M Ł O D A P O L S K A.doc

M Ł O D A P O L S K A

62. RAMY CZASOWE
Początek: 1890 r.
Koniec: 1918 r.
63. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA MŁODEJ POLSKI
63.1 SYTUACJA KRAJU
Po zrywie wolnościowym w epoce romantyzmu, zmęczony naród skierował się ku filozofii pozytywistycznej. Epoka spokoju i łagodności w dążeniu do niepodległości. Wiodącymi wartościami moralnymi była praca fizyczna i umysłowa. Popularne zawody to lekarz, nauczyciel itp. Główną warstwą społeczną była inteligencja. Była ona odpowiedzialna za doskonalenia w dążeniu do niepodległości. Z czasem zauważono wypaczenie poglądów. Mieszczaństwo opływało w dobrobycie. Wprowadzali uzależnienie od siebie. Byli zachłanni, a to szło w parze z zakłamaniem. Powiększyły się dysproporcje majątkowe. Zrezygnowano z dążeń niepodległościowych. Było tak głównie w Galicji - lojalizm polityczny. Miała ona bowiem autonomię. Niestety politycy nie wykorzystali tej sytuacji by przechować polskość, ale wręcz sprzyjali Austrii. Mieszczaństwo zrezygnowało z niepodległości dla majątku. Młode pokolenie odnosiło się więc z niechęcią do pokolenia pozytywistów. Młodzież z Galicji widziała biedę kraju. Galicja nie posiadała bowiem rozwiniętego przemysłu, a rolnictwo znajdowało się w strukturze feudalnej. Byli zacofani gospodarczo. Jednak to Kraków był ośrodkiem kulturalnym i literackim. Miasto było ubogie. Rząd sprawował tam kler oraz klasa mieszczańska. Tu mieszkała buntowniczo nastawiona młodzież uniwersytecka.

Epoka ta obejmowała wszystkie dziedziny sztuki: literaturę, muzykę, plastykę oraz teatr. Miała pływ na życie, zwłaszcza artystów. Nazwa epoki podobna jest do nazw europejskich: Młode Czechy, Młode Niemcy, Młoda Francja. Młoda Polska to również tytuł artykułów Artura Górskiego, opracowanych na łamach czasopisma „Życie” (Kraków 1898). Zawarł on tam charakterystykę nowej sztuki, która powinna:
1. mieć charakter rodzimy, polski
2. zawierać atrybuty młodości czyli spontaniczność i żarliwość
Stąd nazwa: Młoda Polska.
63.2 INNE NAZWY ZWIĄZANE Z EPOKĄ
63.2.1 MODERNIZM
(die modern - aktualny, modny, nowoczesny)
1. synonim Młodej Polski
2. nazwa pierwszej fazy rozwoju epoki (5 - 7 lat). Charakteryzował go skrajny indywidualizm, metafizyka, szokujący sposób bycia artystów. Chciano unowocześnić świat, zmienić go.

63.2.2 NEOROMANTYZM
Był to kierunek artystyczny XIX i XX wieku. W sposób jawny nawiązywał do romantyzmu i jego twórców - Mickiewicza, Słowackiego, Norwida. Posiadał wspólne cechy epoki.

1.1.3 SECESJA
Termin dla określenia kierunku w sztukach plastycznych oraz architekturze, sztuce użytkowej i zdobnictwie. Jej cechami są: falista linia, wątki roślinne i kwiatowe, asymetria, pastelowe barwy.

1.1.4 DEKADENTYZM
Schyłkowość. Był to ruch artystyczny oraz światopogląd, który był głęboko przekonany o upadku kultury i jej tradycji z powodu rozwoju cywilizacji. Totalna niechęć do istnienia, wyczerpanie ideologii. Rozwój tak jak przed upadkiem Cesarstwa Rzymskiego.

1.1.5 FIN DE SIECLE
Koniec wieku. Styl bycia końca XIX wieku.
1.3 FILOZOFIE EPOKI
Racjonalizm i empiryzm wiązały się z kierunkiem artystycznym pozytywizmu - realizmem. Gdy w Polsce panował realizm to w innych krajach tworzyły się nowe tendencje, które po pewnym czasie dotarły do Polski. Przestał być modny realizm.

1.1.1 FRYDERYK NIETZSCHE
Niemiec. Był czołowym filozofem okresu. Stworzył on filozofię zwaną nitzscheanizmem. Była to filozofia optymistyczna. Optymizm polegał na rzeczywistości w rękach człowieka. Zakładała ona:
1. kult indywidualizmu, nadczłowieka
Jednostką słabą i pesymistyczną należy pogardzać, a wręcz niszczyć. Człowiek jest jednostką najwyższą i powinien głosić kult siły, tężyzny psychicznej i biologicznej. Nadczłowiek jest silny, powołany do władzy, ma wolę działania i należy do rasy panów.
2. przewartościowanie wszelkich wartości
3. sprzeciw przyjętym hierarchiom, niechęć do praw, przyjętych autorytetów i tradycji
4. celem człowieka powinno być życie, urzeczywistnianie jego własnych zachcianek
5. jest to postawa egoistyczna i egocentryczna
6. pogarda dla przeciętnych ludzi
7. odrzucenie litości, altruizmu i współczucia

1.1.2 ARTUR SCHOPENHAUER
Był to niemiecki filozof. Stworzył on pesymistyczną ideologię zwaną schopenhaueryzmem:
1. ludzkie życie to pasmo cierpień co powoduje dążenie do szczęścia, co jest nieosiągalne
2. człowiek jest istotą biologiczną i rządzi nim chęć życia (popęd życia)
3. skazany jest na istnienie bez szczęścia i dlatego cierpi
4. rządzą nim biologiczne popędy
5. jest zdeterminowany przez biologię i lęk przed śmiercią
6. skazany na życie będące nieustanną męką
7. cały czas dąży do istnienie wiedząc, że umrze
8. cierpi ponieważ próby podtrzymania życia są bezskuteczne

Wyzwolić się od męk można tylko poprzez:
odrzucenie pragnień i pożądań·
nirvana czyli stan niebytu,· brak psychicznego kontaktu ze światem, była sposobem na życie bez męk, ucieczka od pragnień to jedyny sposób.
kontemplacja sztuki·
Stąd rola sztuki jako wartości najwyższej, możliwość ucieczki przed tragizmem istnienia

1.1.3 HENRYK BERGSON
Stworzył fiolozofię zwaną intuicjonizmem lub bergsonizmem.
1. odrzucenie intelektu
2. świata nie można poznać, tylko przeczuć poprzez intuicję
3. odrzucenie racjonalizmu i empiryzmu na rzecz intuicji
4. Koncepcja Elane Vitale, siła wewnętrzna każdego, która nim kieruje i zmusza do aktywności i działania, siła ta sprawia, że człowiek przekształca świat, który jest dynamiczny

1.1.4 ZYGMUNT FREUD
Twórca psychoanalizy. W wyniku badań dostrzegł dwoistość życia psychicznego: ( świadomość i nieświadomość ). Dostrzegł on możliwość dotarcia do podświadomości człowieka. Rola snów i motywów erotycznych przez które można odnaleźć prawdę o człowieku. Główna myśl to poznanie prawdy o człowieku i świecie poprzez sferę psychiki, podświadomość człowieka. Centrum zainteresowania to to, co niepoznawalne.

1.1.5 KAROL MARKS
Stworzył marksizm. Wywarł on wpływ na proletariat. Nie skłaniał się ku jednostce. Zainteresowanie tłumem, zbiorowością i sytuacją społeczną, która się zmienia ze względu na wiodącą klasę społeczną. Odżegnanie od indywidualizmu.

Nastąpił kryzys w wartościach literackich:
1. literatura realistyczna była bezwartościowa, wartość to uczucie subiektywne, wpływ liryki - liryzm
2. odrzucenie prawideł poetyckich jako krępujących swobodę i sponataniczność
3. odzwierciedlanie głównie pejzażu psychicznego twórcy i człowieka.
1.4 CZASOPIŚMIENNICTWO
To ono głównie się rozwijało mimo surowej cenzury. Zawierało ono materiały literackie oraz dyskusyjne polemiki o kształcie artystycznym. Były dokumentem życia literackiego.
„Życie”
Warszawa - Tygodnik wydawany w latach 1880 - 1890. Zenon Przesmycki („Miriam”) był redaktorem naczelnym. To on przyswoił twórczość Norwida. Walczył z tradycyjnością. Jawnie popierał i nawiązywał do romantyzmu.

„Świat”
Kraków - Dwutygodnik wydawany w latach 1880 - 1890. Dbał o warstwę estetyczną i ilustracje. Na jego łamach Zenon Przesmycki ogłosił studium o belgijskim dramaturgu Maurycym Maeterningu. Popierali i propagowali kulturę modernistyczną.

„Życie”
Kraków - Tygodnik ukazujący się w drugiej połowie lat 90 - tych. Redaktorem naczelnym był Artur Górski. Propagował on kontynuację haseł romantycznych. Jednym z redaktorów naczelnych był Stanisław Przybyszewski. Walczył o pełnię swobody artystycznej. Pismo buntu modernistycznego. Pisali w nim min. Stanisław Wyspiański czy Jan Kasprowicz.

„Chimera”
Ukazywał się u schyłku XIX wieku. Redaktorem Naczelnym był Zenon Przesmycki. Ogłoszono tu pisma Norwida oraz hasła sztuki elitarnej. Izolacja od rzeczywistości.
1.5 KIERUNKI ARTYSTYCZNE
Ukształtowały się one we Francji, ale oddziaływały na literaturę innych państw.

1.5.1 NATURALIZM
Jego twórcą był Emil Zola. Utwory jego nawiązywały do komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarł on w przedmowie do utworu pt. „Teresa Raquin”:
1. biologizm
a) utożsamianie społeczeństwa z organizmem żywej istoty
b) pojmowanie człowieka jako cząstki natury, człowiek zdeterminowany jest przez prawa natury
c) pojmowanie życia jako wiecznej walki o byt
2. postawa uczonego i badacza, który wiernie odzwierciedla życie odebrane zmysłami, wierność szczegółów
3. maksymalny obiektywizm, bez własnych ocen odautorskich, autor rejestruje i pokazuje
4. brak tematów tabu, zakazanych, wszystko powinno znajdować odzwierciedlenie w sztuce
Naturalizm ubezwłasnowolnia człowieka poprzez prawa natury. „Germinal” (narodziny świadomości społecznej).

1.1.2 IMPRESJONIZM
Najpełniej wyrażony został w malarstwie. Nazwa francuska od tytułu obrazu Moneta „Wschód słońca. Impresja”. Inni przedstawiciele to Manet, Renoir, Cezanne. W Polsce byli to głównie Wyczółkowski, Fałat, Pankiewicz, Boznańska. Zerwał on z pierwszeństwem tematów historycznych. Centrum zainteresowania był pejzaż. Zmiany ze względu na światło - wrażenie. Malowano portety i postacie na tle natury. Cechy:
1. szkicowość obrazu, rozmycie
2. uwrażliwienie na barwę zmieniającą się z oświetleniem
3. dbałość o ukazanie wpływu światła na obraz barw i przedmiotów
4. gra świateł i cienia
Specyficzna technika malowania - plamy barw. W literaturze charakterystyczna kompozycja:
1. zestawienie luźnych scen czy obrazów.
2. zmieniający się pejzaż, dynamizm przyrody
3. gar świateł w opisach
4. uchwycenie niepowtarzalnych chwili, wrażeń towarzyszących

1.1.3 SYMBOLIZM
Był wykorzystywany głównie w plastyce. Głoszono, że dzieło artystyczne ma ukazywać problemy duchowe człowieka. Te sfery ludzkich problemów nierozwiązywalnych drogą intelektualną. Nawiązanie do intuizmu. Tematem była abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Środek artystyczny to symbol (przedmiot, sytuacja, obraz, który poza naturalnym znaczeniem krył metaforyczny sens). Elementy w malarstwie np. Obraz Malczewskiego pt: ”Śmierć”. Był on zafascynowany śmiercią. Śmierć - personifikacja, animizacja, wieloznaczność, alegoria.
64. POECI EPOKI MODERNIZMU
64.1 CHARLES BAUDELAIRE
Cechy jego utworów:
1. wyższość artysty nad przeciętnymi ludźmi
2. operowanie brzydotą i śmiercią
3. czysty motyw szatana
4. nastrój smutku, pesymizmu, przygnębienia

„Padlina”
Przejście od sielankowej przechadzki do odrażającego opisu padliny. Zwłoki określone są brutalnie i drastycznie. Budzą uczucie wstrętu i obrzydzenia. Padlina jest synonimem śmierci. Szczątki osoby nieżyjącej, pozostałości ciała. „...upodobnisz się do tego złota mój aniele”. Życie nie ma sensu bo zawsze prowadzi do śmierci i pozostawienia zgnilizny. Nie pozostawiamy po sobie niczego. Ludzie podlegają prawom natury i mają świadomość przemijania. Symbolem przemijania jest ludzkie ciało. Bez woli człowieka zostanie po nim padlina. Człowiek to nie tylko ciało (słabe i bezczynne wobec natury). Pozostaje uczucie. Część boska - dusza jest nieśmiertelna. Uczucia nie podlegają przemijaniu. Jest doskonałością i wrażliwości - sztuką.
Naturalizm objawia się:
1. detale opisu
2. biologizm (podleganie prawom natury).
3. ubezwłasnowolnienie ciała wobec natury, pesymistyczność
4. bez ograniczeń estetycznych, brutalność, odraza

„Albatros”
Jest to wiersz propagandowy. Albatros to symbol artysty. Charakterystyka sytuacji. Realny obraz: pochwycenie ptaka, który jest doskonały w locie, a nieudolny będąc w niewoli. Strata piękna wobec ludzi. Poeta, kiedy tworzy, przebywa wśród chmur własnej duszy, ma dar kreacyjny, ale gdy zniża się do poziomu śmiertelników to traci swą moc. Artysta jest indywidualnością, stworzony do wyższych celów. Nie może być porównywany z innymi śmiertelnikami. Reguły poetyckie ograniczają jego swobodę. Tylko człowiek wolny jest podobny księciu na obłoku. Poeta jest doskonałością poprzez naturę twórcy.
1.2 ARTUR RIMBAUD
„Statek pijany”
Utwór zawiera elementy impresjonistyczne i symboliczne. Podmiotem lirycznym jest łódź. Może to być artysta utożsamiony ze statkiem. Początkowo dryfuje bez celu, unoszony bezwolnie, zagubiony w bezmiarze wód. Zachwyca się krajobrazami. Napawa się swobodą i pełną wolnością. Niezależność. Przeżywanie piękna świata. Urzeczony wspaniałością. Statek (człowiek) unoszony na falach życia. Odczuwa niezależność. Jest jednak moment gdy pojawia się tęsknota do domu, rodziny. Radość z wyzwolenia ustępuje nostalgią i powrotem do ostoi portu. Tęsknota do własnej rzeczywistości., codzienności. Do stabilizacji i umiaru. Chęć na nowo podporządkowania się regułom. Zmęczenie wolnością, samodzielnym decydowaniem o sobie, chęć zrzucenia części odpowiedzialności z siebie. Emocje biorą górę nad nim. Pijany wolnością, rozkoszowany niezależnością. Stan pijaństwa był mu potrzebny, aby zdecydować się na próbę uwolnienia. Wiersz złożony. Impresjonizm wyraża się w:
1. operowanie barwą
2. opis pejzażu z grą świateł, zmiana odcieni ze względu na oświetlenie
3. dynamika, uchwycenie przemian obrazu, przyroda w ruchu
4. częsta zmiana tematów
65. HASŁA PROGRAMOWE
Na łamach czasopism trwał spór ideologiczny. Po artykule T.Komczyńskiego o G. d’Annuzio spór został zakończony. Nastąpiła reakcja Szczepanowskiego (konserwatysta). Rozpoczęto polemikę. Rozłam pomiędzy starymi i młodymi. Manifest (książka zbiorowa) - W. Nałkowski, M.Komornicka, C.Jellente - „Forpoczty”. Ideał człowieka intelektualisty, który nie bacząc na przeszkody brnie ku nowej prawdzie. A.Górski - „Młoda Polska”. Artykuły były odpowiedzią na zarzuty kosmopolityzmu Szczepańskiego do młodych. Stanisław Przybyszewski był przewodnikiem, który kształtował wizerunek młodego artysy. Przywódca świata sztuki. Miał szokujące poglądy. Był uwielbiany przez młodych ludzi. Przetłumaczono z niemieckiego „Z psychologii jednostki twórczej”. Dowodziło to nieuchronności konfliktu: artysta - zbiorowość. Różnice interesów i oczekiwań. Artysta to niepokorna indywidualność, a zatem nie może dochodzić od kompromisu pomiędzy nim, a przeciętnością.

1.1.1 „WALKA ZE SZTUKĄ” - ZENON PRZESMYCKI
Postulat, że sztuka jest elitarna. Masowy odbiorca jest przeszkodą w rozwoju sztuki. Nie wszyscy są zdolni do kontaktu z nią. Jest przywilejem elitarnym. Do niej dotrzeć można tylkko sferą ducha. Podkreślenie elitarności dostępu do sztuki, jako ludzi wybranych, mogących zrozumieć sztukę. (Norwid). Postulował autonomiczność literatury. Hasło: „Sztuka dla sztuki”

„Confiteor”
Sztuka i artysta:
1. niezmienna, stała, nie podlega działaniu czasu, uniwersalna, nie zniszczalna, stoi ponad życiem
2. odzwierciedlenie duszy poety, nie może spełniać usług propagandowych: Sztuka dla sztuki. Sztuka, to tylko wyraz estetyczny. Nie może być na usługach żadnej ideologii. Sztuka jest odzwierciedleniem nagiej duszy artysty.
3. łącznik ze światem ponad zmysłowym
4. wszystko co reprezentuje sobą artysta uzewnętrznia się jego osobą, nie kierują nim żadne zasady czy normy
5. indywidualista, doskonalszy od zwykłych ludzi, rola przywódcy byłaby zbrukaniem jego wyższości
6. funkcja duszy artysty, mierzenie jej miarą zmysłową byłoby pomniejszeniem jej mocy
7. religia, artysta to kapłan, przeświadczenie o jego doskonałości, przewodnik pomiędzy doskonałością sztuki
8. przeświadczenie o swojej wyższości, pogarda dla tych co nie rozumieją jego wielkości
9. powolność nakazom lub normom ludzkim, nadaje tendencje lub ludzki cel, przestanie tworzyć sztukę
66. CYGANERIA MŁODOPOLSKA
Okres modernizmu charakteryzował się specyficzną atmosferą obyczajową i kulturową szczególnie w środowisku artystów. Prowadzili oni specyficzny i dziwny tryb życia. Wielbiono ich i naśladowano lub odrzucano i tępiono. Środowisko modernizmu to cyganeria artystyczna. Bohem (fr.boheme). Pierwszy raz to określenie pojawiło się w książce Murger’a gdzie charakteryzował środowisko artystów Montmart’u. W przenośni określenie to oznacza człowieka pędzącego życie włóczęgi, który nie troszczy się o jutro, żyje dniem dzisiejszym czerpiąc z niego radość, nie ma stałego miejsca zamieszkania bo wciąż pchany jest na przód. Nie ulega konwenansom, celowo szokuje innych. Lekceważy konwencje artystyczne. Cyganeria agresywnie odnosiła się do norm wartościowania i postępowania. Podkreślali swą inność (styl bycia, język, strój). Kwestionowali reguły społeczne. W Polsce była to głównie młodzież krakowska. Konflikt z filistrami. Pisał o tym Jan August Kisielewski. Wtedy działał też Tadeusz Boy-Żeleński. Zafascynowany cyganerią. Wywodził się ze statycznej rodziny. Staranne wykształcenie i zawód lekarza. Łączył swą działalność lekarską z literacką. Traktował ją jako margines życia. Twórczość o charakterze satyrycznym. Twórca kabaretu „Zielony Balonik” w Jamie Michalikowej. Tłumacz literatury francuskiej - „Tristan i Izolda”. Napisał tom wspomnień: „Znaszli ten kraj” (ukazał sytuację obyczajowo-społeczną w Krakowie). Dużo poświęcił miejsca Przybyszewskiemu - „Kuźnia intelektu”. Życie towarzyskie w kawiarniach. Tematami całonocnych rozmów były wydarzenia artystyczne i polityczne. Panował w kawiarniach tych inny rytm życia i bycia. Życie bohemy zaczynało się o zmierzchu, a kończyło nad ranem. Nosili, często dziurawe, peleryny. Był to symbol dekadenta. Prowokacje wobec filistrów. Stylizacja na odmienność obyczajową. Za pobyt w kawiarni płacili malując ściany. Uważali się za osoby nieprzeciętne, wybitne, indywidualne, wielkich ponad wszystko.
1.1 STANISŁAW PRZYBYSZEWSKI
Prowadził ekscentryczny tryb życia. Lubował się w kształtowaniu samego życia. Nazywano go szatanem, księciem ciemności. Jego uczniowie byli potępieńcami. Posiadał wpływ osobisty i literacki. Ze swoją kochanką Martą miał pięcioro dzieci, byli biedni. Bardzo go kochała. Odwzajemniał to uczucie, ale jej pospolitość nudziła go. Poznał Dagnę Jael, muzę artystów, zakochał się ze wzajemnością. Marta Felder popełniła dlatego samobójstwo. Podejrzano go o morderstwo, ale został uniewinniony kilka lat później. Dagna została zabita przez kochanka. Stał się alkoholikiem by ukoić ból. Alkohol łączył z muzyką.
67. POECI MŁODEJ POLSKI
67.1 KAZIMIERZ PRZERWA - TETMAJER
Cechy twórczości:
1. subiektywizm
2. nastrojowość
3. subtelność opisów przyrody
4. wprowadzenie języka intymnych zwierzeń
5. eskapizm (ucieczka od rzeczywistości)

Rodzaje liryk dominujących w jego twórczości:
1. dekadencka
2. miłosna
3. Tatrzańska

„Koniec wieku XIX”
Podmiot liryczny jest zbiorowy. Propozycja nadaniu sensu życia. Odpowiedzi są niechętne, negatywne. Nic nie nadaje się do realizacji. Wszystko już było, nic go nie interesuje. Człowiek końca wieku ma brak woli działania i życia. Jest zgubiony w świecie, bezradny. Bez celu życia, bierny i apetyczny. Zwieszenie głowy to znak rezygnacji, poddania się losowi, bierności. Brak idei dalszego działania. Kompromitacja wszystkich wartości. Rozważanie ich i odrzucenie. W obliczu kryzysu kultury, człowiek staje się bezbronny - tragizm. Pesymizm i wyobcowanie tego człowieka - Schopenhaueryzm. Przyczyny tej postawy to:
1. rozczarowanie do idei pozytywistycznej i wszelkich form aktywności życiowej
2. bezcelowość wszelkich dociekań badawczych
3. niewiara w możliwości przeciwdziałania panoszącemu się złu
4. niemożność pełnego korzystania z radości życia
5. poczucie niedorzeczności istnienia ludzkiego bytu

„Nie wierzę w nic...”
Postawa człowieka końca XIX wieku. Jego uczucia i podejście do życia. Brak mu wszelkich chęci, dążeń, celów. Ma tylko istnieć, do niczego nie dążyć. Świadoma rezygnacja z uczuć. Nirvana to jedyna droga życia. Podmiot nie wierzy w nic, niczego nie pragnie, ma wstręt do wszystkiego i wszystkich czynów, niszczy ideały i marzenia bo ich realizacja nic nie zmieni na świecie. Oczekuje nirwany. Chce uciec od „bólu istnienia” w niebyt śmierci, w nieistnienie.

„Wszystko umiera ze smutkiem i żałobą”
Wszystko to dusza i uczucia, które wraz ze śmiercią odchodzą. Wypalają się. Śmierć nie jest wybawieniem z cierpień ziemskich, gdyż wszystko umiera - śmierć duszy. Człowiek zostaje zniszczony. Po zmartwychwstaniu nie będzie taki sam.

„Hymn do Nirvany”
Wysławianie stanu niebytu. Charakterystyka ludzkiego życia: podłość, złość, nikczemność, cierpienie, zło, niesprawiedliwość społeczna. Podmiot liryczny czuje do tego wstręt. Świadomość konieczności bytu, który skazuje go na wieczne cierpienie. Kształt modlitwy. Nirvana to jedyne wyobcowanie z życia, cierpienia, ludzkich wad, które odbierają ludziom sens bytu. Nie wierzy w moc religii, odrzuca ją. Tęsknota za unicestwieniem.

„Na Anioł Pański”
Osmętnica to bohaterka utworu. Symbol ludzkiego losu i doznań. Los wędruje po łąkach, moczarach, trzęsawiskach, rozłogach, zapomnianych polach i drogach, lasach, górach, obłokach, cmentarzach. Są to miejsca ponure, przygnębiające swoim nastrojem. Samotne i opuszczone. Osmętnica sieje smutek. Kolory są zimne, tajemnicze, ciemne i straszne. Pejzaż cichej zagłady. Towarzyszą mu jęki, zawodzenia, smutek, rezygnacja, tęsknota, żal, beznadziejność. Pejzaż ten stanowi tło ludzkiego życia, które jest smutne. Motyw rzeki: życie, które zatapia się w końcu w bezkresnym morzu. Bezcelowość życia i przygnębienia. Osmętnica to artystka, która z wrażliwością patrzy na świat.

„Evviva l’arte”
Obraz życia: upodlenie, materializm, bieda, głód, nędza, beznadziejność życia. Podmiot liryczny określa siebie i sobie podobnych artystów królami bez ziemi (posiadają duszę bez wartości materialnych, władza duchowa, uczucia, wyrastają ponad przeciętność). Artyści posiadają zdolności kreacyjne, są powołani przez Boga, który im nadał te zdolności. Dumni i wyniośli są świadomi swojej wartości. Orły - porównanie do ptaka, który nie może wzlecieć. Dopiero w locie nabierają piękna. Artysta podnosi głowę. Jest to lekarstwo na kryzys. Sztuka, przywraca wartości. Daje im siłę tworzenia i przetrwania w beznadziejnym życiu.

Kazimierz Przerwa-Tetmajer uważał, że droga ucieczki to miłość o charakterze seksualnym. Erotyka. Ciało kobiety pojmowane jako dzieło sztuki, dające przyjemność i ucieczkę. Śmiała, szokująca prezentacja.

„Lubię kiedy kobieta”
Ucieczka polega na zapamiętaniu się w namiętności, uczuciu. Moment rozkoszy po której, niestety, powraca rzeczywistość. Chwila dająca ukojenie. Ucieczka poprzez kontakt z naturą, przyrodą - tworem Boga.

„Ja, kiedy usta ku twym ustom chylę”
Podmiot liryczny szuka zapomnienia, ucieczki od rzeczywistości. Największym marzeniem w chwili ekstazy miłosnej jest umrzeć, gdyż powrót do rzeczywistości przywraca cierpienie i ból. Każde nowe doświadczenie seksualne przynosi jedynie większe rozczarowanie. Po przeżytych chwilach szczęścia świat staje się bardzo brutalny. Tetmajer temat miłości opracował w swoich poetykach w sposób śmielszy niż poeci epoki pozytywizmu (Asnyk, Konopnicka). Daleka jest również ta namiętna miłość od obrazu wyidealizowanego uczucia, jaki stworzyli romantycy. Liryka miłosna Tetmajera była również wyrazem zniechęcenia wobec panujących obyczajów i filisterskiej moralności.

„Melodia mgieł nocnych”
Tatry to odzwierciedlenie duszy artysty, tajemniczość i wielkość. Tematem wiersza jest krajobraz tatrzański: mgła, woda, wiatr. Mgła dynamiczna, puszysta, lekka, delikatna. Uplastycznienie jej obrazu. Ruch dynamizuje wiersz: wzloty, oplatywanie, przerzucanie, lot. Barwy: blask, błękit, biel - różnorodne odcienie w świetle księżyca. Nastrój tkwi w pejzażu: melancholia, niezmącony spokój, wyciszenie, oderwanie od tępa życia codziennego. Bogactwo oddziałuje na zmysły odbiorcy (impresjonizm). Zespolenie słowa, muzyki, plastyki, które oddziałują nastrojem. Ukazane emocje autora.

„W lesie”
Impresjonizm objawia się tu różnorodnością barw, dynamizmem kolorów, ruchu w opisywanych obrazach, szkicowości pejzażu oraz grze świateł. Zaangażowanie zmysłów, stworzenie nastroju, zaduma, refleksja, melancholia

„Widok ze świnicy do doliny Wiercichej”
Jest to wiersz impresjonistyczny ponieważ barwa, światła są różne, dynamizm pejzażu pod wpływem światła, iskrzenie promieni słonecznych, precyzyjne tonacje barw, migotliwość obrazów, promienności, cienie, subtelność kolorystyki, szczegóły, uczulenie na światło. Przyroda daje doznania emocjonalne i estetyczne. Puenta wiersza to tęsknota zjednoczenia się z doskonałością przyrody, zapamiętanie się w widoku, chęć zapomnienia. Kontrast natura-cierpienie człowieka. Przepaść to symbol zła codzienności, rzucający cień na piękno przyrody, nie pozwalają całkowicie o świecie. Nie ma całkowitej ucieczki tylko chwila zapomnienia, zapamiętania.

„O Panu Jezusie i zbójnikach”
Pan Jezus szedł przez las ze świętym Piotrem, gdy wtem koło Luptowic napadli ich zbójcy, którzy kazali im iść z nimi. Jezus miał kłaść ogień i robić jedzenie, a Piotr nosić torby i rąbać drewno na opał. Mimo możliwości ucieczki, nie skorzystał z niej. Po drodze herszt nakarmił głodnego starca ostatnim kawałkiem chleba, oddali kożuchy zmarzniętemu dziecku i sami szli na mróz w koszulach, uratowali dzieci z płonącego domu. Aresztowano ich. W sądzie przyznali się do kradzieży, mordów i podpaleń, ale jednocześnie powiedzieli, że Jezus i święty Piotr nie należeli do bandy. Zbójców skazano na śmierć, a Jezusa i świętego Piotra puszczono wolno. Wtedy Pan Jezus zaczął pisać wyrok na sędziów, okazało się bowiem, że oni to kijami wygnali głodnych, pobili do krwi dziecko, matkę wygnał z domu. Gdy poświata widniała nad Jezusem to wtedy zbójcy go poznali. Pan zmienił ich w trzy jabłonie, a potem zniknął. Sędziów wygnano, a pod jabłoniami postawiono krzyż.

Kierunki artystyczne w twórczości Tetmajera:
1. symbolizm - symbole zła otaczające człowieka. np. osmętnica polna
2. dekadentyzm
3. impresjonizm - opisy przyrody
4. naturalizm - w opowiadaniach „Na skalnym podhalu” - związek człowieka z naturą
1.2 JAN KASPROWICZ
Pierwszy etap tzw młodzieńczy. Tematyka społeczna. Ujęty realizm i naturalizm. Napisał cykl sonetów „Z chałupy”. Nie są to typowe sonety. Brak w nich refleksji w ostatniej zwrotce. Mają charakter nowelek. Inni twórcy sonetów to: Petrarca (miłosne), Szarzyński (egzystencjalne), Mickiewicz (filozoficzne), Morszczyn (miłosne), Asnyk (filozoficzne). Tematem są wzniosłe uczucia. W sonetach Kasprowicza pojawiają się losy mieszkańców wsi. Celem było podkreślenie ważności życia codziennego, psychika ludzi nie odzwierciedla ich warunków materialnych. Ujawnione są uczucia autora do ludzi i miejsc.

I Sonet
Chaty, piaszczyste wzgórza, sad, stodoły, obory, stare płoty, chude bydło. Zniszczenie, starość, szarość, smutek, ubóstwo. Z tym smętnym krajobrazem kontrastuje ubiór i witalność ludzi. Barwy i zdrowie mieszkańców. Jest on pełen podziwu dla prostoty i kontaktu z naturą. Wieś, wspomnienia, jako miejsce ważne i niepospolite. Poeta związany jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia ludzi tam żyjących. Są oni skazani na ubóstwo. Wtłoczeni do szarego życia. Podmiot liryczny zastanawia się nad przyszłością, manifestuje przywiązanie do wsi, tamtego życia, codziennych problemów. Czuje się członkiem wiejskiego społeczeństwa. Wyznanie postawy i ideologii autora. Pozostałe sonety to wierszowe nowelki. Mają charakter epicki. Ten sonet jako jedyny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet
Życie kobiety, która po stracie męża sprzedaje ziemię. Utrzymuje się z pracy rąk, a kiedy jest stara to umiera.

XIX Sonet
Mężczyzna, który był zdrowy, silny, wzór pracy na wsi. Nagle zachorował. Baby go leczyły, ale to nie pomagało. Nie stać go na doktora.

XXXIX Sonet
Chłopiec, który się uczył pomimo szyderstw kolegów, kształcił się w mieście. Sam zarabiał, ale zmarł na suchoty.

„W chałupie”
Charakter opisowy, przedstawia nędzę, ubóstwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biedę w chałupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastrój przygnębienia i smutku. Wnętrze ubogiej chałupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starość, precyzja opisu. Mieszkańcami chałupy jest starsza kobieta (zniszczona, zmęczona, zmartwiona) i młodsza kobieta (marzy). Wprowadzają kolory do szarości życia. Młodość, świeżość i spontaniczność. Warunki życia jednak skażą ją jednak na nędzny żywot i ubóstwo.
Cechy naturalizmu:
1. szczegóły, wierność drobiazgu
2. tematem jest brzydota, nędza, szokowanie odbiorcy
3. biologizm - brak własnej woli na dalszy los, przygnębiająca wizja, walka o byt, przetrwanie
4. obiektywizm i bezstronność

W dalszej twórczości Kasprowicza nastąpił zwrot ku tendencji młodopolskich. Bunt - utwory modernistyczne.

„Krzak dzikej róży w Ciemnych Smreczynach”
Kasprowicz zrezygnował z opisu wsi i przeszedł do opisu górskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie się efektów dźwiękowych, kolorystycznych, dynamicznych. Gra świateł. Ukazano krajobraz w świetle słońca. Zmiana barw i odcieni. Cztery opisy jednego krajobrazu zmieniającego się pod wpływem czasu dnia.
1. Dźwięk: jęki, wzdychania, krzyk burzy, świst świstaka, echo
2. Zapach: zioła
3. Wzrok: barwa, kształt
4. Nastrój: zachwyt, zaduma nad wspaniałością natury, spokój, majestatyczność.
Elementy limby próchniejącej i krzaku dzikiej róży
Limba: zwalona przez burzę, była· mocnym drzewem, a teraz jest próchniejąca, martwa
Róża: chowa się pomiędzy· skałami, przeczekała burzę, nadal żyje i jest piękna, chroni się, jest delikatna, szuka wsparcia by przeżyć.
Różnice·
Limba Róża
potężna wątła, subtela
pruchniejąca piękna
szpetna wspaniała
wyniosła, dumna słaba, szuka wsparcia
umierająca żywa

Kontrasty, zastosowanie autonomii (różne elementy natury by zasugerować ich symbolikę).
Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy i pewni podczas burzy zostaną powaleni.
Róża to symbol witalności, życia, piękna. Delikatni i giętcy mogą łatwiej przetrwać burzę.
Róża obawia się burzy drży przed jej siłą, ale dąży do przetrwania. Widzi potężne drzewo, które nie podołało. Wszystko przemija, ale róża kurczowo trzyma się życia. Wiersz o niepokojach, obawach współczesnego człowieka w obliczu przemijania, zniszczenia, śmierci. Konieczność trwogi przed śmiercią. Obawy.
Elementy symboliczne:
1. precyzyjność
2. animizajcja
3. wieloznaczność symboli
4. sytuacja ogólna

„Dies irae”
Opis dnia gniewu Bożego. Osądowi podlegają wszyscy: ludzie żywi, umarli, stworzenia świata - dzieła Boże. Gniew Boga karzącego za grzechy - rozpusta, zło, zawiść, zbrodnia czyli słabości ludzkie. Powodem tego jest Bóg i Szatan. Ewa to narzędzie grzechu. Bóg dopuścił do zaistnienia zła. Stworzył świat i przestał się nim interesować, oddał go szatanowi. W „Hymnach” Kasprowicza ukazana jest przerażająca wizja dnia przyszłego sądu. Konrad podobny jest do podmiotu lirycznego z hymnu. Oskarża Boga o przyczynę ludzkiego cierpienia. Czuł siłę boską i prowadzenie do szczęścia. Bunt przeciw Bogu, walka o dobro świata. Stara się wydrzeć jego władzę nad życiem. Bluźni, obarcza Go winą za cierpienie i grzechy świata. Bóg unicestwia swój własny twór. Konrad też twierdził, że Bóg nie kocha ludzi.
Katastrofizm: Postawa głosząca przekonanie, że cały świat dąży do katastrofy, kataklizmu. Rozpanoszenie grzechu - nie ma ratunku. Zagłada wszelkich wartości.

„Święty Boże”
Forma modlitwy. Podmiot liryczny to człowiek zmęczony życiem. Wołanie do Boga. Człowiek jest bezbronny wobec zła i niesprawiedliwości świata. Drwi z niego szatan i śmierć. Skazany jest na samotną wędrówkę by umrzeć tak...