Jacek Salij OP
SZUKAJĄCYM DROGI
Wydawnictwo W drodze
Słowo wstępne
Rozum i objawienieDlaczego tak wielu ludzi nie wierzy jeszcze w Chrystusa?Czy wiara jest wynikiem arbitralnej decyzji?Łaska wiaryCzy możliwe jest kumoterstwo w zakresie dóbr duchowych?OpatrznośćWszechmogącyCo nam dała śmierć Chrystusa na krzyżu?Chrystus Bóg Narodzenie Syna Bożego z Dziewicy Chrześcijaństwo a inne religie"Poza Kościołem nie ma zbawienia"Skąd się wzięła dusza?Problem reinkarnacjiW jaki sposób Pan Bóg wysłuchuje naszych modlitw?Aby ci się dobrze powodziło na ziemiBoża Opatrzność a sprawy materialne Czy w niebie nie będzie nudno? Potępienie wieczneGrzech pierworodnyOpętanie przez szatanaPrawo naturyDlaczego w nas tyle złych namiętności?Czy przykazania Boże wszystkich obowiązują jednakowo?Czy tak trudno popełnić grzech śmiertelny?Czy etyka religijna jest interesowna?Czy etyka religijna jest heteronomiczna?Dwie części dekaloguCo Kościół ma do tego?Nie człowiek decydujeŚlub kościelny z osobą niewierzącąChrześcijańskie wdowieństwoCelibatMoralna ocena technik antykoncepcyjnychCzy onanizm jest grzechem?Czy człowiek ma prawo do szczęścia?Czy Ewangelia dopuszcza rozwód?Czy wolno katolikowi zgodzić się na rozwód?Przerywanie ciąży i tolerancjaProblem karalności spędzania płoduWidmo niefachowych babekCzy ten grzech może być odpuszczony?Symboliczne wymiary samobójstwaWładza pochodzi od BogaCzy Pan Bóg jest związany wyrokami władzy kościelnej?Nikogo na ziemi nie nazywajcie swoim ojcemNieomylność następcy PiotraDlaczego chrzcimy niemowlęta?Czy ksiądz może odmówić ochrzczenia dziecka?Nasz stosunek do ciężko chorych i umierającychWierzący niepraktykującyPerswazja, żeby nie opuszczać niedzielnej Mszy świętejMiłość nieprzyjaciółO prześladowaniu KościołaGrzechy przeciw Duchowi ŚwiętemuNauka o odpustachStosunek do zwierzątWęgle ogniste na głowę nieprzyjacielaKoniec świataTysiąc lat królowania wybranych BożychNadsens, który niekiedy wydaje się bezsensem"Czy kobieta ma duszę?"Dlaczego dziś tak mało cudów?
SŁOWO WSTĘPNE
Nie jest tak, żeby katolik umiał odpowiedzieć sobie na wszystkie pytania religijne, które mu się nasuwają, i na wszystkie zarzuty przeciwko wierze, które do niego dochodzą. Nie da się jednak być wierzącym na serio, jeśli komuś nie zależy na ciągłym pogłębianiu swej wiedzy religijnej i jeśli ktoś w ogóle nie szuka odpowiedzi na przynajmniej najbardziej gorące pytania i zarzuty, które przed nim stają.
Już ćwierć wieku -- dokładnie od roku 1973 -- odpowiadam w miesięczniku W drodze na nadchodzące od czytelników pytania, dotyczące wiary, Kościoła, Pisma Świętego, sensu życia, poszczególnych zagadnień etycznych itp. Opublikowane tam listy wydałem następnie w czterech książkach (oprócz książki niniejszej są to: Pytania nieobojętne,Poszukiwania w wierze oraz Nadzieja poddawana próbom). Ponieważ odnośna rubryka w miesięczniku W drodze wciąż żyje i podejmuję tam coraz to nowe pytania, z którymi różni ludzie się do mnie zwracają, zapewne za jakiś czas ukaże się jeszcze piąty tomik w tej serii.
Sądzę, że nie da się obiektywnie ustalić stopnia ważności poszczególnych pytań. Pytanie, które komuś wyda się nieważne lub czysto akademickie, dla kogoś innego może mieć znaczenie kluczowe w odkrywaniu logiki wiary, a nierozwiązanie może stać się przeszkodą nie do pokonania w drodze do Boga. Odpowiadając od wielu lat na pytania, dotyczące wiary i moralności, nauczyłem się podejmować z całą powagą również te pytania, które na pierwszy rzut oka mogą wydać się błahe lub tylko luźno związane z wiarą.
Być może ta lub inna moja odpowiedź wyda się zupełnie niezadowalająca, a na pewno żaden z tych listów nie zawiera odpowiedzi wyczerpującej. Z drugiej jednak strony ufam, że w książce tej (jak i w trzech pozostałych) można znaleźć nie tylko próbę odpowiedzi na niektóre pytania, jakie każdy z nas rzeczywiście sobie stawia. Mam nadzieję, że przedstawia ona pewien styl myślenia religijnego, który pogłębia umiejętność radzenia sobie z rozmaitymi problemami religijnymi i moralnymi, jakie mogą się w naszym horyzoncie pojawić. Było bowiem moim zamiarem podejmować poszczególne pytania w sposób twórczy i samodzielny, a zarazem w jak największej łączności z naszymi ojcami w wierze. Jest to styl myślenia religijnego i moralnego typowo katolicki. Do Czytelnika należy osąd, w jakim stopniu zamysł ten udało mi się zrealizować.
Przede wszystkim jednak nie zapomnijmy o tym, że pogłębianie swojej wiedzy religijnej jest wprawdzie czymś bardzo ważnym, ale to tylko środek do celu. Celem wiary jest Jezus Chrystus. Być chrześcijaninem znaczy szukać bliskości z Chrystusem, który żyje, otwierać się na Jego światło i moc. Być zaś chrześcijaninem-katolikiem znaczy szukać Chrystusa w Kościele, który, jak zakochana małżonka, wprowadza nas w głębię nauki swojego Oblubieńca i Mistrza, umożliwia nam dotarcie do Jego potężnej miłości, a nawet bezpośrednie uczestnictwo w Jego Najświętszej ofierze i karmienie się Jego Ciałem. Żyjący Chrystus jako towarzysz i Pan mojego codziennnego życia jest ostateczną odpowiedzią na różne pytania religijne, jakie przed nami stają.
Dlatego nie bójmy się pytań, dotyczących naszej wiary. Różne religijne trudności, a nawet wątpliwości, zawierają bowiem w sobie obietnicę większego zbliżenia do Chrystusa.
ROZUM I OBJAWIENIE
Ktoś w trakcie rozmowy na tematy religijne użył następującego argumentu: "Ja nie uznaję żadnego objawienia, kieruję się wyłącznie rozumem" -- niedwuznacznie dając do zrozumienia, że jego postawa jest lepsza, bo bardziej racjonalna. Kto przyjmuje objawienie -- zdaniem tego pana -- postępuje irracjonalnie, gdyż przyjmuje jakieś źródło prawdy, niezależne od swojego rozumu. Czuję się zupełnie sterroryzowana takim stwierdzeniem, bo choć jest ono gołosłowne, zupełnie nie wiadomo, co na nie odpowiedzieć.
Widzę dwa grube nieporozumienia w przytoczonym przez Panią poglądzie. Po pierwsze, pogląd Pani rozmówcy zdaje się bazować na założeniu, jakoby rozum był źródłem prawdy. Czy tak jest rzeczywiście? Rozum jest raczej władzą poznawczą, szukającą prawdy i rozróżniającą prawdę od fałszu, ale przecież rozum prawdy nie ustanawia. Rozum jedynie odczytuje prawdę zawartą w rzeczywistości, przy czym może się nawet pomylić. Rzecz jasna, rozum nie jest martwym ekranem, odbijającym rzeczywistość biernie i bezdusznie; jest władzą poznawczą żywej osoby ludzkiej, która otwiera się na rzeczywistość w sposób aktywny. Sytuacja ta rodzi wprawdzie skomplikowane problemy filozoficzne, nie zmienia jednak faktu zasadniczego: że źródłem prawdy jest rzeczywistość, nie rozum.
Toteż trzeba zdecydowanie stwierdzić, że miarą racjonalności naszego poglądu na świat jest otwarcie się na możliwie wszystkie wymiary rzeczywistości. Powinniśmy się otwierać zwłaszcza na te wymiary rzeczywistości, które wydają się w niej najistotniejsze.
Tymczasem częstokroć nie tylko zamykamy się na te najistotniejsze wymiary rzeczywistości, ale więcej jeszcze: nazywamy taką postawę racjonalną. Skąd się to bierze? Zapewne stąd, że racjonalność mylimy z klarownością i całkowitą zrozumiałością. A przecież w pełni klarowne i zrozumiałe może być dla nas tylko to, co jest mniejsze od naszego rozumu; albo nawet więcej: tylko to, co jest wytworem naszego rozumu. Przecież nawet nieożywiona materia -- a więc ta sfera rzeczywistości, która jest niewątpliwie niższa od człowieka -- jedynie dla dziewiętnastowiecznych pozytywistów była w pełni zrozumiała; przestała być taka, kiedy fizycy zaczęli się uważniej przypatrywać temu, jaka ona jest naprawdę. Jeśli więc w rzeczywistości istnieją takie sfery, które przewyższają człowieka i jego rozum, siłą swojej natury muszą się nam one jawić jako coś przepastnie tajemniczego, czym się można zachwycić i co niekiedy chciałoby się pokochać, ale czego nie da się do końca zrozumieć ani nazwać. Żądanie, aby ograniczony ludzki rozum zrozumiał do końca coś, co go nieskończenie przekracza, jest żądaniem nieracjonalnym. Podobnie czymś nieracjonalnym jest z góry zakładać, jakoby rzeczywistość nie miała wymiarów, przekraczających ludzki rozum.
I jeszcze jedno nieporozumienie dostrzegam w poglądach Pani rozmówcy. Mianowicie zdaje się on sądzić, że my, chrześcijanie, traktujemy objawienie jako źródło prawdy niezależne od rozumu: że pewne prawdy o sobie i o świecie czerpiemy dzięki rozumowi, inne zaś dzięki objawieniu. Co sądzić o takim poglądzie, wedle którego przedmiotem objawienia są określone prawdy nadprzyrodzone, których nie bylibyśmy w stanie poznać swoim rozumem? Trudno powiedzieć, żeby był to pogląd nieprawdziwy, jest on wszakże mocno niepełny. To tak jakby powiedzieć, że przedmiotem miłości małżeńskiej są wzajemne wyznania miłości: przecież istotnym jej przedmiotem, do którego wszystko w tej miłości się sprowadza, jest to, że małżonkowie starają się oddać sobie wzajemnie całych siebie!
Co to jest Boże objawienie? Co to znaczy, że Bóg objawił się ludziom? Bóg objawił się nam, to znaczy -- otworzył przed nami swe wnętrze, ujawnił nam swe osobowe oblicze, przemówił do nas, wyznał nam swoją miłość. Czy to naprawdę takie nieracjonalne wierzyć, że Bóg objawił się człowiekowi i że w ten sposób poznaliśmy najistotniejszą prawdę o Nim? Przecież nawet wnętrza drugiego człowieka nie jesteśmy w stanie poznać, jeśli ktoś nie zechce się przed nami otworzyć. Co się dzieje we wnętrzu drugiej osoby, możemy się domyślać po jej zachowaniu, po jej czynach i dziełach, ale tylko ona sama może nam swe wnętrze udostępnić. Rozum nasz musi uszanować osobową strukturę drugiego człowieka, a miałby nie liczyć się z tym, że Bóg jest Kimś Żywym, Osobowym?
Rozumem wiele możemy poznać o Bogu: z Jego obecności w różnych wydarzeniach naszego życia, z Jego dzieł, które jak każde wielkie dzieło świadczą o Artyście, od którego pochodzą. Ale nie jest w mocy naszego rozumu poznać wnętrze Bóstwa, dowiedzieć się o Bożych względem nas zamiarach, wejść z Nim w kontakt osobowy. Jest to możliwe tylko pod warunkiem, że sam Bóg zechce się przed nami otworzyć.
Otóż my, chrześcijanie, wierzymy, że Bóg rzeczywiście objawił nam samego siebie. "Wielokrotnie i wieloma sposobami przemawiał niegdyś Bóg do ojców przez proroków, w końcu zaś przemówił do nas przez Syna" (Hbr 1,1n). "Tak Bóg umiłował świat, że Syna swego Jednorodzonego dał, ażeby każdy, kto w Niego wierzy, nie zginął, ale miał życie wieczne" (J 3,16). Istotę objawienia się Boga ludziom pięknie streścił ostatni Sobór, w Konstytucji o Objawieniu Bożym (w cytacie pomijam liczne odnośniki biblijne): "Spodobało się Bogu w swej dobroci i mądrości objawić siebie samego i ujawnić nam tajemnicę swojej woli, dzięki której ludzie mają przez Chrystusa, Słowo Wcielone dostęp do Ojca w Duchu Świętym i stają się uczestnikami boskiej natury. Otóż przez to objawienie niewidzialny Bóg w nadmiarze swej miłości zwraca się do ludzi jak do przyjaciół i obcuje z nimi, aby ich zaprosić do wspólnoty z sobą i przyjąć ich do niej" (nr 2).
Proszę teraz zobaczyć, jakie konsekwencje dla naszej wiary wynikają z faktu, że Boga znamy nie tylko z tego, co poznajemy o Nim dzięki naszej naturalnej aktywności poznawczej, ale przede wszystkim z tego, co On sam nam o sobie objawił. Co nam o Bogu mówi rozum? Bóg, jeżeli istnieje, jest samym Korzeniem rzeczywistości, Kimś Wszechobecnym, Podtrzymującym wszystko w istnieniu. Zatem rozum podpowiada nam, że aby w ogóle odpowiedzieć na pytanie, czy Ktoś taki istnieje, nie wystarczy pytać o Jego istnienie czysto teoretycznie; trzeba Go szukać całym sobą, swoimi czynami, całą swoją życiową postawą. Żeby zobaczyć Kogoś tak nieskończonego, trzeba oczyszczać swoje duchowe oczy i wyzbywać się pychy. Tę metodę szukania Boga podpowiada sam tylko rozum. Rozumem, jeśli słuchamy tych wskazówek, można stwierdzić istnienie Boga, rozpoznać Jego dobroć i miłość, zatęsknić za tym, aby Go poznać więcej i jakoś się do Niego zbliżyć.
W momencie jednak, kiedy przez wiarę rozpoznaliśmy w nowinie chrześcijańskiej autentyczne objawienie się Boga ludziom, nasza sytuacja względem Boga ulega radykalnemu pogłębieniu. Jeśli bowiem Bóg otworzył przed nami wnętrze, to -- rzecz jasna -- tylko w takim stopniu jesteśmy w stanie przyjąć Boże objawienie się nam, w jakim sami potrafimy się przed Nim otworzyć. Przecież Bóg, otwierając się przed nami -- jako Ojciec, który dał nam Jednorodzonego Syna, przez którego wzywa nas do jedności z sobą i Synem w Duchu Świętym -- chce nas obdarzyć samym sobą. Czy można więc przyjąć tak nieskończony Dar, jeśli sami nie zapragniemy oddać się w darze nawzajem? Rzecz jasna, naprawdę oddać się Bogu możemy jedynie mocą tej miłości, którą On pierwszy nas umiłował.
Gdyby Bóg pierwszy nam się nie objawił, bylibyśmy zdolni jedynie do tego, żeby Mu służyć. Nasza służba Bogu mogłaby mieć co najwyżej jakieś cechy miłości, nie bylibyśmy jednak zdolni do prawdziwej miłości Boga. Bo jakżeż stworzenie może prawdziwie kochać Boga, wejść w partnerstwo z Nim, jeśli On się przed nami nie otworzy w swojej osobowej tajemnicy? "Nikt nie zna Syna, tylko Ojciec, ani Ojca nikt nie zna, tylko Syn, i ten, komu Syn zechce objawić" (Mt 11,27).
Nie ma więc innej drogi otworzenia się i coraz głębszego otwierania się na objawienie Boże niż droga kontaktu osobowego: przez modlitwę, przez sakramentalne zjednoczenie z Ukrzyżowanym i Zmartwychwstałym Synem Bożym, przez wierność Bożym przykazaniom, przez radosne przebywanie w Jego wszechobecności.
Zarazem -- jeśli nasze sprawy z Bogiem nie podlegają determinizmowi, bo są to sprawy z Kimś Żywym -- musimy zrozumieć, że Bóg każdego z nas kocha odrębnie, Jego miłość nie jest stereotypowa. Toteż nie zawsze człowiek łatwo rozpozna Bożą miłość, nie zawsze też łatwo nam pojąć, że Boże postępowanie wobec nas jest znakiem Jego miłości. Ponadto właśnie dlatego, że chodzi tu o naszą odpowiedź na prawdziwą, osobową Miłość -- musimy niepokoić się, czy jesteśmy dostatecznie wierni Temu, który pierwszy nas ukochał; czy obdarzamy Go całkowitą, nieograniczoną ufnością. W ogóle cały nasz stosunek do Boga powinien być otwarciem się na Tego, który żyje, kocha, czegoś od nas oczekuje, do czegoś nas wzywa, przed czymś ostrzega, przebacza, obdarza.
DLACZEGO TAK WIELU LUDZI NIE WIERZY JESZCZE W CHRYSTUSA?
Rozwój chrześcijaństwa osiągnął pewne bariery praktycznie nieprzekraczalne. Trudno sobie wyobrazić, żeby dobra nowina o Chrystusie mogła szerzyć się na większą skalę wśród muzułmanów czy Hindusów. Z kolei w krajach tradycyjnie chrześcijańskich zmniejsza się liczba wierzących w Chrystusa. Jakie przyczyny leżą u podłoża tych zjawisk? Jeśli wierzymy, że Chrystus jest Zbawicielem wszystkich ludzi, to muszą istnieć sposoby na przekroczenie tych barier i na odnowę wiary w krajach chrześcijańskich. Przecież to jest argument przeciwko wierze chrześcijańskiej, że dwa tysiące lat po przyjściu Chrystusa tak wielu ludzi jeszcze w Niego nie wierzy!
Przynajmniej nie muszę się tłumaczyć z tego, że moja odpowiedź nie będzie dorastała nawet do kostek tak wielkiemu problemowi, jaki Pan postawił! Pański list nadszedł do mnie akurat w momencie, kiedy przygotowywałem się do kazania o powołaniu do głoszenia słowa Bożego. W czytaniach mszalnych przewidziany był opis powołania proroka Izajasza (6,1-8), wyznanie św. Pawła o swoim apostolskim powołaniu (1 Kor 15,1-11) oraz opis obfitego połowu ryb, po którym Pan Jezus powołał Szymona Piotra i jego towarzyszy (Łk 5,1-11). Podaję skrupulatnie odnośniki, ponieważ właśnie w tych tekstach znalazłem podstawową, najważniejszą odpowiedź na Pańskie pytanie.
Dlaczego tak wielu ludzi nie wierzy jeszcze w Chrystusa? Bardzo powierzchowną (chociaż skądinąd prawdziwą) byłaby odpowiedź: Bo w przeciętnych chrześcijanach za mało jest entuzjazmu wiary i potrzeby apostolskiej. Równie powierzchowny byłby wniosek: A więc próbujmy się mobilizować, rozbudzajmy apostolstwo świeckich, przestańmy wreszcie traktować wiarę jako sprawę czysto prywatną! Nie mówię, że są to wezwania niesłuszne, twierdzę tylko, że wydają się one zbyt powierzchowne, a jako takie nie przyniosą pożądanych skutków.
Bo zamiast gołosłownie wzywać ludzi do apostolstwa, dobrze będzie zastanowić się, skąd się to bierze, że oto w zwykłym człowieku rodzi się żarliwy apostoł. Przypatrzmy się, co Pismo Święte mówi o tej tajemnicy, że kapłan Izajasz przemienił się w proroka Izajasza, że zwykli rybacy zostali apostołami, a prześladowca Szaweł stał się naczyniem wybranym i apostołem narodów. Okazuje się, że chociaż konkretne okoliczności powołania ich na głosicieli zbawienia były różne, wszyscy oni zostali powołani zasadniczo w ten sam sposób.
Zacznijmy od Izajasza. Kapłan Izajasz składał prawdopodobnie w świątyni ofiarę kadzenia. I oto nieoczekiwanie, bez żadnej jego zasługi, objawia mu się po trzykroć Święty, w otoczeniu składających mu hołd serafinów. Izajasz jest przerażony: przecież jest grzesznikiem, niewątpliwie niegodnym takiego spotkania. Lecz nie byłoby to prawdziwe spotkanie z Bogiem, gdyby człowiek nie wyszedł zeń przemieniony. Oto jeden z serafinów bierze z ołtarza rozpalony węgiel i dotyka nim ust Izajasza, na znak oczyszczenia z grzechów. W tym właśnie momencie narodził się prorok. Izajasz, napełniony Duchem Bożym, sam zgłasza się do pracy, chce głosić innym wielkie sprawy Boże: "Oto ja, poślij mnie!"
Dokładnie tak samo dokonało się powołanie rybaków na apostołów. Pracowali całą noc i nic nie ułowili. Lecz oto przychodzi Jezus, Syn Boży. Po wygłoszeniu nauk do tłumu każe Szymonowi wypłynąć na głębię i zarzucić sieci. Był to rozkaz po ludzku mało sensowny, jako że nie pora była na łowienie ryb, a nawet połów przeprowadzony we właściwej porze nic im nie przyniósł. Szymon jednak zaufał Jezusowi. Połów okazał się tak obfity, że ryb starczyło jeszcze dla synów Zebedeusza: sieci aż się rwały, a obie łodzie prawie się zanurzały od mnóstwa ryb. Obraz ten ma również swoje głębsze znaczenie. Życie tych ludzi, dopóki się nie spotkali z Jezusem, było uczciwe może, ale sensu było w nim zaledwie tyle, ile ryb w owym całonocnym chudym połowie. Spotkanie z Jezusem przemieniło radykalnie tych ludzi: ich życie zaczęło aż się przelewać od sensu. Szymon, podobnie jak Izajasz, jest przerażony: "Odejdź ode mnie, Panie, bom jest człowiek grzeszny!" Człowiek czuje się niegodnym spotkania z Bogiem, dary Boże wydają mu się zbyt drogocenne, żeby je wlewać w tak marne naczynie. Jednak właśnie z doświadczenia tych darów, z praktycznej wiedzy, jak nieskończenie wiele może dać człowiekowi Jezus, wynika logicznie powołanie do apostolstwa: "Nie bój się, odtąd już ludzi łowić będziesz!"
Analogiczne elementy odnajdziemy w powołaniu św. Pawła. Również tutaj początkiem powołania jest spotkanie z Jezusem. Spotkanie zupełnie niezasłużone: Paweł właśnie "dyszał żądzą zabijania uczniów Pańskich" (Dz 9,1). Zarazem jest to spotkanie radykalnie przemieniające: dotychczasowy prześladowca utracił stare oczy i otrzymał oczy nowe. Stare oczy były w nim źródłem fałszu, który go nieustannie zatruwał; dzięki nowym oczom patrzenie Pawła będzie prawdziwe, Boże, Chrystusowe. Do końca życia Paweł będzie przerażony wielkością daru Bożego, sam będzie nazywał siebie "poronionym płodem"; "jestem najmniejszy ze wszystkich apostołów i niegodzien zwać się apostołem, bo prześladowałem Kościół Boży". Ale zarazem właśnie dlatego, że sam tak głęboko, tak płodnie spotkał się z Chrystusem, musiał głosić Chrystusa innym. "Biada mi, gdybym nie głosił Ewangelii!"
I oto znaleźliśmy już podstawową odpowiedź na pytanie, dlaczego tak wielu ludzi nie wierzy jeszcze w Chrystusa. Bo my, którzy w Niego wierzymy, wierzymy w Niego za mało. Nasze spotkania z Nim za mało nas przemieniają, zamykamy się na Bożą moc, która zawiera się w Chrystusowych przyjściach do człowieka. Izajasz spotkał się z Bogiem i został oczyszczony, rybacy zetknęli się z Chrystusem i ich życie zaczęło przelewać się od sensu, Szawłowi objawił się Zmartwychwstały i dotychczasowemu prześladowcy spadły łuski z oczu. Z nami również Chrystus się spotyka i to niejednokrotnie: jesteśmy przecież ochrzczeni, spożywamy Jego Ciało, słuchamy Jego słowa. I przeważnie nie wpadamy w przerażenie, jakie ogarnęło Izajasza, Szymona Piotra czy Pawła, że może coś strasznego jest w tym, iż marny człowiek otrzymuje tak wielkie dary. Bo niewiele się wysilamy, aby pojąć wielkość tych darów, i w gruncie rzeczy niewiele obchodzi nas to, żeby dary te prawdziwie w nas owocowały. Czy należy się więc dziwić, że tak mała w nas potrzeba dzielenia się swoją wiarą?
Trzeba samemu zaznać mocy wiary, żeby chcieć pomagać innym do spotkania z Chrystusem. Jeśli więc spostrzegam w sobie brak potrzeby apostołowania, pierwszą moją refleksją niech będzie lęk, że może wiarę moją przygłuszył jakiś egoizm, troski doczesne lub fałszywe poglądy. Dopiero na drugim miejscu należy sobie postawić pytanie o konkretne formy mojego apostołowania: przy czym nie należy sobie lekceważyć nawet form bardzo skromnych, takich jak postawienie kwiatka przy krzyżu przydrożnym albo zachęcenie przyjaciela do coniedzielnej mszy. Nie należy też zapomnieć o modlitwie za tych, którym chce się przybliżyć Chrystusa. "Modlę się o to, aby miłość wasza doskonaliła się coraz bardziej i bardziej" -- zwierzał się Apostoł Paweł Filipianom (1,9).
W każdym razie to wydaje się pewne, że nie wypada martwić się o przyszłość chrześcijaństwa w krajach muzułmańskich, jeśli nie martwię się dostatecznie o wiarę moich najbliższych, jeśli nie zastanawiam się nad tym, co ja mogę zrobić dla przybliżenia innych do wiary w Chrystusa.
Pisze Pan, że trudno sobie wyobrazić, żeby wiara chrześcijańska mogła ogarnąć kiedyś kraje muzułmańskie. Rzeczywiście trudno. Ale Najwyższy Pan ludzkich dziejów już niejednokrotnie w historii dał dowody, że potrafi przeprowadzić rzeczy, przekraczające ludzką wyobraźnię. Jeśli więc tylko zechce i kiedy zechce, wiara w Chrystusa zacznie się szerzyć również poza różnymi, wydawałoby się, nieprzekraczalnymi barierami.
Najważniejsze, żebyśmy my, konkretni chrześcijanie, starali się dawać świadectwo we wszystkich środowiskach, w jakich Opatrzność Boża nas stawia. Nawet jeśli -- po ludzku sądząc -- jakieś środowisko wydaje się kompletnie zamknięte na wiarę.
CZY WIARA JEST WYNIKIEM ARBITRALNEJ DECYZJI?
Ta sama rzeczywistość jednych rozumnych ludzi (o innych nie mówię) prowadzi do wiary, innych do niewiary (bo powstrzymanie się od sądu jest chyba również niewiarą). Istnieje wiele racjonalnych argumentów zarówno za wiarą, jak za niewiarą. Po której stronie się człowiek opowie, zależy ostatecznie od osobistych upodobań, tradycji rodzinnych, a w końcu -- od arbitralnej decyzji. Dlaczego tak jest? Czy Pan Bóg nie mógłby nam rzucić choć odrobinę światła więcej, tak, żebyśmy nie musieli wybierać drogi po ciemku? Co winien taki człowiek, który wybrał drogę fałszywą, jeśli musiał wybrać w ciemności?
Proszę mi tylko oszczędzić odpowiedzi w tym kierunku, że wiara zależy od dobrych czynów człowieka. Istnieją przecież niewierzący bardzo szlachetni, a przecież niewierzący.
Cały problem leży chyba w tym: Czy Pan ma naprawdę rację, stawiając po jednej stronie rzeczywistość, a po drugiej rozpoznający ją rozum? Bo takie jest przecież -- świadome albo nieświadome -- założenie, zawarte w Pańskim poglądzie. Otóż nie sądzę, żeby rozum był (i żeby w ogóle mógł być) zewnętrznym obserwatorem i sędzią rzeczywistości. Ponadto rozum nigdy nie działa jako wyizolowana z reszty naszego człowieczeństwa władza poznawcza. Rozumu używa człowiek jako istota niezmiernie bogata i dla siebie samego nie we wszystkim zrozumiała, istota -- o tym również nie zapominajmy -- zawsze jakoś, więcej lub mniej, pozamykana na rzeczywistość lub próbująca ją przekręcać (w języku religijnym określamy to krótko: "Wszyscy jesteśmy grzeszni!")
Słowem, jest to nieprzekraczalna sytuacja naszego rozumu. Poznający rozum jest zawsze zanurzony w człowieku i stanowi jego nie dającą się w żaden sposób odizolować od reszty cząstkę; człowiek zaś jest zanurzony w zewnętrznej rzeczywistości i stanowi cząstkę całej rzeczywistości.
Jednak człowiek może sobie wyobrazić poznawanie rzeczywistości "czystym rozumem" i z pozycji zewnętrznego obserwatora. I wielokrotnie próbujemy poznawać rzeczywistość, opierając się na tym modelu poznania. Dzięki takiej metodzie wzbogaciliśmy zresztą bardzo swoją wiedzę o świecie. Rzeczywistość jest bowiem naprawdę bardzo bogata i spojrzenie z każdego punktu widzenia -- byleby tylko wystarczająco uważne -- odkrywa nie przeczuwane dotąd bogactwa. Jednak tu właśnie ulegamy własnej ograniczoności: zafascynowani osiągnięciami tej metody, zapominamy że to tylko metoda i wydaje się nam już, że naprawdę jesteśmy zewnętrznymi obserwatorami i sędziami rzeczywistości.
Spróbuję pokazać to na przykładzie. Wiele razy rozmawiałem z młodymi ludźmi, którzy zwątpili w bezinteresowność. Wątpliwości na ten temat -- wiedzą o tym wszyscy wychowawcy -- nawiedzają młodzież częściej, niż można by przypuszczać. Taki młody człowiek kwestionuje czasem wszystko: nawet bezinteresowność macierzyńska sprowadza mu się do działania hormonów i instynktu stadnego, a cóż dopiero, jeśli zaobserwuje u matki jakiś rzeczywisty egoizm. Takiego ogarniętego programową podejrzliwością młodzieńca nie przekona nawet ofiara ojca Beyzyma, który całe życie poświęcił pielęgnowaniu trędowatych. Odpowie, że może ten człowiek kierował się jakąś chorobliwą potrzebą oryginalności, uznania, a może po prostu całe jego tak zwane poświęcenie wypływało z dewiacji masochistycznej. Niekiedy w rozmowach na ten temat spotykam się z klasycznym stanowiskiem agnostycznym. Rozmówca mówi mi wówczas tak: "Być może bezinteresowność istnieje, ja nawet bardzo bym chciał, żeby istniała, ale ja tego nie wiem i nie mam sposobu na przekroczenie swojej niepewności, zaś intelektualna uczciwość nie pozwala mi na uwierzenie w bezinteresowność tylko dlatego, że to zgadzałoby się z moimi pragnieniami".
Zbyt wiele rozmawiałem z młodymi ludźmi na tak zwane zasadnicze tematy, bym mógł sobie nie uświadamiać, że trzeba wierzyć nawet w istnienie tak wydawałoby się oczywiście istniejących i realizowanych wartości jak bezinteresowność, dobro, miłość itp. Jeśli się bowiem zajmie wobec tych wartości pozycję zewnętrznego obserwatora, nie ma sposobu, żeby udowodnić, iż empirycznie stwierdzalne przejawy bezinteresowności czy miłości rzeczywiście są przejawami bezinteresowności czy miłości. Nie mówię, że jest błędem albo nieporozumieniem spojrzeć niekiedy nawet na bezinteresowność również z tej pozycji. Przeciwnie, takie spojrzenie może niejedno w naszych poglądach oczyścić, niejedno nam uświadomić. Niemniej twierdzić w oparciu o takie spojrzenie, że wiara lub niewiara w bezinteresowność jest wynikiem arbitralnej, irracjonalnej decyzji, to nie tylko przesada, ale po prostu nieprawda.
Zresztą bardzo łatwo się przekonać, że bezinteresowność nie jest obłudnym wymysłem, ale istnieje naprawdę. Wystarczy wstać z dyskusyjnego fotela i samemu starać się czynić bezinteresownie dobro tam, gdzie to potrzebne. Nasze uprzednie -- zdawałoby się nieprzezwyciężalne -- wątpliwości nawet nie znikną, ale ulegną cudownej przemianie: przerodzą się w wiedzę o tym, jak głęboko to, co duchowe, splata się z tym, co cielesne; dawne wątpliwości będą nas ponadto pobudzały do tego, żeby oczyszczać i uszlachetniać swoją bezinteresowność. Sam jednak sens i istnienie bezinteresowności będzie dla nas czymś oczywistym i nie wymagając...
chomiaczok