Kemy, ozy, sandry – morf i budowa. Związek z odpowiednimi typami deglacjacji.

Kemy- są typowymi formami deglacjacji arealnej, są to garby i pagóry wysokości od kilku do kilkudziesięciu m, o szerokości do kilkuset m, ograniczające wielobokami mniej lub bardziej regularne obniżenia. Wyróżniamy kemy: glacifluwialne i glacilimniczne. Związane z rzeźbą  staroglacjalną.

Kemy  glacifluwialne- zbudowane ze żwirów i piasków poziomo warstwowanych, osadzane przez wody proglacjalne w szerokich szczelinach martwego lodu.

Kemy glacilimniczne- zbudowane z rytmicznie warstwowanych, drobnoziarnistych piasków i mułów.osadzanie tego mat odbywało się w wodach stojących wypełniających szerokie szczeliny rozdzielające płaty martwego lodu.

Podział kemów ze względu na powstawanie w lodowcu:

-k supraglacjalne – powstają na pow martwego lodowca, nie mają pokrycia morenowego.

-k inglacjalne- w środku lodowca, mają pokrycie morenowe.

-k subarealne – między bryłami lodowca

Powstawanie kemów – w lądolodzie rozpadającym się na płaty lodowe wody lodowcowe osadzają piaski i żwiry w stale poszerzanych szczelinach. Po stopieniu się płatów lodowych odsłaniają się formy kemowe.

Terasy kemowe – poziomo warstwowane osady fluwioglacjalne, które wypełniały obniżenia pomiędzy krawędzią wyniesionego kemu a martwym lodem. Po stopieniu przylegają do zboczy tworząc płaskie  pow o charakterze terasów o ile nie zostały przekształcone przez inne procesy wtórne.

OZY – wały i ciągi pagórów o wys od kilku do kilkudziesięciu metrów, o stromych stokach i falistej linii grzbietowej. Ciągną się one na przestrzeni od kilkuset m do kilkudziesięciu km. Mają krety, czasem meandrowy przebieg. Zbudowane są ze żwirów i piasków glacifluwialnych warstwowanych oraz dobrze otoczonych i wysortowanych. Wały ozów wznoszą się nad pow skalną lub moreny dennej. Okryte są moreną ablacyjną. Ozy powstają w skutek transportowania przez rzeki subglacjalne ogromnej ilości róznoziarnistego materiału. Najgrubszy mat zrzucają w strefie marginalnej lądolodu. Takie rzeczne odsypy warstwowane tworzą jądra ozów , które podczas topnienia lądolodu otulane zostają płaszczem gliny zwałowej. Związane są one z deglacjacją frontalną.

Ze względu na warunki i miejsce powstawania wyróżnia się:

-ozy subglacjalne(tunelowe) – powstają w rynnach w wyniku akumulacji osadów glacifluwialnych  przez rzeki podlodowcowe. Składają się ze żwirów, mułków, piasków i gliny zwałowej. Mają przykrycie morenowe.

-ozy inglacjalne – powstają również dzięki akumulacji glacifluwialnej, lecz dokonuje się ona w kanałach w lądolodzie. Mają przykrycie morenowe.

-ozy subakwalne – akumulowane są w bramie lodowca, u wylotu tunela do morza lub jeziora zastoiskowego w postaci stożków deltowych przyrastjących do siebie w miarę wycofywania się czoła lądolodu.

-ozy supraakwetyczne – w dolinach rzecznych lub dużych korytach rzek, które płynęły po pow lodu i wcinały się w ten lód.

Przebieg ozu jest niekiedy prawie prostolinijny, prostopadły do moren czołowych.

SANDRY – związane z deglacjacją frontalną   rzeźbą młodoglacjalną. Rzeki subglacjalne wypływają z bram lodowcowych na zewnątrz i na przedpolu moren czołowych akumulują transportowany materiał w postaci sandrów.są to rozległe pow, zbudowane ze żwirów i piasków osadzonych przez rzeki proglacjalne w postaci wielkich płaskich stożków napływowych.

Równiny sandrowe o nachyleniu 4-6 powstają w czasie postoju krawędzi lodowca. Powstają równocześnie z morenami czołowymi. Mogą być sandry elementarne tzn pojedyncze stożki oraz sandry zbudowane z wielu stożków. Najgrubszy materiał rzeki akumulują na przedpolu moren czołowych. W miarę oddalania się od krawędzi lądolodu materiał staje się drobniejszy, sandry ciensze i zmniejsza się nachylenie pow.

TERAS SANDROWY – powstaje podczas cofania się lądolodu a linii moren końcowych co powoduje rozcinanie pow sandru. Każdy kolejno młodszy sandr jest coraz to niższy i włożony w starszy. Najczęściej rozdzielają je zbocza mniej lub bardziej wyraźne .w zboczach terasów powcinane mogą być zagłębienia wytopiskowe.

Procesy i formy denudacyjne na stokach dojrzałych i młodych.

DENUDACJA – całość procesów niszczących polegających na stałym przemieszczaniu pokryw zwietrzelinowych i obnażaniu podłoża skalnego. Obejmuje rozległe pow stokowe, prowadzi do zrównania powierzchni ziemi.

Wyróżnia się stoki:

-proste (wypukłe, wklęsłe, jednostajnie pochylone)

-złożone (wypukłoklęsłe, wklęsłowypukłe, schodkowe)

Podział stoków:

-stoki młode – pochylenie 40-90 (występują w górach)

-stoki dojrzałe – pochylenie do 40

Odpadanie – tym procesom ulegają skały zwięzłe. Główną rolę odgrywa zamróz i wietrzenie termiczne. Jeśli dominuje wietrzenie termiczne od ściany stoku odpadają drobne okruchy skalne(proste cofanie się stoku), u podnóża gromadzi się materiał, powstają hałdy. Jeśli dominuje zamróz to ściana jest nierówna, poszarpana, odpadają okruchy i bloki skalne – powstają rynny korozyjne(żleby), wyrabiają je okruchy i bloki. Powstają stoki usypiskowe u podnóża. Przy ścianie jest materiał  najgrubszy, dalej są okruchy.

Obrywanie – jest to runięcie ogromnych mas skalnych w dół. Następuje to wskutek podcięcia stoku przez rzekę, przez przesuwający się lodowiec, trzęsienie ziemi lub działalność człowieka.

Na stokach dojrzałych procesem denudacyjnym są ruchy masowe w postaci:

Osuwanie – przebiega punktowo, podlegają mu materiały zwietrzelinowe. Następuje silniejsze nachylenie stoków zbudowanych z iłów, mułków, mułów i glin pylastych. Podczas opadu deszczu zwietrzelina nasiąka, woda przenika do materiałów pęczniejących, w skutek czego powstaje osuwisko (w górach, na wyżynach, na zboczach dolin rzecznych powstają nisze osuwiskowe).

Pełzanie

a)cieczenie – wietrzenie chemiczne, występuje w klimacie gorącym, zwietrzelina jest ilasta, przemieszcza się w postaci potoków błotnych, pod lasami i w dogodnych warunkach wychodzi na pow pozostawiając pod lasami próżnię.

b)spełzywanie – proces bardzo powolny obejmujący pokrywy zwietrzelinowe, które przemieszczają się w dół stoku(3 cm/rok) pod roślinnością łąkową. Następuje marszczenie  pow stoku, przechylanie drzew i słupów. Zachodzi na stokach pokrytych darnią. Na stokach pozbawionych lub ubogich w roślinność, a podlegających przymrozkom dużą rolę w przemieszczeniu pokrywy zwietrzelinowej odgrywa lód włóknisty. Darń w skutek nasiąknięcia wodą staje się bardziej plastyczna, zwiększa się jej ciężar, a zmniejsza tarcie i doprowadza do pełzania.

Kongeliflukcja – proces zachodzi na stokach dosłonecznych pod wpływem nasłonecznienia, zwłaszcza w południe. Nagrzewanie przemarzniętego stoku powoduje kolejno odmarzanie cienkich warstewek, brak cementacji lodem i szybkie obsuwanie.

Spłukiwanie – zachodzi pod wpływem wody deszczowej i roztopowej. Woda transportuje i przemieszcza się dzięki sile ciężkości. Działalność deszczu na stok to rozprysk albo bombardowanie, które powoduje przemieszczanie materiału na stok.

Spłukiwanie powierzchniowe – gdy woda płynie wolną warstewką, lub tworzy sieć nitek wodnych.

Spłukiwanie liniowe – gdy sieć nitek wodnych łączy się ze sobą i płynie bruzdą.

Intensywność spłukiwania zależy od:

-szaty roślinnej – na stokach pokrytych roślinnością darniowanie zachodzi, roślinność motylkowa hamuje proces, okopowa nie zapobiega.

-pochylenia stoku – stok jednostajnie pochylony niszczony jest na całej pow, wklęsły w górnej pow, wypukły w dolnej, na całej długości.

-budowa geologiczna

-ilość, natężenia i rodzaju opadów – im większa ilość opadu tym intensywniejszy jest proces spłukiwania.

Lodowce górskie, powstawanie i działalność.

Występowanie:

-obszary okołobiegunowe – do nich nalezą dwa lądolody Antarktyda(najw 15mln km2), Grenlandia

-góry – (najw lodowiec górski Malaspina 220km2)

*do lodowców górskich należą lodowce

1.dolinowe

2.karowe

3.stokowe

4.transfluencyjne

*na przedpolu obszarów zlodowaconych są wyróżniane lodowce

1.podgórskie

2.szelfowe

POWSTAWANIE

Lodowce powstają powyżej granicy wiecznego śniegu, w obszarach gdzie więcej śniegu spada niż się topi. Granica wiecznego śniegu oddziela obszary o przewadze akumulacji(gromadzenia śniegu) od obszarów przewadze ablacji(topnienia).

WARUNKI POWSTAWANIA L GÓRSKICH.

-klimatyczne (temp, opady śniegu) od warunków klimatycznych zależy położenie granicy wiecznego śniegu, jest to klimatyczna gr wiecznego śniegu. Podnosi się ona od obszarów polarnych do zwrotnikowych na skutek wzrostu temp i obniża się w kierunku równika w związku ze zwiększeniem ilości opadów.

-orograficzne – istnienie zbiorników gdzie śnieg może się długo gromadzić. Zasięg tych zbiorników wyznacza orograficzna granica wiecznego śniegu. Przebiega ona powyżej klimatycznej granicy wiecznego śniegu.

-pole(obszar) firnowe – obszar gromadzenia się mas śnieżnych. Śnieg w obszarze firnowym ulega przeobrażeniu(diagenezie) w lód lodowcowy. Bardzo drobne kryształki śniegu wskutek osadzania i nadtapiania zbijają się w grudki o średnicy do kilku mm, zwane firnem. Firn pod wpływem ciśnienia coraz nowszych mas śniegu łączy się i tworzy kryształy o coraz większych rozmiarach.  Budują one krystaliczną masę  najpierw białego lodu firnowego, a następnie niebieskiego lodu lodowcowego. Pod ciężarem stale przybywających mas śniegowych, część lodu lodowcowego jest wyciskana i spływa w obszar położony poniżej gr wiecznego śniegu. Ta wyciskana masa może rozpływać się na wszystkie strony(lądolód, czapa lodowa) lub spływa językami w doliny(lodowce górskie).

Topnienie lodów(ablacja) – topnieniu podlega część lodowca, znajdująca się poniżej gr wiecznego śniegu. Odbywa się wskutek:

-insolacji

-ciepłych mas powietrza

-ciepłych wiatrów

-opadów deszczów

-ciepła oddawanego przez nagrzane zbocza skalne

Rozmiary topnienia lodowca zależą od:

-stanu pow lodowca

-napromieniowania słonecznego

Ablacja MAŁA – np. lodowiec czysty odbija około 50% promieni słonecznych, lodowiec okryty moreną powierzchniową.

Ablacja DUŻA – np. gdy pow lodowca jest słabo przyprószona piaskiem, pyłem. Materiał nagrzewa się, wtapia w lodowiec. Powstają rurki kryokonitowe, lodowiec ulega dziurawieniu i topnieniu.

Typy lodowców górskich:

-alpejskie – 1 pole firnowe i 1 jęzor

-dendrytowe                       -podgórski                                     -norweskie

Działalność transportowa lodowców – l transportują w swoim cielsku materiał różnego pochodzenia. Cały materiał pochodzący z niszczenia ścian skalnych oraz podłoża skalnego nosi nazwę moreny.

Rodzaje moren:

-m powierzchniowa – mat morenowy transportowany na pow lodowca(bloki, głazy, okruchy, piaski)

-m wewnętrzna - mat morenowy transportowany wewnątrz lodowca, do wnętrza dostaje się przez wtapianie do lodu lub szczelinami razem z wodą.

-m boczna - mat morenowy transportowany na obu bokach lodowca

-m środkowa - mat morenowy transportowany miedzy dwoma lodowcami łączącymi się w jeden lodwiec.

-m denna – przymarznięta do spągu lub przemieszczana przy dnie. Tworzy ją masa gliniasto – gruzowa, mieszanina pyłu, iłu, piasku, okruchów, głazów i bloków skalnych pochodzące z niszczenia podłoża skalnego. Materiał ten szoruje o podłoże skalne, niszcząc je.

-m czołowa – usypywana lub spiętrzana przed czołem lodowców górskich i lądolodów(żwiry, gliny, głazy)

Działalność erozyjna lodowców:

-wygładzanie podłoża skalnego –bierze udział mat piaszczysty i pylasty wchodzący w skład gliny morenowej

-wyorywanie – odrywanie przez lodowiec okruchów i bloków skalnych z podłoża. Odbywa się to przy współudziale zamrozu.

-zdzieranie – mat skalnego przez czoło lodowca lub lądolodu, produktem zdzierania są zagłębienia i garby, zbudowane ze spiętrzonego materiału.

Działalność przeobrażeniowa lodowców: w górach wynoszących się ponad gr wiecznego śniegu w wyniku glacjalnego przeobrażenia powstają:

-kotły lodowcowe – są to całe pola firnowe opuszczone przez lodowce(mają od kilku m do kilku km długości)

-żłoby lodowcowe – są dolinami rzecznymi przekształconymi wskutek niszczącej działalności języka lodowcowego

*całkowite

*niecałkowite(częściowe)

-doliny wiszące – powstają wskutek przelewania się mas lodowych przez niskie przełęcze do sąsiednich dolin.

Rodzaje wód podziemnych w strefie SATURACJI.

Strefa saturacji – strefa nasycenia wodą, w tej strefie wszystkie próżnie, pory i szczeliny są całkowicie wypełnione wodą, jest to woda wolna, może ona pod wpływem siły grawitacji przesączać się w dół lub płynąć z miejsc wyższych ku niższym np. po upadzie warstw. Powstaje gdy woda infiltracyjna (tu wsiąkliwa) przesiąka przez środowisko przepuszczalne dopóki nie napotka stropu warstwy nieprzepuszczalnej, wtedy zatrzymuje się i zaczyna wypełniać wszystkie próżnie, przy czym poziom jej z wolna się podnosi w miarę dopływu dalszych ilości wody.

Woda przypowierzchniowa(zaskórna) – występuje bardzo blisko pow  terenu(szczególnie w obniżeniach terenowych), bywa że na pow powoduje nawodnienie terenu. Charakteryzują się dużymi zmianami poziomu zwierciadła. Zimą zamarzają, a latem ich temp równa się temp powietrza. Są zanieczyszczone bakteriami i subst org. Często są zakwaszone. Pod względem użytkowym są bardzo złe.

Wody gruntowe – występują w pierwszej od pow  terenu warstwie wodonośnej o większej grubości, w której występuje strefa aeracji i saturacji.

Wody gruntowe są zasilane przez wody opadowe i czasem przez wody rzeczne lub jeziorne. Zwierciadło tych wód jest swobodne – na pow tego zwierciadła panuje ciś atmosferyczne. Zwierciadło te w różnym czasie występuje na różnych głębokościach. Niskie stany są zimą  i latem, a wysokie – wiosną i jesienią. Zwierciadło jest współ kształtne z rzeźbą terenu.

Po roztopach lub obfitych opadach poziom wód wznosi się  ale to wznoszenie a stosunku do opadów jest opóźnione. Związek jest  z przepuszczalnością i głębokością, na której dane zwierciadło się znajduje.

Wody wgłębne – występują głębiej pod pow ziemi w głębiej zalegających warstwach wodonośnych.

Wody wgłębne zasilane są przez opady gdy warstwa wodonośna wychodzi na pow terenu. Występują też okna wodonośne – są to różne nieciągłości w warstwie nieprzepuszczalnej i wtedy są one zasilane przez wody gruntowe. W terenach górskich woda może przepływać do warstw wodonośnych wzdłuż uskoków. Zwierciadło wód wgłębnych jest napięte.

Ciśnienie piezometryczne – ciś, które wywiera woda na spód warstwy nieprzepuszczalnej. Gdy wody jest dużo zwierciadło jest wyższe od warstwy nieprzepuszczalnej – jest to zwierciadło piezometryczn, a woda wywiera ciś  na spód tej warstwy.

Wody subartezyjskie(wgłębne) i artezyjskie.

-wody artezyjskie – wybijają na pow terenu.

-wody subartezyjskie – wybijają nie dochodząc do pow terenu.

-wody głębinowe – na dużych głębokościach i są całkowicie odizolowane od wpływu opadów i innych utworów wodonośnych.

-wody reliktowe – są silnie zmineralizowane, eksploatowane jako wody lecznicze.

-wody szczelinowe – w różnych szczelinach, w skałach litych, wzdłuż uskoków, są zasilane przez opady. Bardzo często mają postać rzeki.

Pochodzenie wód podziemnych w strefie aeracji.

Strefa aeracji – strefa w której pary zawierają powietrze(strefa napowietrzona). W strefie tej próżnie skalne wypełnione są a zasadzie powietrzem.  Woda występuje tu w różnych postaciach, przede wszystkim jako para wodna zawarta w powietrzu. Obok tego występuje woda związana w dwóch rodzajach – jako woda higroskopijna i błonkowata, podlega ona siłom molekularnym, które wiążą ją z ziarnami mineralnymi w skale wbrew sile ciężkości. Inną postacią jest woda kapilarna, która można uważać za typ przejściowy między wodą wolną a związaną, oraz niewielkie skupiska wody          - woda wsiękowa.

Woda higroskopijna – pochodzi z pary wodnej znajdującej się na pow glebowej, woda ta otacza najdrobniejsze cząsteczki utworów: koloidy, glebowe cz o średnicy < 0,0002mm, koloidy mineralne – min iłowe, kaolinit, illit – są to min wtórne. Koloidy glebowe pochłaniają(adsorbują) parę wodną wprost a powietrza, które znajduje się w glebie. Woda ta jest najsilniej związana i nie ulega zanieczyszczeniu w glebie, nie jest też pobierana przez rośliny. Zamarza w temp –75 i odznacza się dużą gęstością – 2g/cm3. Jeżeli chcemy oddzielić wodę od koloidów to należy tę glebę prażyć w 105-110.

Woda błonkowata – otacza wodę higroskopijną, tworzy wokół niej błonkę. Wyróżniamy w niej dwie warstwy i wewnętrzną – b trwałe wiązania, leży bezpośrednio na warstwie wody higroskopijnej(styka się z nią) i ma prawie takie same właściwości; zewnętrzną – jest luźniej związana z ziarnami mineralnymi, ma właściwości podobne do normalnej wody i mogą się one mieszać. Woda ta jest pochłaniana przez cz wody ciekłej. Zewnętrzna jej powłoka jest dostępna dla roślin. Ma ograniczoną zdolność do rozpuszczania.

Woda kapilarna – wypełnia kapilary i może się przemieszczać pod wpływem sił kapilarnych(poziom wody podnosi się do pewnej wysokości lub opada). Właściwości jej są zbliżone do wody wolnej. Odgrywa ważną rolę w zaopatrywaniu roślin w wodę. W glebie drobnoziarnistej przeciętej niezliczonymi kapilarami, woda stale podciąga się do góry w miarę jak rośliny ją zużywają. Rośliny korzystają z wody znajdującej się w szerszych kapilarach. Dzielimy ją na wodę kapilarną otwartą – która łączy się z wodą będącą w strefie saturacji i zawieszoną, pnie się ona wyżej w drobniejszych utworach np. ilastych do 3,5m.

Woda kapilarna zawieszona – znajduje się w kapilarach ponad strefą saturacji(wypełniając niektóre przestwory włoskowate woda tworzy zbiorowiska nie łącząc się z woda wolną i nie mające z nią ani hydraulicznego, ani kapilarnego związku). Może się ona zawiesić po opadach. W grubszych utworach opada ona szybciej, a w drobnych się zawiesza. Przy opadaniu też następuje zawieszanie wody w drobnych kapilarach. Woda ta powstaje w dwojaki sposób: gdy zwierciadło wody podziemnej obniża się zbyt szybko, a woda kapilarna  nie może za nim nadążyć i się od niego odrywa, u spodu tworzy się menisk dolny i woda przechodzi w stan zawieszenia lub przez przenikanie do porów wody infiltracyjnej pochodzącej z opadów.

  Moreny czołowe i denne –  związane są deglacjacją frontalną i rzeźbą młodoglacjalną.

Moreny czołowe – pagórki i wzgórza zgrupowane w wały, biegnące równolegle do czoła lodowca, powstały na skutek nagromadzenia materiału morenowego lub jego spiętrzenia u czoła lodowca.

Moreny czołowe akumulacyjne – przed czołem lodowca podczas jego postoju. Osiągają dł do kilkudziesięciu km i wys kilkudziesięciu m. Są to ciągi pagórków, garbów i wałów, przebieg mniej lub bardziej powyginany, asymetryczny. Ich pow jest urozmaicona, wyst wierzchołki i obniżenia oraz zagłębienia. Mogą być zbudowane z glin zwałowych, z utworów piaszczysto – żwirowych i z głazów. Od strony lodowca stok wału morenowego jest stromy, zbudowany z mat obsuniętego po stopieniu lodowca, drugi stok jest łagodny poniewż nastąpiło rozmywanie i przenoszenie części materiału morenowego przez wody roztopowe.

Moreny czołowe spiętrzone – powstają podczas transgresji lądolodu, który wywiera na podłoże stycznie działające ciś. Zbudowane są z osadów starszych od lądolodu, który je uformował. W Polsce są to najczęściej silnie zburzone piaski i iły oraz utwory starszych zlodowaceń. Mają one znaczną szerokość, wys względna przekracza 100m, zarys podstawy form jest regularny, pow wyrównana, kopulasta, stok od strony lodowca jest łagodny, a przeciwny stromy, zbudowany z  mat spiętrzonego. Moreny te są duże, szerokie wały o asymetrycznym profilu poprzecznym. Zbudowane są z osadów morskich, jeziornych, rzecznych, rzeczno lodowcowych, które nasuwający się lodowiec odkuł od podłoża, sfałdował, spiętrzył.

Morena – mat pochodzący z niszczenia ścian skalnych, wznoszących się ponad pow lodowców oraz z niszczenia podłoża(transport lodowca).

Morena denna – podczas wycofywania się lądolodów kolejnych zlodowaceń, starszego w cz dolnej, młodszego w cz górnej. Zbudowana z gliny zwałowej rzadziej a piasków.

Moren denna płaska – powstaje w procesie zrównywania moreny dennej przez obfite wody roztopowe, spadek terenu 2, deniwelacja 3.

Morena denna falista – tworzą ją niewielkie, zaokrąglone nabrzmienia i obniżenia o małych nachyleniach, są one wynikiem nierównomiernego rozmieszczenia materiału morenowego w lądolodzie.

Jeziora, klasyfikacja, osady jeziorne.

Jezioro – naturalny zbiornik wody zawierający obniżenie na pow ziemi i nie mający bezpośredniego połączenia z morzem. Są one różne pod różnymi względami:

-wielkości – największe to m Kaspijskie 359 tyś km2 , J. Górne w Am Pół 88440km2.

-głębokości – j Bajkał 1740m

-pod względem przepływów

a)przepływowe – charakterystyczne dla klimatu wilgotnego i umiarkowanego, są to j słodkie.

b)zamknięte - charakterystyczne dla klimatu suchego i półsuchego, są słone, wokresach suchych są to bardzo duże kałuże błotne mogące wyschnąć.

-pod względem pochodzenia

a)tektoniczne(zapadliskowe) – związane z budową geologiczną, znajdują się w dnach tektonicznych, zbocza mają strome, są wydłużone.

b)polodowcowe – zw z lodowcami, są różne, mogą występować w różnych formach terenowych, j moren dennych, wytopiskowe. Jeziora morenowe są różnej głębokości, gdy wysycha składa się z kilku innych, mniejszych.

*j moreny czołowej – na czele moreny

*j rynnowe – są to przegłębienia w rynnie polodowcowej, w długich rynnach polodowcowych mogą się rozkładać jedno po drugim

*j karowe – (cyrkowe) jeziora górskie, dawne pola firnowe wytworzone przez lód lodowcowy, zajmują małą pow ale są głębokie

...