Joanna Pruńska
PRZYCZYNY I ROZWIĄZYWANIE
KONFLIKTÓW MIĘDZY RODZICAMI
A ICH DORASTAJĄCYMI DZIEĆMI.
BRANIEWO 2004r.
SPIS TREŚCI
strona
Wstęp...........................................................................- 3
1. Sytuacje konfliktowe a postawy rodzicielskie...........- 4
1.1. Sytuacje konfliktowe w rodzinie....................- 4
1.2. Wpływ różnych postaw rodzicielskich na powstawanie konfliktów................................- 5
1.3. Model autokratyczny.....................................- 9
1.4. Model demokratyczny...................................- 10
2. Istota konfliktów między rodzicami a
dorastającymi dziećmi............................................- 11
2.1. Przyczyny konfliktów....................................- 11
2.2 . Wpływ konfliktów na życie rodzinne..............- 12
3. Zapobieganie konfliktom i sposoby ich
rozwiązywania........................................................- 14
3.1. Integrujące i dezintegrujące rozwiązywanie konfliktów.....................................................- 14
3.2. Prawidłowa komunikacja w rodzinie.............- 19
3.3. Rozwiązywanie konfliktów między rodzicami a dziećmi wg T. Gordona.............................- 22
Zakończenie................................................................- 25
Bibliografia.................................................................- 26
WSTĘP
Konflikty jako zderzenia przeciwstawnych dążeń poszczególnych członków rodziny wydają się być nieuniknione nawet w najbardziej uporządkowanym życiu kochającej się rodziny.
Pojęcie konfliktu często zawiera dla człowieka zbyt wąską i ubogą treść. Mówi się o konfliktach mając na myśli awantury i kłótnie, powszechnie zaleca się „unikanie konfliktów” nie zdając sobie często sprawy z nierealności życiowej takiej zasady postępowania. Jest ona po prostu niemożliwa do zachowania, a konflikty są obecne wszędzie tam, gdzie człowiek przejawia jakiekolwiek dążenia.
Niniejsza praca jest krótkim opracowaniem przedstawiającym najczęstsze przyczyny prowadzące do powstania sytuacji konfliktowych w rodzinie oraz jest omówieniem najskuteczniejszych sposobów rozpracowania powstałego konfliktu.
Część pierwsza pracy jest analizą wpływu różnych postaw rodzicielskich występujących w rodzinach na rodzaje pojawiających się konfliktów oraz sposoby ich rozwiązywania.
Druga część jest krótkim przedstawieniem najczęstszych przyczyn powstawania sytuacji konfliktowej w rodzinie oraz omówieniem ogromnego wpływu konfliktów na kształtowanie się osobowości młodego człowieka, a także na formę i intensywność relacji interpersonalnych między wszystkimi członkami rodziny.
W części trzeciej zaprezentowane zostały wybrane formy pomocy w rozwiązywaniu konfliktów. Szczególną uwagę zwrócono na pomoc w procesie kształtowania dojrzałej osobowości młodego człowieka, rozwijanie właściwej komunikacji w rodzinie oraz na wyjątkowo skuteczny model wychowania wg Thomasa Gordona, którego przyjęcie pomaga w rozwijaniu głębokich więzi w rodzinie i umożliwia rozwiązywanie konfliktów w sposób integrujący.
Problemy poruszone w niniejszym opracowaniu mogą stać się okazją do przemyślenia sposobów rozwiązywania konfliktów pojawiających się w naszych rodzinach.
1. SYTUACJE KONFLIKTOWE A POSTAWY RODZICIELSKIE.
1.1. Sytuacje konfliktowe w rodzinie.
Konflikty są nieuniknione nawet w najbardziej harmonijnym życiu rodzinnym. Istotą konfliktu jest zderzenie przeciwstawnych poglądów, potrzeb, oczekiwań. Każdorazowo wywołuje on napięcie emocjonalne o negatywnym zabarwieniu.
Konflikt ma charakter dynamiczny, a jego konsekwencją może być wzrost egocentryzmu osób w nim uczestniczących.
Rodzaj i sposoby rozwiązywania konfliktów zależą głównie od dojrzałości psychicznej osób w nim uczestniczących. Im większa niedojrzałość i nieodpowiedzialność osób zaangażowanych w konflikt, tym trudniejsze staje się jego rozwiązanie i bardziej prawdopodobne pojawienie się negatywnych wyników jego przebiegu.
Intelektualna, społeczna i emocjonalna dojrzałość człowieka pomaga w osiąganiu kompromisów, a co za tym idzie w zapobieganiu poważnym konfliktom zagrażającym trwałości relacji interpersonalnych.
Szczególnie konfliktogenny jest brak dojrzałości uczuciowej, który uniemożliwia nawiązywanie trwałych więzi z drugim człowiekiem. Brak jest wtedy odpowiedniego zrównoważenia psychicznego, a reakcje są nieproporcjonalne do bodźców. Człowiek nie posiada wtedy zdolności znoszenia przykrości, niepowodzeń i napięć, czyli nie potrafi podjąć prawidłowych działań w sytuacjach konfliktowych. To z kolei może powodować częste wchodzenie w niepotrzebne konflikty. Brak dojrzałości emocjonalnej utrudnia zaakceptowanie odmiennego zdania drugiej osoby czy przyjęcie odmowy. Wyrażą się on także w nieumiejętności opanowywania gwałtownych uczuć negatywnych.
Prawidłowe funkcjonowanie rodziny może też w istotny sposób zakłócać niedojrzałość społeczna przejawiająca się w niedostrzeganiu potrzeb i wartości pozostałych członków rodziny, w braku wykonywania ról społecznych związanych zarówno z życiem rodzinnym, jak i z pracą zawodową, szkołą czy gronem przyjaciół.
Osoba niedojrzała społecznie jest skoncentrowana na sobie, nastawiona przede wszystkim na branie, innych traktuje jako narzędzie do zaspokojenia własnych potrzeb.
Częstotliwość występowania konfliktów, ich zakres oraz sposób rozwiązywania ma wielki wpływ na poczucie szczęścia w rodzinie.
W rodzinach szczęśliwych konflikty występują o wiele rzadziej, nie są ostre, a ich rozwiązanie często przyczynia się do psychicznej integracji rodziny.
W rodzinach nieszczęśliwych sytuacje konfliktowe powstają dość często i mają działanie zdecydowanie destrukcyjne.
Mogą występować tu tzw. konflikty autystyczne (bez wyraźnych przyczyn), albo też dotyczące istotnych sfer życia.
Przyczyn konfliktów rodzinnych należy też upatrywać w pracy zawodowej matek. Matka pracująca zwykle może poświęcić swoim dzieciom zdecydowanie mniej czasu, zaś dziecko „nie nasycone” w wystarczającym stopniu miłością matczyną nie stanowi mocnego ogniwa więzi rodzinnych.
„Wyziębione” uczuciowo dziecko łatwiej popada w różnego rodzaju konflikty zarówno w relacjach z rodzicami, jak i rodzeństwem, kolegami, nauczycielami.
1.2. Wpływ różnych postaw rodzicielskich na powstawanie konfliktów.
Nieprawidłowe postawy rodzicielskie często stają się główną przyczyną konfliktów z dziećmi.
Rozwój postaw rodzicielskich wymaga umiejętności emocjonalnego zaangażowania w sprawy drugiego człowieka oraz autentyczności i otwartości w relacjach z innymi. Jest to umiejętność unikania w kontaktach z dziećmi fałszu, zakłamania, pozorów, konwencji. Autentyczność nie jest nieskrępowanym wyrażaniem wszystkiego, ale jest podporządkowana wartościom czy normom społecznym.
Stopień wiarygodności rodziców staje się wyższy, jeśli posiadają oni zdolność wyrażania ciepła i życzliwości wobec dziecka i jeśli rzeczywiście przeżywają takie uczucia.
Tłumienie lub ignorowanie własnych i cudzych uczuć czy też zaprzeczanie im powoduje zaleganie ich w człowieku, często w postaci żalu, niechęci, nawet gdy okoliczności, które je wywołały, są już nieaktualne.
Nieprawidłowe postawy rodzicielskie prowadzące do braku zaspokojenia podstawowych potrzeb tworzą głębokie zranienia w psychice człowieka, brak zaufania do siebie i innych, poczucie osamotnienia, zagubienia i braku miłości. Zamknięcie przed innymi może się też wyrażać w ciągłej agresji oraz prowadzić do izolacji człowieka.[1]
Negatywne odbieranie innych i stała świadomość braku więzi z nimi zdecydowanie nie sprzyja rozwiązywaniu konfliktów, a często prowadzą do jeszcze głębszego poczucia żalu, opuszczenia i skrzywdzenia.
Nieprawidłowe postawy rodzicielskie nie pozwalają zaspokajać podstawowych potrzeb psychicznych oraz powodują ciągłe napięcia i konflikty wśród wszystkich członków rodziny.
Nieprawidłowe postawy rodzicielskie można opisać stosując następujący podział[2]:
- postawa odtrącająca dziecko - wynika ona z dystansu uczuciowego i z dominacji ze strony rodziców. Dziecko odczuwane jest jako ciężar, trudny obowiązek. Rodzice w sposób otwarty krytykują, dezaprobują dziecko. Nie próbują wnikać w jego potrzeby i motywy lecz kierują nim poprzez żądania i rozkazy, często stosując zastraszenie czy wręcz brutalne postępowanie.
Tego rodzaju zachowania rodziców sprzyjają kształtowaniu się agresji u dzieci, nieposłuszeństwa, i kłótliwości. Dzieci takich rodziców mają często trudności w przystosowywaniu się do nowych warunków, są bezradne.
Postawa odtrącenia może ujawniać się w trzech postaciach: zaniedbywaniu dziecka, surowości w postępowaniu względem niego oraz w sztywności, chłodzie i niezadowoleniu z dziecka takiego jakim jest.[3]
Odrzucenie dziecka zaburza jego rozwój emocjonalno-społeczny. Dziecko takie czuje się niepewne życiowo, zagrożone, przeżywa lęki i niepokoje. Jego samoocena jest zazwyczaj negatywna, gdyż wzrasta w poczuciu zbędności i izolacji.
Dzieci odrzucone z reguły przejawiają wrogość wobec rodziców, są nieposłuszne, aroganckie, wybuchowe, a to z kolei prowadzi do licznych sytuacji konfliktowych.
- postawa unikająca – wynika z nadmiernego dystansu uczuciowego rodziców oraz ich bierności i uległości wobec dziecka. Stosunek emocjonalny rodziców względem dziecka jest ubogi lub wręcz obojętny, a kontakt z dzieckiem bardzo luźny, często maskowany pozostawianiem dziecku nadmiernej swobody lub obdarowywaniem prezentami.
Rodzice o tym typie postawy ograniczają kontakty z dzieckiem lub wręcz ich unikają, są niedbali, niekonsekwentni w stosowaniu wymagań, w sposób pozorny zaspokajają potrzeby dziecka.
Taka postawa może powodować uczuciową niestałość dzieci, bojaźliwość, nieufność, brak zdolności do realnej oceny rzeczywistości, brak wytrwałości oraz konfliktowość.
- postawa obojętna – cechuje się ona zwracaniem uwagi na dziecko tylko wówczas, gdy jest ono fizycznie blisko i oddalaniem się od niego, gdy jest daleko. Towarzyszy temu brak myślenia o przyszłości dziecka i czynienia w tym kierunku jakichkolwiek planów. Rodzice są zazwyczaj zajęci sobą, zaś dziecko nie stanowi obiektu ich zainteresowania, znajduje się niejako na marginesie ich życia.
Postawa taka nie stwarza warunków do wymiany uczuć, a w konsekwencji wywołuje u dziecka oschłość uczuciową, niezdolność do nawiązywania trwałych i intymnych kontaktów.
Dziecko traktowane obojętnie często przejawia postawy negatywne, agresywne, pragnie zwracać na siebie uwagę, imponować.[4]
- postawa nadmiernie korygująca – jest skutkiem nadmiernego skoncentrowania na dziecku przy równoczesnej dominacji rodziców.
Dziecko musi dostosowywać się do stawianych mu przez rodziców wymagań i wzorów, niezależnie od jego indywidualnych cech i możliwości. Jest stale pod presją, traktowane z pozycji autorytetu, bez uznawania jego prawa do samodzielności i poszanowania jego indywidualności.
Rodzice charakteryzujący się taką postawą stosują nagany, sztywne reguły, dążą do przyśpieszania rozwoju dziecka. w wyniku tego rodzaju działań wychowawczych u dziecka może rozwinąć się uległość, brak wiary we własne siły, niepewność, lękliwość czy przewrażliwienie.
- postawa nadmiernie chroniąca – wynika z nadmiernego skoncentrowania na dziecku przy jednoczesnej uległości rodziców. Często podejście takich rodziców jest bezkrytyczne, pobłażliwe, wyręczają oni dziecko w wielu sprawach, wykazują nadmierną obawę o nie, często izolują od rówieśników.
Tego rodzaju zachowania mogą wyzwalać w dziecku bierność, zależność od rodziców, niepewność, albo też zarozumiałość, zbytnią pewność siebie, egoizm.
Postawę ochraniającą charakteryzuje przedkładanie dobra dziecka nad wszystko inne, dawanie mu szczególnych przywilejów, osłanianie przed ujemnymi wpływami otoczenia.
Można wyróżnić 4 typy rodziców o tej postawie[5]:
1. Rodzice faworyzujący dziecko – dają dziecku wszystko czego zachce, bez względu na to, czy zasługuje, czy też nie.
2. Rodzice mający upodobanie do straszenia dziecka i powodujący powstanie w nim lęku.
3. Rodzice traktujący dziecko jak „niemowlę” – nie pozwalają robić dziecku tego co może i powinno robić, sami decydują za dziecko i wyręczają je we wszystkim.
4. Rodzice, którzy poświęcają dziecku więcej uwagi, niż ono potrzebuje i planują wszystko w domu z myślą o wygodzie i przyjemności dziecka.
Postawa ochraniająca zniekształca osobowość dziecka, przyzwyczaja do niesamodzielności i łatwizny życiowej, wyrabia egoizm.
Dzieci takie często stają się zarozumiałe, zbyt pewne siebie, oschłe uczuciowo. Niejednokrotnie przejawiają one nieumiejętność panowania nad swymi emocjami, są wybuchowe.
Dziecko, które zawsze było w centrum uwagi rodziców, może żądać tego przez całe życie, nie poczuwając się do żadnej wzajemności.
Wielka, ale niewłaściwa miłość rodziców może rodzić jeszcze większy egoizm, obojętność na sprawy najbliższych.[6]
1.3. Model autokratyczny.
Postawy rodziców wobec własnych dzieci wiążą się z pojmowaniem przez nich swej roli, z przyjęciem określonego wzoru roli rodzicielskiej. Wzór ten określa metody kierowania dzieckiem – autokratyczne lub demokratyczne.[7]
W autokratycznym modelu wychowania rodzice stosują określone, szczegółowe normy regulujące zachowanie dzieci. Wszelkie odstępstwa od tych norm nie są przez rodziców tolerowane, a za ich przekraczanie stosuje się rozmaite kary wobec dziecka.
Często nie licząc się z potrzebami dziecka rodzice wydają zakazy i nakazy, a stosując ścisłą kontrolę zachowania wymagają od dzieci uległości, całkowitego podporządkowania i szacunku.
Autorytatywnym rodzicom przede wszystkim zleży na tym, by dziecko było posłuszne, karne, z dobrymi manierami. W wyniku rygorów wychowawczych dziecko staje się uległe i zdyscyplinowane, a także w pewnym stopniu uspołecznione.
Jednak takie wychowanie kształtuje w dziecku poczucie niższości, brak wiary we własne siły, bierność, a zwłaszcza nieprzygotowanie do samodzielnego funkcjonowania w społeczeństwie.
Daleko idące ograniczenia swobody oraz rygorystyczne wymaganie przestrzegania norm hamują rozwój samodzielnego myślenia i działalności twórczej. Prowadzi to, niestety, do rozwoju postaw nieracjonalnych oraz do powstawania zamkniętej umysłowości.[8]
W klimacie rygoru i stosowania kar mogą ukształtować się u dzieci postawy lękowe, nieufność egoizm oraz agresywność.
Stwierdzono, że dzieci surowo traktowane mają zaburzenia w sferze emocjonalnej prowadzące nawet do zaniku uczuć życzliwych i opiekuńczych. Niektóre dzieci, aby uniknąć zakazów uczą się kłamstwa, bądź stosują podwójną moralność – w domu są grzeczne i zdyscyplinowane, a poza nim np. w szkole czy wśród rówieśników ujawniają swoje prawdziwe oblicze. Skłonne są także do narzucania podobnego rygoryzmu innym.[9]
Autokratyczna postawa rodziców wyzwala w ich dorastających dzieciach niechęć, a nawet wrogość do nich. Skutkiem braku emocjonalnej więzi z rodzicami jest również to, że dzieci nie przejmują od nich zasad moralnych, co zazwyczaj prowadzi do kolejnych konfliktów.
1.4. Model demokratyczny.
W demokratycznym modelu wychowania przestrzeganie norm moralnych jest wymagane, nie są one jednak tak drobiazgowo określane, jak w modelu autokratycznym. Odstępstwa od nich są – w uzasadnionych przypadkach tolerowane. Za przekraczanie norm stosowane są sankcje dostosowane do osobowości dziecka.
Rodzice liczą się z jego potrzebami, stwarzają mu warunki do przejawiania własnej inicjatywy, częściej stosują nagrody niż kary, pobudzają ambicję i samokontrolę dzieci.
Demokratyczny model wychowania rozwija także samodzielność dziecka. Przy tym sposobie wychowania postawy dziecka mogą być w znacznym stopniu oparte na jego własnym doświadczeniu, a to niezwykle pozytywnie wpływa na rozwój społeczny dziecka.
W wyniku takiego wychowania dziecko staje się zaradne, pełne wiary we własne siły, a także dobrze umie radzić sobie z najróżniejszymi trudnościami życiowymi.[10]
2. ISTOTA KONFLIKTÓW MIĘDZY RODZICAMI A DORASTAJĄCYMI DZIEĆMI.
...
marzena_kaszowska