TOKSYKOLOGIA – WYKŁAD 2

Trucizny. Ogólne zagadnienia toksykologiczne

! Trucizna:

Trucizna - jest to substancja, która po wchłonięciu do organizmu lub wytworzona w organizmie powoduje zaburzenie jego funkcji lub śmierć

·         naturalne( zootoksyny i fitotoksyny)

·         syntetyczne

I.        zoocyty- toksyny zwierzęce

Jad wydalany przez:

Ø       gąbki,

Ø       jamochłony,

Ø       skorupiaki,

Ø       stawonogi

Ø       gady,

Ø       płazy

Ø       owady

Ø       ryby

II.      fitotoksyny- toksyny roślinne

Ø       glikozydy cyjanogenne

Ø       alkaloidy(kokaina)

Ø       polipeptydy

§         amigdalina (gencjobiozyd)- migdały, pestki wiśni

§         aflatoksyna- pleśń Aspergillus flavus

§         haszysz-żywica z konopi

§         marihuana- liscie i szczyty roślin z konopi

§         opium- mleczko makowe

§         meskalina- kaktusy (Lophophora Williamsi)

§         atropina- wilcza jagoda

! Cele i zadania toksykologii:

§         prowadzenie badań mających na celu rozszerzenie wiedzy o szkodliwym działaniu związków chemicznych

§         ocena ryzyka, jakie stanowią substancje chemiczne dla organizmów żywych w zależności od ich poziomu w środowisku człowieka

§         zalecanie społeczeństwu środków kontroli i zapobiegania szkodliwym skutkom działania związków chemicznych

§         monitoring związków chemicznych

§         rozpoznawanie i leczenie zatruć

! Podstawowe definicje toksykologiczne:

Narażenie (ekspozycja) - fizyczny kontakt żywego organizmu z czynnikiem chemicznym, fizycznym lub biologicznym, wyrażony stężeniem lub natężeniem i czasem trwania

Efekt - każda biologiczna zmiana w organizmie, narządzie lub tkance spowodowana lub związana z narażeniem na substancje chemiczną

Efekt szkodliwy - nieodwracalna zmiana biologiczna pojawiająca się podczas lub po narażeniu na substancję chemiczną. Jest to uszkodzenie czynnościowe lub uszkodzenie morfologiczne, które może wpływać na wydolność całego organizmu lub może zmniejszać jego sprawność w warunkach dodatkowego obciążenia( wysiłek fizyczny).Może również zwiększać wrażliwość na działanie innych czynników.

Stężenie krytyczne w komórce jest to stężenie, przy którym zachodzą zmiany czynnnościowe komórki odwracalne lub nieodwracalne, niepożądane lub szkodliwe.

Narządem krytycznym nazywamy narząd, który jako pierwszy osiąga stężenie krytyczne substancji toksycznej.

Podział nauk toksykologicznych:

Ø       Toksykologia ogólna                                               

§         mechanizmy działania trucizn

§         losy trucizn w organizmie

§         powstawanie i przebieg zatruć

§         interakcje toksykologiczne

Ø       Toksykologia szczegółowa

1. Toksykologia teoretyczna

§         opracowywanie i zastosowanie modeli matematycznych w toksykologii

2. Toksykologia doświadczalna

§         toksykologia metali

§         pestycydów;

§         rozpuszczalników;

§         tworzyw sztucznych;

§         promieniowania jonizującego;

Dziedziny toksykologii

§         T. lekow

§         T. zawodowa

§         T. środowiskowa

§         T. żywności

§         T. pestycydów

§         T. kliniczna

§         T. sądowo- lekarska

§         T. wojskowa

§         T. ustawodawcza

Toksykologia ogólna:

Zajmuje się definiowaniem podstawowych pojęć i terminów (takich jak: trucizna, zatrucie, toksyczność) oraz uogólnionym zapisem zjawisk i współzależności warunkujących powstawanie, rozwój i siłę działania toksycznego.

Toksykologia szczegółowa:

Zajmuje się systematycznym badaniem i opisem trucizn, uwzględniając podział na grupy (wynikający z ich budowy chemicznej, właściwości i zastosowań)

Ø       toksykologia leków

Ø       toksykologia metali

Ø       t. rozpuszczalników

Ø       t. środków ochrony roślin i środków chemicznych stosowanych w rolnictwie

Ø       t. tworzyw sztucznych i środków stosowanych w gospodarstwie domowym

Ø       t. związków promieniotwórczych

Toksykologia doświadczalna:

Opracowuje modele badawcze, umożliwiające śledzenie trucizn w organizmie, mechanizmów toksycznego działania

Ø       t. środowiskowa

Ø       t. przemysłowa

Ø       t. żywności

! Definicja dawki i sposoby jej określania:

Toksyczne działanie substancji leczniczej zależy od jej dawki, czasu narażenia i stężenia w narządzie lub układzie tarczowym.

Dawka - ilość substancji chemicznej podana, pobrana lub wchłonięta do organizmu w określony sposób, warunkująca brak lub wystąpienie efektów biologicznych wyrażonym odsetkiem organizmów odpowiadających na tę dawkę.

§         dawka wyrażona jest w jednostkach wagowych na masę lub powierzchnie ciała ,niekiedy dodatkowo na dobę np. .mg/kg, m.c., mg/m2.

Rodzaje dawek:

§         dawka graniczna lub dawka progowa( dosis  minima, DM) - ilość substancji wywołująca pierwsze dostrzegalne skutki biologiczne

ü       określane jest to progiem działania, który zdefiniowano jako najmniejsze narażenie lub najmniejsza dawka, która powoduje zmiany biochemiczne, przekraczające granice przystosowania homeostatycznego.

§         dawka lecznicza(dosis therapeutica, dosis curtiva,DC) - wywołuje działanie farmakoterapeutyczne i nie wywołuje istotnych zakłóceń procesów fizjologicznych.

§         dawka toksyczna (dosis toxica,DT)- taka ilość substancji która po wchłonięciu do organizmu wywołuje efekty toksyczne.

§         dawka śmiertelna (dosis letalis,DL)-ilość substancji która wywołuje śmierć organizmu po jednorazowym podaniu

§         dawka śmiertelna medialna /median lethal dose LD50/ - statystycznie obliczona na podstawie wyników badań doświadczalnych ilość substancji chemicznej, która powoduje śmierć 50% populacji badane

§         dawka pobrana – ilość substancji zawarta w przyjmowanym pokarmie, wdychanym powietrzu lub materiale nałożonym na skórę.

§         dawka wchłonięta – ilość substancji, która przeniknęła przez granicę faz do organizmu ze środowiska zewnętrznego

§         dawka referencyjna / RfD/ -oszacowane dzienne narażenie populacji ludzkiej / z uwzględnieniem grup wrażliwych/ , które nie powinno spowodowac występowania szkodliwych skutków w ciągu całego życia

! Rodzaje zatruć:

Zatrucie - jest to proces chorobowy z klinicznymi objawami podmiotowymi i przedmiotowymi, wywołany przez substancje chemiczna pochodzenia egzo- lub endogennego

§         zatrucie ostre - charakteryzuje się szybkim rozwojem szkodliwych zmian w organizmie, powstających w ciągu krótkiego czasu po wprowadzeniu jednorazowej dawki trucizny dożołądkowo, inhalacyjnie lub na skore

ü       objawy uszkodzenia organizmu lub śmierć organizmu występują po 24 godzinach

ü       objawy kliniczne charakteryzują się duża dynamika.

§         zatrucie podostre - szkodliwe zmiany w organizmie występują mniej gwałtownie po podaniu jednorazowej lub kilkakrotnej dawki.

ü       w zatruciach  podostrych wykrycie powstałych zmian patologicznych jest możliwe po zastosowaniu fizjologicznych badań czynnościowych narządów.

§         zatrucia przewlekle- powstają wskutek działania małych dawek trucizny zwykle kumulującej się w organizmie, wchłanianych przez dłuższy okres

ü       zatrucia te maja najczęściej charakter zatruć przypadkowych np. zatrucia przemysłowe

...