WARZYWNICTWO
Ogrodnictwo:
-Rośliny ozdobne
-Warzywnictwo
-Sadownictwo
Warzywnictwo- najbardziej intensywny dział produkcji roślinnej, który dostarcza produkcji o wysokiej wartości biologicznej, wartościach odżywczych i smakowych niezbędnych w żywieniu.
Bób, cebula, czosnek, dynia à najstarsze warzywa.
Odkrycie witamin ( 1912) sprawiło, że warzywa stanowią niezbędny element diety człowieka.
Warzywa- rośliny zielone, 1- roczne, 2- letnie lub trwałe, które służą jako pożywienie dla człowieka w stanie naturalnym, nie wymagają obróbki technicznej ( burak cukrowy nie jest warzywem- wymaga obróbki technicznej.
Ziemniak- w niektórych krajach należy do warzyw, u nas to roślina rolnicza ( pasza, surowiec dla przemysłu)
Ziemniak wczesny- warzywo
Truskawka, poziomka- spór
Zioła- przyprawy kuchenne- koper, kminek, majeranek
350 gatunków na świecie na świecie się uprawia, w Polsce 60 gatunków, ale większe znaczenie ma 20-20 gatunków, a 8 ma podstawowe znaczenie ( nr.1- kapusty)
*KAPUSTNE- kapusta biała, czerwona, włoska, kalafior, brokuł, kalarepa, kapusta pekińska
*RZEPOWATE- rzodkiewka , rzodkiew
*KORZENIOWE- marchew,pietruszka,seler, burak ćwikłowy
*CEBULOWE- cebula, czosnek, por
*LIŚCIOWE- sałata, szpinak
*DYNIOWE- ogórek, dynia, kabaczki, cukinia
*PSIANKOWATE- pomidor, papryka, oberżyna
*STRĄCZKOWE- groch, fasola, bób
*RÓŻNE- kukurydza cukrowa, grzyby uprawne
*PRZYPRAWOWE- koper, kminek, majeranek
-Azja
-ośrodek śródziemnomor5ski
-Afryka 1 ośrodek ( abisyński)
-amerykański – środkowa i południowa ( fasola, pomidor, papryka, kukurydza)
Znaczenie warzyw w odżywianiu: składniki energetyczne, składniki budulcowe, składniki regulujące procesy przemiany materii w organizmie.
Składniki energetyczne:
à dostarczają energii niezbędnej do przebiegu procesów życiowych, pochodzą z nakładów węglowodanów, tłuszczy
à 12600J – dzienne zapotrzebowanie człowieka ok. 3000kcal
à poziom cukrów w warzywach 2-5%, tłuszczu 0,1-0,3%
à pokarm bezpieczny nie wywołujący otyłości
Składniki budulcowe:
à białko, sole mineralne
à dzienne zapotrzebowanie ok. 60g
à warzywa zawierają 1-3% białka, więc nie są cennym źródłem białka, bo dodatkowo nie zawierają wszystkich aminokwasów egzogennych
à groch, fasola, bób, szpinak, kapusta włoska i brukselska – bogate w białko
à marchew, pomidor, ogórek – niewielka zawartość białka
Witaminy – katalizują wiele procesów życiowych i warunkują prawidłowy przebieg funkcji życiowych. Warzywa są źródłem witamin głównie A, C, i z grupy B. w warzywach mrożonych zachowuje się prawie 100% witamin.
Wit.A:
à dłuższy niedobór – kurza ślepota
à magazynowana w wątrobie
à źródło b-karotenu – marchew
Wit.C:
à: uodparnia organizm przeciw chorobom
à: nie jest magazynowana trzeba ją dostarczać systematycznie
à pietruszka naciowa: 300mg wit.C/100g pietruszki
Wit. z grupy B:
à B1, B6 – warzywa strączkowe (groch, fasola), kapustne
Zawartość związków mineralnych – biorą udział w budowie kośća, katalizatory wielu procesów życiowych
Warzywa odkwaszają organizm człowieka (dużo Ca – element kośća; dużo P- głównie strączkowe; Mg – zapobiega schorzeniom nowotworowym [szpinak, pietruszka, strączkowe]; Fe – głównie warzywa liściowe [sałata, szpinak, kapusta, brukselka]
Pokarmy zakwaszające organizm człowieka – mięso, nabiał, chleb
Kwasy organiczne- głównie jabłkowy, cytrynowy, działają dodatnio na wydzielenie kwasów trawiennych, występuje kwas szczawiowy – składnik niepożądany (głównie szpinak, rabarbar, burak ćwikłowy) odwapnia organizm
Błonnik- nie ma wartości odżywczej, niezbędny w diecie dla sparawnego funkcjonowania przewodu pokarmowego (zwiększa wypełnienie i perystaltykę jelit); zapotrzebowanie 100mg/1 kg wagi; błonnik nie rozpuszczalny w wodzie: celuloza, hemiceluloza; błonnik rozpuszczalny w wodzie ( pektyny)
Olejki eteryczne – nadają smak, zapach, pobudzają trawienie, mają właściwości lecznicze (wyciąg z rzepy służy do wyrobu Rapaholinu, wyciąg z czosnku – artelioskleroza) marchwe, cebulowe, kapusta, seler
Fitoncydy- działają bakteriobójczo i bakteriostatycznie [cebula, czosnek]
Flawonoidy – ponad 4tys związków polifenolowych [cebula]
Likopen – barwniki w pomidorze (odpowiedzialny za czerwony kolor) właściwości antyutleniające i antynowotworowe; zapotrzebowanie 5mg /24h nie ulega degradacji w procesach technologicznych; 1 kg pomidorów = 30mg likopenu (przetwarzane mają go więcej); grapefruit czerwony, arbuz
Warzywa dostarczają:
à 25% wit.A
à 52% wit.C
à 6-22% wit. z grupy B
à 6-27% związków mineralnych
à 8% węglowodanów
à 5% białka
à 1% tłuszczy
Składniki niepożądane w warzywach: kwas szczawiowy, azotany i azotyny
Azotany- pośrednia szkodliwość (redukcja do szkodliwych azotynów) redukcja zachodzi przed lub po (pod wpływem drobnoustrojów) spożyciu warzyw
Azotyny- przenikają do krwiobiegu łączą się z hemoglobiną i powodują methemoglobinę (krew traci zdolność wiązania i transportu tlenu) szczególnie niebezpieczna dla niemowląt i małych dzieci
Źródła azotanów à warzywa i ziemniaki ponad (80%) 200mg/24h peklowane produkty mięsne 6-8%
Źródła azotynów à 18-20% warzywa i ziemniaki 5mg/24h ;77% peklowane produkty mięsne
Bezpieczna norma à 5mg azotanów /1 kg wagi; 0,2mg azotynów/ 1 kg wagi
Woda pitna (2l/24h)à 50mg azotanów/ 1l wody dopuszczalna max norma
Max azotanów – warzywa o krótkim okresie wegetacji uprawiane przy niedoborze światła, przenawożone N, mające liście/ organy przewodzące jako część jadalną ; szpinak, rzodkiewka ( część podliścieniowa łodygi), sałata, burak ćwikłowy, kapustne ,ß 2000mg/kg ŚM
Min azotanów à część jadalna organy generatywne; dynia, ogórek, strączkowe
Metale ciężkie – pojawiają się w warzywach uprawianych w środowisku skażonym tymi metalami, warzywa takie są zagrożeniem dla zdrowia; ołów, kadm, rtęć, arsen, miedź, cynk, nikiel
Źródła à gleba, komunikacja samochodowa, przemysł, rolnictwo (niskiej jakości nawozy mineralne)
Warzyw nie powinno się uprawiać bezpośrednio przy drogach (50-100m). Stosowanie pasów zieleni (pochłaniają max 70% ołowiu, 80% substancji smolistych)
80-90%metali ciężkich w organizmie człowieka z warzyw
Sposoby ograniczania zawartości metali ciężkich w warzywach:
Ø Intensywne nawożenie organiczne
Ø Wapnowanie gleby (przy wyższym pH gleby są gorzej przyswajalne dla roślin)
Ø Wybór odpowiednich gatunków i odmian roślin (groch i fasola pobierają ich mało)
Typy produkcji warzywniczej:
1. Produkcja amatorska: na własne potrzeby, ogrody działkowe i przydomowe. Cechy:
Ø Duże rozdrobnienie
Ø Duże nakłady pracy ręcznej
Ø Bardzo szeroki asortyment warzyw
Ø Intensywne wykorzystanie pola
2. Produkcja towarowa: na sprzedaż, produkcja wyspecjalizowana. Cechy:
Ø Wyspecjalizowana – maksymalnie kilka gatunków
Ø Wysoki stopień mechanizacji
Ø Wysoka wydajność pracy
Ø Produkcja podmiejska (warzywa wrażliwe na transport – sałata, ogórek, pomidor) lub z dala od rynku zbytu, ale w korzystnych warunkach klimatyczno-glebowych)
3. Produkcja dla przetwórstwa: zlokalizowana gł. przy przetwórni
4. Produkcja pod osłonami: bardzo intensywna. Cechy:
Ø Duże nakłady finansowe, pracy, eksploatacyjne
Ø Uprawa warzyw przez cały rok (pomidor, sałata, ogórek)
Ø Pędzenie warzyw – część jadalna uzyskiwana z części spichrzowej uprawianej wcześniej w polu (cebula, seler)
5. Produkcja nasienna – zlokalizowana w optymalnych warunkach
17.10.2005
Dieta śródziemnomorska
Roczne spożycie warzyw:
Ø I półrocze 30% warzyw (drogie nowalijki)
Ø II półrocze 70%
Należy:
Ø Rozwinąć przetwórstwo, produkcję pod osłonami
Ø Lepsze przechowywanie (chłodnie: KA, typu ULO – ultra low oxygen)
Warunki przyrodnicze decydujące o wzroście i rozwoju roślin:
Ø Klimat (temp, światło, woda, wiatr, zawartość CO2 w atmosferze)
Ø Gleba
Zmiana jednego czynnika przyrodniczego powoduje zmianę innego (działają kompleksowo).
Mała ilość jednego czynnika ogranicza dostępność innych.
Wymagania roślin – znając je można dobrać gatunki/odmiany odpowiednie do warunków:
Ø Złagodzenie lub eliminacja szkodliwego wpływu środowiska przez właściwą uprawę
Ø Kształtowanie mikroklimatu pod osłonami, w szklarniach, tunelach ogrzewanych + małe możliwości regulacji mikroklimatu na polu
TEMPERATURA
Ø Decyduje o rozmieszczeniu roślin na kuli ziemskiej
Ø Średnie roczne temp., temp. pór roku, minimalne temp. zimą, maksymalne latem, amplitudy, długość okresów (wegetacyjnego, bezmroźnego, gospodarczego)
Okres gospodarczy – średnia temp. dobowa powyżej 2,5°C, wtedy rozpoczyna się przedsiewną uprawę roli + siew warzyw (marchew, rzodkiewka, pietruszka). Kończy się on jesienią. Najkrótszy jest on na północnym-wschodzie (220 dni), a najdłuższy na zachodzie (do 250 dni)
Okres wegetacyjny – średnia temp. dobowa powyżej 5°C, zróżnicowany o ok. 20 dni na terenie Polski. Najwcześniej zaczyna się w części południowo-zachodniej, a później na północnym-wschodzie.
Okres bezmroźny – między ostatnim przymrozkiem wiosennym (IV/V), a pierwszym jesiennym (X/XI). Narażone na przymrozki są: zagłębienia (inwersja temp. – przy gruncie temp. najniższa), stoki północne. Długość tego okresu jest ważna dla warzyw ciepłolubnych, które uprawia się tylko w tym okresie np. ogórek, pomidor. Przedłużeniem okresu wegetacyjnego jest wysadzanie rozsad.
Wymagania cieplne warzyw:
Ø Temp. minimalna różne dla różnych gatunków roślin i różnych faz
Ø Temp. maksymalna rozwojowych (gł. temp. minimalne)
Ø Temp. optymalna
Warzywnicze optimum temperatury to temp. zapewniająca prawidłowy wzrost rośliny i daje wysoką produkcję. Niezbędnym warunkiem dla rozwoju roślin są wahania dobowe temperatur (termoperiodyzm – wykorzystuje się to w uprawie w tunelach, w nocy powinno być o 5°C mniej niż w dzień)
Wymagania cieplne dla warzyw:
1. Umiarkowane: optymalne temp. wzrostu ok. 18°C – kapustne, korzeniowe, rzepowate, liściowe
2. Średnie: optymalna temp. wzrostu ok. 20°C – cebulowe
3. Wysokie: optymalna temp. wzrostu 20-25°C, dopuszczalna 12-35°C – dyniowate, pomidor, papryka
4. Bardzo wysokie: optymalna temp. wzrostu 21-29°C, dopuszczalna 18-35° - melon, arbuz ( w Polsce nie uprawia się ich)
Odporność warzyw na niskie temperatury (w oparciu o nią ustala się optymalne terminy siewu i sadzenia):
1. Wytrzymałe na mrozy
Ø Zimujące w gruncie – jarmuż, wieloletnie, brukselka, szpinak
Ø Dobrze znoszące wczesny siew lub sadzenie – kapustne, rzepowate, cebulowe, marchew
2. Średnio wytrzymałe – burak ćwikłowy, boćwina, sałata, seler, cykoria
3. Wrażliwe (wysiew ok. 10 V lub sadzenie po 15 V) – dynia, pomidor, fasola, kukurydza cukrowa
4. Bardzo wrażliwe – giną pod wpływem przymrozków
Dłużej trwających chłodów ok +5º C – ogórek, melon, kawon, papryka, oberżyna
Odwodnienie i koagulacja protoplazmu – przyczyna śmierci roślin przemarzniętych. Lekko przemarznięte należy powoli rozmnażać (polać zimną wodą + mało światła)
Hartowanie roślin –
Susza fizjologiczna – niemożność pobierania wody
Temperatura reguluje też rozwój generatywny
Okres termiczny – 1 - 5º C, warunkuje przejście z fazy rozwojowej wegetatywnej w generatywną (jarowizacja: w fazie siewek – marchew, kapusta; zimowe przechowywanie – cebula, psiankowate itp – nie wszystkie; okres kiełkowania – burak)
Jarowizacja pożądana w uprawie na nasiona, nie pożądana w uprawie na spożycie
Cebula – stosować odpowiednie temperatury
Kapusta - 12º C, hartowanie – nie
Rośliny o dużej skłonności do tworzenia pospiechów: kapusta wczesna, kalarepa, seler, burak ćwikłowy, marchew.
ŚWIATŁO
- warunkuje przejście z fazy rozwoju wegetatywnego w rozwój generatywny
- zwiększając intensywność światła od zero rysuje się krzywa fotosyntezy (zależność intensywności fotosyntezy od natężenia światła)
1 świetlny punkt
2 świetlny punkt wysycenia
3 pobieranie tlenu (oddychanie)
4 wydalanie tlenu (fotosynteza)
- przy niedoborze światła – słaby rozwój tkanek mechanicznych, zanik chlorofilu, nadmierny wzrost łodyg
PROMIENIOWANIE SŁONECZNE
- 47% - promieniowanie widzialne (aktywne w procesie fotosyntezy) – najaktywniejsze – czerwone, fioletowe, niebieskie, pomarańczowe, (min – zielone)
1% - promieniowanie ultrafioletowe (zapobiega wybieganiu roślin)
52 % - promieniowanie podczerwone, długofalowe, niewidzialne, źródło ciepła
- w uprawie polowej niedobory występują sporadycznie (zacienianie, nadmierne zagęszczenie, duże zachwaszczenie); potrzeby roślin 10 – 20 tys. luksów, a jest 30 – 40 tys.
...
wicek4004