3
Postawę prawna realizacji i ochrony praw dziecka w Polsce tworzą, konstytucja RP i polskie ustawodawstwo oraz ratyfikowane przez Polsce umowy międzynarodowe dotyczące praw człowiek, w szczególności praw dziecka. Doniosłą wytyczną co do sposobów i tempa realizacji praw dziecka stanowi obecnie uchwała Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych z 10 maja 2002 r. zatytułowana Świat Przyjazny Dzieciom.
Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 r. stanowił w art. 1, że Rzeczpospolita polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli, a więc i dzieci. Ta zasad konstytucyjna nakazuje wszystkim tak działać, aby dzieci w Polsce odczuwały, że RP jest także ich dobrem wspólnym. Konstytucja stanowi /art.18/, że macierzyństwo i rodzicielstwo znajduje się pod ochroną i opieka RP. Konstytucja stanowi również /art.48/, że rodzice mają prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami. Wychowanie ma uwzględniać stopień dojrzałości dziecka, z także wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania. Dziecko, z uwzględnieniem faktu, że pozostaje pod władza rodzicielską, ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym /art.47/.
Konstytucja stanowi, że każdy ma prawo do nauki, z tym, ze nauka do 18 roku życia jest obowiązkowa. Nauka w szkołach publicznych ma być bezpłatna. Rodzice mają wolność wyboru dla swoich dzieci szkół innych niż publiczne. Konstytucja stanowi /art.71/, że państwo w swej polityce społecznej i gospodarczej ma uwzględniać dobro rodziny. A rodziny znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej, zwłaszcza wielodzietne i niepełne, maja prawo do szczególnej pomocy ze strony władz publicznych. Wyjątkowo doniosłe postanowienia zawiera art.72 konstytucji, a mianowicie, że RP zapewnia ochronę praw dziecka. Każdy może żądać od organów władzy publicznej ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiwaniem i demoralizacją. Dziecko pozbawione opieki rodzicielskiej ma prawo do opieki i pomocy władz publicznych. Konstytucja nakazuje liczyć się z opinią i osobowością dziecka. Stanowi, że w toku ustalania praw dziecka przez organy władzy publicznej oraz osoby odpowiedzialne za dziecko są zobowiązane do wysłuchania i w miarę możliwości uwzględnienia zdania dziecka. Konstytucja zakazuje stosowania kar cielesnych. Zakaz ten dotyczy niewątpliwie w pierwszym rzędzie dzieci. Kar cielesnych wobec dzieci nie mogą stosować nie tylko przedstawiciele władz publicznych, instytucji opiekuńczych i wychowawczych, ale także rodzice. Należy odrzucić wykrętne tłumaczenie, że kary cielesne stosowane przez rodziców są dopuszczalne jako niezbędny środek wychowawczy.
Konstytucja dla zapewnienia ochrony i realizacji praw dziecka ustanowiła urząd Rzecznika Praw Dziecka. Jego kompetencje określa ustawa z 6 stycznia 2000r. Czyni to jednak w sposób nie dający Rzecznikowi niezbędnych uprawnień do skutecznego stania na straży praw dziecka. Potrzebne są zmiany ustawy, aby Rzecznik mógł dysponować środkami niezbędnymi do realizacji jego misji i oczekiwań pod jego adresem. Jako nieporozumienie należy potraktować propozycję jednego z członków Rady Ministrów, aby zlikwidować urząd Rzecznika Praw Dziecka.
Konstytucja opowiedziała się za modelem dzieciństwa wykreowanego przez Konwencję o prawach dziecka. Dziecko jest podmiotem praw a nie tylko przedmiotem opieki i troski. Jest od urodzenia osobą posiadająca autonomię w rodzinie i w społeczeństwie. Ma osobowość, która ma być szanowana.
Podstawowe znaczenie dla pojmowania i ochrony praw dziecka ma kodeks rodzinny i opiekuńczy z 25 lutego 1964 r. Jego przepisy, zwłaszcza o pokrewieństwie, opiece i kurateli realizują szczytna zasadę dobra dziecka. Ważne znaczenie dla zapewnienia realizacji praw dziecka ma prawo o aktach stanu cywilnego z 29 września 1986 r., świeżo ponownie znowelizowane. Doniosłe znaczenie dla ochrony praw dziecka ma kodeks cywilny z 23 kwietnia 1964 r., zwłaszcza jego przepisy o osobach fizycznych a także o spadkobraniu. Wręcz zasadnicze znaczenie dla realizacji i ochrony praw dziecka ma ustawa z 7 września 1991 r. o systemie oświaty, również wielokrotnie, także ostatnio, głęboko nowelizowana. Podobnie ma się rzecz z kodeksem pracy z 26 czerwca 1974 r., który chroni dzieci przed wyzyskiem ekonomicznym i przed zatrudnieniem szkodliwym dla ich zdrowia i rozwoju. Dla dzieci, które popadają w konflikt z prawem karnym ochronę stanowi kodeks karny z 6 czerwca 1997r. Również ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich z 26 października 1982r., Nowelizowania parokrotnie, daje dziecku odpowiednią ochronę. Ma ona na celu zapobieganie demoralizacji dzieci i przeciwdziałanie przestępczości osób poniżej 18 roku życia.
Ustawodawstwo polskie regulujące prawa dzieci i ich ochronę jest rozproszone w wielu aktach prawotwórczych. I tak powinno pozostać. Nie jest zachęcające doświadczenie krajów, gdzie przyjęto specjalne ustawy, mające regulować wszechstronnie sytuację dzieci. Zasadniczo polskie ustawodawstwo jest dostosowane do treści umów międzynarodowych dotyczących praw dziecka, Ratyfikowanych przez RP. Warto w tym kontekście przypomnieć treść najważniejszych z tych umów.
Pakt praw cywilnych i politycznych z 16 grudnia 1996 r. Stanowi /art.24/, że każde dziecko bez żadnej dyskryminacji ze względu na rasę, kolor skóry, płeć, język, religię, pochodzenie narodowe lub społeczne, sytuację majątkową lub urodzenie, ma prawo do środków ochrony, jakich wymaga status małoletniego, ze strony rodziny, społeczeństwa i państwa. Każde dziecko powinno być zarejestrowane niezwłocznie po urodzeniu i posiadać nazwisko. Każde dziecko ma też prawo do nabycia obywatelstwa. Pakt praw ekonomicznych, socjalnych i kulturalnych, również z 16 grudnia 1986r., uznając prawo każdego do nauki /art.1 /, stanowi, że nauczanie podstawowe ma być obowiązkowe, bezpłatne i dostępne dla wszystkich. A nauczanie średnie w różnych formach ma być powszechne, dostępne dla wszystkich m. innymi w wyniku stopniowego wprowadzania nauki bezpłatnej. Pakt ten /art.10/ stanowi także, że należy podjąć specjalne kroki w celu zapewnienia ochrony i pomocy wszystkim dzieciom i młodzieży bez jakiejkolwiek dyskryminacji. Należy chronić dzieci i młodzież przed wyzyskiem ekonomicznym i społecznym. Zatrudnienie ich przy pracy szkodliwej dla ich moralności lub zdrowia bądź niebezpiecznej dla życia mogącej przeszkodzić w normalnym rozwoju dzieci i młodzieży powinno być ustawowo karane. Pakt zobowiązuje państwa, aby ustaliły granicę wieku poniżej której płatne zatrudnienie dzieci powinno być ustawowo zakazane i karane. W Polsce granicę tę kodeks pracy / art.190/ ustawił na ukończenie 15 roki życia.
Rolę swoistej „światowej konstytucji praw dziecka" stanowi konwencja o prawach dziecka, przyjęta przez Zgromadzenia Ogólne NZ 20 listopada 1989r. Została ona dotychczas ratyfikowana przez 192 państwa. Polska ratyfikowała ją 30 kwietnia 1991 r. Z inicjatywy niektórych państw-stron konwencji, którym pewne postanowienia konwencji wydają się zbyt mało wymagające, w 2000 Zgromadzenie Ogólne NZ przyjęło dwa protokoły fakultatywne do tej konwencji: o uczestnictwie dzieci w konfliktach zbrojnych /art.38 konwencji/ i o handlu dziećmi, prostytucji i pornografii dziecięcej /art.34 i 35 konwencji/. Oba protokóły fakultatywne zostały ratyfikowane przez Polskę. Omówienie treści konwencji wykracza poza możliwości niniejszego wystąpienia.
Polska jest stroną od listopada 1997 r. również europejskiej konwencji z 25 stycznia 1996 r. o wykonywaniu praw dziecka. Jej celem jest promowanie wykonywania praw dzieci, przyznanie im uprawnień procesowych oraz ułatwienie ich wykonywania. Karta stanowi również, że każde dziecko ma prawo do utrzymywania regularnych kontaktów z obojgiem rodziców, chyba, że jest to sprzeczne z jego dobrem. Karta zawiera również / art.32/ zakaz pracy dzieci. Wiek minimalny dla wstąpienia w stosunek pracy nie powinien być niższy od tego, w którym kończy się obowiązek szkolny. Przepis ten będzie wymagał zmiany w naszym kodeksie pracy. Konstytucja RP przewiduje /art..70/, że nauka do 18 roku życia jest obowiązkowa, a kodeks pracy dopuszcza zatrudnienie od 15 roku życia. Karta wymaga, aby młodociani dopuszczeni do świadczenia pracy mieli warunki pracy, które odpowiadają ich wiekowi. Muszą być chronieni przed wyzyskiem ekonomicznym oraz każda praca, która mogłaby szkodzić ich bezpieczeństwu, zdrowiu i rozwoju fizycznemu, duchowemu, moralnemu lub społecznemu lub tez mogła zagrażać ich wychowaniu. Przytoczone postanowienia Karty współbrzmią z analogicznymi wymogami konwencji o prawach dziecka.
Szczęśliwie Rada Ministrów wyznaczyła w 2002 r. resort, który ma zapewnić koordynację wszelkich wysiłków władz publicznych na rzecz uczynienia Polski krajem przyjaznym dzieciom. Należy z uznaniem powitać fakt, że w lutym 2003 r. MENS zainicjowało wysiłki mające na celu sporządzenie wspomnianego Planu Działania. Główne zadanie wszystkich instytucji publicznych i organizacji pozarządowych oraz o szczególnych osób polega na tym, aby sobie właściwymi sposobami i posiadanymi środkami wspierać MENS w jak najwcześniejszym i owocnym opracowaniu Planu Działania a następnie w czuwaniu, aby był on systematycznie i należnie realizowany.
Kodeks rodzinny i opiekuńczy - akt normatywny będący podstawowym źródłem polskiego prawa rodzinnego, w sposób kompleksowy regulujący stosunki rodzinne, uchwalony przez Sejm w dniu 25 lutego 1964 r., wszedł w życie w dniu 1 stycznia 1965 r.
Geneza
Kodeks rodzinny i opiekuńczy został uchwalony w celu rozbudowania i uzupełnienia regulacji prawa rodzinnego w porównaniu z kodeksem rodzinnym z 1950 r. wobec wielu luk i rozrastającego się orzecznictwa sądowego. Jego uchwalenie stanowiło też ostatni etap unifikacji polskiego prawa rodzinnego w okresie powojennym.
Równocześnie uchwalono ustawę - przepisy wprowadzające kodeks rodzinny i opiekuńczy, która określiła wejście w życie kodeksu, uchylała przepisy obowiązujące poprzednio w tej materii oraz zawierała szereg przepisów intertemporalnych.
Systematyka kodeksu
· TYTUŁ I: MAŁŻEŃSTWO
o Dział I: Zawarcie małżeństwa
o Dział II: Prawa i obowiązki małżonków
o Dział III: Małżeńskie ustroje majątkowe
§ Rozdział I: Ustawowy ustrój majątkowy
§ Rozdział II: Umowne ustroje majątkowe
§ Oddział 1: Przepisy ogólne
§ Oddział 2: Wspólność majątkowa
§ Oddział 3: Rozdzielność majątkowa
§ Rozdział III: Przymusowy ustrój majątkowy
o Dział IV: Ustanie małżeństwa
o Dział V: Separacja
· TYTUŁ II: POKREWIEŃSTWO
o Dział I: Rodzice i dzieci
§ Rozdział I: Pochodzenie dziecka
§ Rozdział II: Stosunki między rodzicami a dziećmi
§ Oddział 2: Władza rodzicielska
o Dział II: Przysposobienie
o Dział III: Obowiązek alimentacyjny
· TYTUŁ III: OPIEKA I KURATELA
o Dział I: Opieka nad małoletnim
§ Rozdział I: Ustanowienie opieki
§ Rozdział II: Sprawowanie opieki
§ Rozdział III: Nadzór nad sprawowaniem opieki
§ Rozdział IV: Zwolnienie opiekuna i ustanie opieki
o Dział II: Opieka nad ubezwłasnowolnionym całkowicie
o Dział III: Kuratela
Nowelizacje
Od czasu uchwalenia kodeks rodzinny i opiekuńczy był kilkukrotnie nowelizowany, głównie w okresie III Rzeczypospolitej. Najważniejsze zmiany dotyczyły:
· przepisów o przysposobieniu
· wyboru nazwisk noszonych przez małżonków
· unormowania w kodeksie konkordatowej formy zawarcia małżeństwa
· unormowania w kodeksie instytucji separacji
· reformy małżeńskich ustrojów majątkowych
annamaria6696