Arystoteles Metafizyka ( ks. XII)
W Zachęcie do filozofii Arystoteles mówi o potrzebie bezinteresownego poznania świata przez człowieka, która tkwi głęboko w jego naturze.
Fizyka jest właśnie pomyślana przez Arystotelesa jako dyscyplina teoretyczna, wiedza ta ma nie tyle posłużyć człowiekowi w zdobywaniu i opanowywaniu świata zewnętrznego, ale przede wszystkim ma zaspokajać owo bezinteresowne pragnienie poznania prawdy.
Prawdziwe poznanie jest natury pojęciowej. Nauka miała być zbudowana z hierarchicznie ułożonych pojęć, powiązany definicjami, i hierarchiczny układ sądów, powiązanych dowodami, byłaby wtedy zamknięta i pełna.
Trzeba wyjść od metody. W naturze rzeczy leży, że z ogółu wynika szczegół, ale umysł ludzki poznaje inaczej, poprzez znajomość szczegółu dochodzi on do rzeczy coraz to ogólniejszych. A definicję tych ogólniejszych rzeczy tworzy ze składników niższego szczebla ogólności. Pojęcia są ogólne mniej lub bardziej, tworzą hierarchię coraz ogólniejszych pojęć, na których szczycie są najogólniejsze rodzaje, tu jest też kres definiowania, bo nie ma wyższych nad nie rodzajów.
Termin metafizyka został utworzony przez Andronikosa z Rodos, który porządkując spuściznę Arystotelesa, czternaście ksiąg mówiących o zasadach bytu, umieścił po pismach fizycznych. Andronikos nazwał je jako “to, co następuje po fizyce”, po grecku: “ta meta ta physika” - co w skróconej łacińskiej formie brzmi “metaphysica”. Arystoteles zaś posługuje się nazwą filozofia pierwsza lub teologia w przeciwieństwie do filozofii drugiej lub fizyki. Metafizyka Arystotelesa zajmuje się rzeczywistością poza-fizyczną i wychodzi poza poznanie empiryczne. Arystoteles przedstawił cztery definicje, które charakteryzują metafizykę: “a) metafizyka zajmuje się przyczynami i pierwszymi lub najwyższymi zasadami, b) metafizyka zajmuje się bytem jako bytem, c) metafizyka zajmuje się substancją, d) metafizyka zajmuje się bogiem i substancją ponadzmysłową”
Przejdźmy do rzeczy:
1. Substancja:
To konkretne rzeczy, realne, samoistne. Różne jakości i stosunki, to ich „przypadłości”, nie będące bytami samoistnymi.
2. Forma i materia:
To dwa składniki substancji. Własności ogólne, pojęciowe, gatunkowe zawierają się w formie, za cechy jednostkowe odpowiada materia. Jest ona z natury nieokreślona, nie uformowana. Pierwsza materia –czysta, bez formy, podłoże wszelkich zjawisk. Forma jest czynnikiem jedności w rzeczach. Materia trwa gdy forma ulegnie zniszczeniu, przyjmuje inną formę, jest wielością, różnorodnością, podzielnością.
Poznajemy tylko formę rzeczy, materia jest niepoznawalna. Najistotniejsze w rzeczy jest i tak tylko, co pojęciowe, bo pozwala umiejscowić rzecz w obrębie danego gatunku, są to cechy stałe, a zatem istotne. A najważniejsza część substancji, to istota rzeczy (utożsamienie formy i pojęcia).
3. Przyczyna i cel.
Własności rzeczy są różnego rodzaju: wynikają z formy, materii, przyczyny sprawczej bądź celu. Są to 4 zasady wyjaśniania . Dwie pierwsze są składnikami rzeczy.
Przyczynę ze skutkiem łączy forma. Forma jest siłą, która działa i wytwarza skutki, jest czynnym pierwiastkiem w substancji. Jako, że przyroda jest uporządkowana, rozwija się prawidłowo i w stałym kierunku. Jest zatem stały cel. Przyczyny działają w każdej przemianie, ale w określonym zawsze celu, są uzależnione od celu. A gdzie jest ten cel? Nie jak u Platona – transcendentny i idealny, ale jest w samej rzeczy: celem jej rozwoju jest rozwinięcie cech gatunkowych – formy. Czyli forma jest i celem i przyczyną.
Forma, to siła działająca celowo.
4. Energia i potencja.
Naturą formy jest działanie, czyli jest energią / aktem, zatem aktywność, działanie są istotą bytu. Materia jest potencją, czyli przeciwieństwem i uzupełnieniem energii. Stawanie się, to aktualizowanie potencji, rzeczywistość, to potencja zaktualizowana.
Na końcu procesu aktualizacji mamy entelechię (zupełną aktualizację).
Wszelka zmiana dokonuje się między dwoma przeciwieństwami, ale potrzebny jest też trzeci składnik -->przedmiot zmiany.
Kinesis – zmiana, materia (hyle) i forma (morfe, eidos):
Forma dąży do jedności celu, materia do wielości, ale ta wielość również pragnie jedności, bo materia pożąda formy. Platon – forma sama z siebie jest już pełną realnością, Arystoteles – forma i materia potrzebują się wzajemnie.
Forma: istność ogólna, wspólna wielu indywiduom należącym do danego gatunku,
Materia : pozbawiona wszelkich cech charakterystycznych, indywidualnych.
Zadaniem nauk jest wykrywanie przyczyn:
1. formalna,
2. materialna,
3. sprawcza,
4. celowa.
Forma jest tożsama z celem, zawiera cel w sobie, prawdziwa przyczyna sprawcza jest też formą, ruch i cel tworzą z formą jedność.
Materia jest koniecznym podłożem wszelkich zmian => substratem, posiada formę potencjalnie.
Zmiany – tylko w obrębie poszczególnych gatunków, bo wszystkie istoty objęte danym gatunkiem dążą do osiągnięcia wszystkich cech tegoż gatunku.
„materia prima” – jednakowa we wszystkich ciałach, stałe podłoże wszelkich przemian substancjalnych. Jako pierwsza materia, bez formy, samoistnie może być tylko pomyślana, bo jest to czysta abstrakcja.
Finistyczna koncepcja Arystotelesa: świat, to kontinuum przyczynowo – skutkowe,
- najwyższe ogniwo = czysta forma,
- najniższe = materia bez formy („materia prima”),
Księga XII Metafizyki
Zmiana: przechodzenie od danego stanu do przeciwnego, implikuje formę, brak i materię. Brak, to np. ciepło jest brakiem zimna, albo ciemność jako brak jasności, brak to jakby potencjalne przeciwieństwo ukryte w danej rzeczy, jest ciepła, ale potencjalnie może stać się zimna:
„materia, która się zmienia, musi być zdolna do obydwu stanów przeciwnych”
ZMIANY:
wg substancji – powstawanie i ginięcie,
wg jakości – przez pobudzenie,
wg ilości – wzrost, ubytek,
wg miejsca – zamiana miejsc, ruch.
3 przyczyny i 3 zasady:
- pojęcie i forma,
- brak,
- materia.
To, dzięki czemu zachodzi zmiana jest bezpośrednim poruszycielem, to, co zmienne – materia, to, w co jest materia zmieniana – forma.
Szereg przyczyn albo łańcuch argumentów nie może być nieskończony, bo nie można by dojść do żadnego wniosku, pierwsze zasady nie mogą mieć dowodu jeśli się chce uniknąć cofania się w nieskończoność.
Przyczyny sprawcze istnieją wcześniej od swoich skutków, przyczyny formalne współistnieją ze skutkami.
Ruch był zawsze, jak i czas. Materiał sam się nie poruszy, nic nie porusza się przypadkiem, musi być przyczyna, akt jest wcześniejszy od potencji.
Pierwsza przyczyna ruchu – Pierwszy Poruszyciel. Jest konieczny, jego sposobem istnienia jest Dobro, jest on pierwszą zasadą.
Pierwsza zasada powoduje ruch pierwotny, wieczny i jeden:
„Natura gwiazd jest wieczna, ponieważ jest pewnego rodzaju substancją i poruszyciel jest wieczny i wcześniejszy od ciała poruszanego”
„...skoro jednak nie można się cofać w nieskończoność, kresem każdego ruchu będzie jedno z boskich ciał poruszających się po niebie.”
Istnieje tylko 1 niebo, gdyby było ich więcej, to zasada ruchu każdego nieba byłaby formalnie jedna, lecz liczbowo byłyby liczne, ale to, co liczbowo liczne, posiada materię. Pierwsza istota nie ma materii, jest bowiem entelechią, pełną rzeczywistością, czyli czystym aktem bez potencji.
Sposób istnienia boskiego Rozumu:
Boski Rozum myśli o sobie, bo jest najznakomitszą rzeczą, jego myślenie, to myślenie o myśleniu, myśl boska i jej przedmiot tworzą jedność.
Jest niepodzielny, bo nie ma materii:
„...tak myśl boska myśli samą siebie przez całą wieczność”
O istnieniu Dobra w świecie.
Metafora armii: dobro armii opiera się na porządku i na dowódcy, bo porządek zależy od niego, on jest porządku twórcą. Tak też jest z dobrem świata.
Wszo w świecie jest uporządkowane dla jednego celu, pierwszy Byt nie ma swojego przeciwieństwa, bo przeciwieństwa mają materię, a to, co ma materię istnieje też potencjalnie. Celem świata jest spełnienie swojej formy – entelechia. Byt doskonały, boski Pierwszy Poruszyciel jest pierwszą przyczyną ruchu, czystą formą, ale też jakby celem świata. Jak była mowa wyżej, materia zawiera w sobie cel i przyczynę i jest ośrodkiem ruchu.
Wszystko to jest jednakowoż wielce dziwne...
wlochaty6666