowiem na jeszcze jedno pytanie. Człowiek jest jedynym takim bytem, który w istocie posiada dwie możności jednocześnie, możność materialną i niematerialną. Musi być więc jakiś powód takiego właśnie ukształtowania istoty człowieka, że w formie pozostaje możność niematerialna oddzielona od możności materialnej. Trzeba znaleźć taki byt, który mógłby bezpośrednio oddziałać na istotę człowieka w chwili jej powstania i jako podobny do ludzkiej duszy mógłby być jej przyczyną celową. Taki byt musi składać się z aktu istnienia i formy, w której jest możność intelektualna, ale nie może posiadać materii. Tak zbudowane byty Arystoteles nazywał substancjami oddzielonymi, a my dziś możemy po prostu nazwać aniołami. Podkreślmy, że aniołowie nie są przyczynami sprawczymi duszy człowieka, ale przyczynami celowymi. Zatem nie tworzą ludzkiej duszy, a tylko biorą udział w jego kształtowaniu.8 Wynika z tego, że do powstania człowieka potrzebny jest także anioł, jako przyczyna celowa duszy ludzkiej.9 Działanie anioła jako przyczyny celowej różni się jednak od przyczyn celowych materialnych. Nie wchodzi on bowiem w skład ludzkiej duszy, nie staje się duszą ani żadną jej częścią. Jest bowiem odrębnym bytem i dlatego działa zawsze tylko zewnętrznie. A zatem przyczyny zewnętrzne potrzebne do powstania człowieka to:
Bóg
(zewnętrzna przyczyna sprawcza)
Akt istnienia
Anioł
(zewnętrzna przyczyna celowa duszy)
Rodzice Pożywienie
(zewnętrzna przyczyna celowa ciała i psychiki człowieka)
możność materialna
materia
(ciało)
Wyróżniwszy wszystkie podstawowe przyczyny powstania człowieka możemy teraz przedstawić ujęcie genetyczne przy pomocy schematu:
Schemat ujęcia genetycznego człowieka
Przyczyna sprawcza: Przyczyny celowe:
- ciała ludzkiego:
Samoistny akt istnienia.
DNA, rodzice, substancje
materialne potrzebne do budowy ciała, anioł.
- duszy ludzkiej:
"Por. tamże, s. 127.
Konieczność istnienia aniołów jako przyczyn celowych duszy ludzkiej została po raz pierwszy zaproponowana przez M. Gogacza. Por.- M. GOOACZ, Filozoficzna konieczność istnienia aniołów jako celowych przyczyn dusz ludzkich, w: Człowiek we wspólnocie Kościola, Warszawa 1979, s. 87- 116.
Podsumujmy nasze rozważania na temat powstania człowieka. Najpierw samoistny akt istnienia stwarza akt istnienia człowieka w środowisku wszystkich koniecznych przyczyn celowych. Akt istnienia urealnia i aktualizuje istotę, która kształtuje się pod wpływem przyczyn celowych jako istota człowieka. Substancja oddzielona (anioł) wpływa na ukształtowanie się formy wraz z zawartą w niej możnością intelektualną. Forma określa możność materialną wyznaczając zakres zmian, które może ona podmiotować, czyli materię pierwszą. Materia druga pod wpływem materiału genetycznego rodziców i innych potrzebnych materialnych przyczyn celowych (pożywienie, tlen itd.) staje się ludzkim ciałem. W ten sposób zaczyna się proces kształtowania się ludzkiego ciała. Aby powstał człowiek wszystkie przyczyny wymienione wyżej muszą działać jednocześnie i nie może zabraknąć żadnej z nich.
orfada6