Koncepcje filozofii:1. Klasyczna – filozofia jest autonomiczną dziedziną wiedzy, ma własny odrębny przedmiot i własne metodę, zajmuje się tylko tym co konieczne, istotne. Filozofia jest niezależna od nauk, stanowi odrębną dziedzinę wiedzy, odwołuje się do metod racjonalnych.
2. Pozytywistyczna – A. Comte – reprezentowana przez neopozytywistów. Wg Comte’a nauki szczegółowe badają rzeczywistość. Filozofia nie ma odrębnego przedmiotu badań, nie stanowi odrębnej dziedziny wiedzy. Filozofia zajmuje się metodami badań naukowych; jest utożsamiana z metodologią.
3. Lingwistyczna – podobna do pozytywistycznej. Formułuje ją Russell, Moore i inni. Poprawność poznania zależy od poprawności języka. Filozofia powinna się zająć analizą i strukturą języka, do jej zadań należy także uściślenie go.
4. Synteza nauk – charakterystyczna dla oświecenia. Dyscyplina encyklopedyczna. Filozofia ma scalać wyniki nauk, odpowiada na najbardziej ogólne pytania.
5. Pragmatyczna – ma zadania praktyczne, ad ex. ma uczyć jak mamy żyć.
6. Inne koncepcje – Filozofia zagospodarowuje nieużytki. Filozofia pionier, traper, podejmuje tematy nieznane opuszczane przez nauki szczegółowe.
Działy filozofii:
1. Ontologia – inaczej metafizyka; teoria bytu, nauka o bycie, zajmuje się problemem bytu, czyli tym co istnieje, rzeczywistością.
2. Epistemologia – gnoseologia, teoria poznania, nauka o poznaniu, zajmuje się problemem poznania, w jaki sposób można poznać świat.
Czasem wymienia się także inne działy filozofii, jak aksjologia – nauka o wartościach, czy filozofia człowieka, ale działy te zawierają się w dwóch poprzednich, nie ma więc potrzeby wymieniać dodatkowych działów.
Wymienia się jeszcze działy szczegółowe; historia filozofii jest dość problematyczna, bo nie do końca pewna jest czy należy do historii czy do filozofii.
ONTOLOGIATermin powstał w XVII/XVIII w. Etymologia: gr. on logos – byt, słowo, myśl, nauka; nauka o bycie
Metafizyka – pojawia się w I w n.e. – od gr. ta meta ta fizyka, następna po fizyce; dot. układania ksiąg przez uczniów Arystotelesa i zaklasyfikowania pierwszej filozofii po fizyce.
Roman Ingarden wprowadził rozróżnienie pomiędzy ontologia i metafizyką: metafizyka zajmuje się tym co możliwe, ontologia tym co istnieje. Częściej jednak stosuje się te terminy wymiennie. Czasami dział ten nazywano także pierwszą filozofią.
BYTTermin ten wprowadził Parmenidas z Elei (VI – V w. p.n.e.)Termin ściśle filozoficzny, nie występuje w języku potocznym, analogiczny do gr. to on, łacińskiego ens, niemieckiego das Sein, określa wszystko co istnieje w jakikolwiek sposób istnieje. Przeciwstawia mu się słowo niebyt – nicość, brak istnienia.
Byt może mieć znaczenie kolektywne – oznacza wszystko co istnieje, może mieć też znaczenie dystrybutywne – oznacza każdy poszczególny przedmiot.Poza tym nie można tego słowa definiować z powodu jego ogólności.Byt to jest coś co istnieje.ISTNIENIE
Istnieć – być, podobnie jak byt jest to pojęcie niedefiniowalne. Istnienie uważa się jako własność (cechę) przedmiotu. Istnienie jest fundamentalną własnością.
SPOSOBY ISTNIENIA
1. Byt realny – ens reale – realizm, wszystko co nas otacza istnieje /starożytność/
· istnieje w czasie i przestrzeni – istnieje w pewnym okresie czasu, ma pewne wymiary i zajmuje pewne miejsce w przestrzeni, jest w pewnym miejscu, nie może być w tym samym czasie w innej przestrzeni
· jednostkowy, indywidualny
· poznajemy je poprzez kontakt poznawczy, doświadczamy ich
· może być zmienny
2. Byt idealny – ens ideale – idealizm /starożytność/
· byt istniejący poza czasem, poza przestrzenią
· wieczny
· niezmienny
3. byt intencjonalny – ens intentionale /średniowicze/
· istnieje w świadomości
· poza przestrzenią, ale w czasie
· ma swój początek
· ad ex. dzieło literackie
RODZAJE ISTNIENIA wg Edmunda Husserla
1. byty realne:
· materialne – w czasie i przestrzeni
· psychiczne – w czasie, niezależnie od przestrzeni
2. byty idealne (prawa logiczne, matematyczne)Arystoteles
Wyróżnił 10 kategorii (początkowo orzekania dot. języka, później jako kat. ontologiczne)
1. Substancja – gr. usja – konkretne jednostkowe rzeczy, u Arystotelesa jest to substancja pierwsza. Tę kategorię wyjaśnił w sposób szczegółowy, pozostałe mówiły o substancji, dotyczyły jej. Substancja to to o czym coś innego może być orzekane, ale co samo nie może być orzekane o niczym; wszystko to, czemu przysługują jakieś cechy, ale samo nie jest cechą.
2. ilość
3. jakość (własność)
4. miejsce
5. czas
6. relacje
7. posiadanie
8. działanie
9. podleganie działaniu
10. ułożenie
Od 2 do 10 – przypadłości.
Substancja – jest to byt sam w sobie – ens in se. Pozostałe kategorie nie są „same w sobie”, a więc są przypadłościami substancji, istnieją one wewnątrz substancji, jest to byt w czymś – ens in alio.
Substancja jest bytem autonomicznym, przypadłości nie są bytami autonomicznymi.
Średniowiecze wprowadziło rozróżnienie w przypadłościach. Wprowadzono 4 sposoby istnienia związane z gradacją (stopniowaniem)1. byt sam w sobie i przez siebie – ens in se et per se – najmocniejszy sposób istnienia. Byt mający tylko pewną podmiotowość istnienia. Istnieje tylko przez siebie, nie ma przyczyny, nie został stworzony. Tego rodzaju bytem mógłby być bóg.
2. byt w sobie – ens in se
3. byt w czymś – ens in alio – w ten sposób istnieją własności
4. bycie do czegoś lub bycie w czymś – ens ad aliud – najsłabszy sposób istnienia, w ten sposób istnieją relacje, jak większy – mniejszy, wcześniejszy – późniejszy.
Problem istnienia przedmiotów fikcyjnych: niektórzy twierdzą, że przedmioty fikcyjne istnieją gdyż można o nich wypowiadać zdania prawdziwe, jednak nie są to prawdy dotyczące stricte tych przedmiotów, a czegoś innego w czym przedmiot fikcyjny istnieje.
TEORIE O BYCIE:1. Zasada identyczności – każdy byt jest taki jaki jest, tożsamy ze sobą; p « p
2. Zasada niesprzeczności – nieprawda, że przedmiot jest taki i nie jest taki; Ø (p Ù Øp)
3. Zasada wyłączonego środka – każdy przedmiot jest taki lub nie taki; p Ú Øp
KLASYFIKACJA BYTU1. Byty rzeczywiste – aktualnie istniejące
· fizyczne lub psychiczne (podział Kartezjusza)
· empiryczne poza empiryczne
2. byty pomyślane
INTERAKCJONALIZMZakłada, że między ciałem a duszą istnieją wzajemne oddziaływania
PARALEIZM PSYCHOFIZYCZNYZakłada, że nie ma oddziaływania między ciałem a duszą, są to dwa równoległe procesy.
SPÓR O UNIWERSALIA
Universalis – powszechny.
Spór o powszechniki, o to czy istnieją byty ogólne. Korzenie sporu tkwią w starożytności choć toczył się on w średniowieczu. Boecjusz (filozof rzymski, V-VI w.) pisząc komentarze do pism Arystotelesa pozostawił w nich pytanie, którym „rozpętał wojnę”.
Spór nie przypadkowo trwał w średniowieczu, gdyż wiązał się z pewnymi rozstrzygnięciami ważnymi dla teologii. Wiązał się z rozważaniami Platona.
SKRAJNY REALIZM POJĘCIOWY
PLATON – dualista, zakładał 2 rodzaje bytów.Idee – istnieją inaczej niż rzeczy; są wieczne, niezmienne, realne.
Rzeczy – w czasie, jednostkowe, zmienne.
Rzeczy wg Platona są odbiciem idej, idee zaś są wzorem dla rzeczy.
Platon zakładał, że istnieją 3 wiecznie rzeczy:
1. Idee
2. Materia (prote hyle – czysta materia)3. Demiurg (twórca)Świat stworzył Demiurg, tworzywem była wieczna materia, za wzór służyły idee.
IDEE A BYTY OGÓLNE
W umyśle dysponujemy pojęciami, które są czymś realnym, więc czemuś odpowiadać muszą. Nie mogą odpowiadać rzeczom bo te są jednostkowe, więc odpowiadają ideom.
Byty ogólne istnieją rzeczywiście, są to idee, istnieją przed rzeczami (ante res).
UMIARKOWANY REALIZM POJĘCIOWY
ARYSTOTELES
Uczeń Platona, odrzucił idee sądząc, że nie istnieją a nawet istnieć by nie mogły, przez zawieranie w sobie sprzeczności; drzewo musiałoby być jednocześnie iglaste i liściaste.
Istnieją tylko rzeczy jednostkowe, nie istnieją idee, ale istnieją rzeczy ogólne, uniwersalia; są to własności rzeczy (in rebus).
Stanowisko Platona jak i Arystotelesa było w średniowieczu powtarzane, częściej jednak przyjmowano pogląd Platona, gdyż dzięki niemu tłumaczono fenomen trójcy św., poglądy Arystotelesa były natomiast zabronione. Od XII wieku zaakceptowano poglądy Arystotelesa, dzięki Tomaszowi z Akwinu, którzy przystosował je do myśli chrześcijańskiej.
NOMINALIZM – Roselin (od nomen – imię)
W XII w. działał we Francji Roscelin, który był prześladowany za tryteizm (wiarę w trzech bogów), żaden z jego tekstów się nie zachował. Znamy jego stanowisko z relacji jego ucznia – Abelarda.
NOMINALIZM
Istnieją tylko konkretne jednostkowe rzeczy, nie istnieją idee. Rzeczy posiadają pewne własności – te własności też są jednostkowe. Bytami ogólnymi – uniwersaliami – są nazwy.
Abelard, to zły człowiek był; kłótliwy i pyszny, mało miał szacunku dla ludzi, również dla swojego nauczyciela, Roscelina. Odrzucił on poglądy mistrza i sporze o uniwersalia zajął zgoła inne stanowisko. Twierdził bowiem, że nazwy są także bytami jednostkowymi – występują w różnych miejscach i w różnym czasie, wspólne jest natomiast ich znaczenie – uniwersalia są to znaczenia nazw.
SERMONIZM (sermo – znaczenie)
Istnieją jednostkowe rzeczy, nie ma idej, nazwy są bytami jednostkowymi, bytami ogólnymi są tylko znaczenia nazw.
KONCEPTUALIZM (conceptus – pojęcie)
Bytami ogólnymi są istniejące w umyśle pojęcia. Są więc to tylko byty umysłowe, istnieją jedynie w umyśle. Istnieją więc po rzeczach (post res).
Autorem tego stanowiska był W. Ockham. Bytami ogólnymi są tylko pojęcia istniejące w umyśle. Pojęcia są tworzone w wyniku pewnej pracy umysłowej. Widzimy dane, konkretne, jednostkowe rzeczy. Zauważamy jednak pewne podobieństwa, z tych podobieństw tworzymy pojęcia ogólne ad ex. człowiek, biedronka. Są to jedynie byty umysłowe.
Spór o uniwersalia nie zakończył się w średniowieczu, trwa po części do dziś, jednak w zmodyfikowanej formie, z zagadnień ontologicznych przeniósł się na epistemologiczne i dotyczy granic teorii poznania oraz wiedzy, nauki, języka.
WSPÓŁCZESNE STANOWISKA W SPORZE O UNIWERSALIA
K. PopperObok świata fizycznego i psychicznego uznaje świat bytów ogólnych – język, nazwy o charakterze ogólnym, prawa nauki, pojęcia, systemy dedukcyjne.
B. Russelltraktuje język jako odpowiednik rzeczywistości; w języku wg Russella zawiera się odzwierciedlona struktura świata. Obok nazw własnych w języku występują także nazwy ogólne – ergo: obok rzeczy jednostkowych w strukturze świata występują także uniwersalia.
T. Kotarbiński
Twórca reizmu – od res – rzecz. Istnieją tylko rzeczy, reszta to nazwy. Nie istnieją relacje, zdarzenia, procesy.
SPÓR O WIELOŚĆ BYTÓW(SUBSTANCJI)
Z ilu i jakich oddzielnych rodzajów bytów (substancji) zbudowany jest świat?
1. Monizm
2. Dualizm
3. Pluralizm
MONIZM – od słowa monos (jeden)
Zakłada, że istnienie tylko jeden rodzaj bytu, świat zbudowany jest tylko z jednej substancji.
MONIZM NAIWNY
Reprezentanci: pierwszy filozofowie greccy; szukali jednego pierwszego pierwiastka – arche.
Tales – woda
Anaksymenes - powietrze
Heraklit - Ogień
Ksenofanes – ziemia
Anaksymander – apeiron
Pierwsi filozofowie uprawiali ...
wlochaty6666