Matura 2.doc

MATURA 2

"Powrót posła" J.U.Niemcewicza jako komedia polityczna, obyczajowa i charakteru.

Komedia ta była z założenia komedią krytykującą postawy, tak polityczne jak i obyczajowe; powstała na zmówienie obozu patriotycznego w czasie Sejmu Czteroletniego (przerwa w obradach); jej celem było wpłynięcie na postawę posłów, aby przyjęli Konstytucję; była bardzo popularna w tym czasie;
Intryga miłosna, fabuła (ogół wydarzeń) nie grają większej roli w utworze; wątek miłosny jest wręcz żałośnie schematyczny i uproszczony (dwóch zalotników kontra jedna kobieta); Szarmancki stara się o rękę Teresy z powodu posagu, natomiast drugi, Walery, jako bohater pozytywny, robi to bezinteresownie;
Akcja odbywa się w przerwie obrad Sejmu, w 1790r.; Walery jest posłem na sejm, oczywiście patriotycznym i właśnie przyjechał do domu; Walery i cała jego rodzina Podkomorzych prezentuje obóz patriotyczny, jego program i obyczajowość (idealna matka, wzorowy ojciec-obywatel, wychowany syn, nie zajmują się pomnażaniem majątku, wystarcza im ten, co mają);
Cały utwór jest wypełniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, na tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy będąc orędownikiem reform, w dyskusji wytyka problemy, jakie stwarza szlachta: liberum veto i "złotą wolność szlachecką" uważa za to, co doprowadza do upadku Polski, podobnie jak samowola, prywata i egoizm, który wysysa wszystkie siły życiowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieję ujrzeć u schyłku swego życia silną i wyzwoloną z pod obcych wpływów ojczyznę; denerwuje go zachowanie Gadulskiego, który wiele mówi, ale zwykle bez sensu; dziwi się, że Starosta zezwala na wszystkie dziwne zachcianki swojej żony (modnej); na koniec okazuje się, że Podkomorzy nie jest gołosłowny: uwalnia z poddaństwa swoich chłopów, chcąc uczcić małżeństwo Walerego z Teresą;
Walery jest natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on razem ze Starostą Gadulskim są przedstawicielami obozu konserwatywnego; Gadulski jest typowym szlachcicem, nie respektującym zasad moralnych, kierującym się rządzą pieniądza (gotowy jest wydać córkę przymusem za mąż, aby tylko nie musieć płacić posagu; cechuje go bezmyślne gadulstwo, zrzędliwość, kłótliwość; Krasiński prezentuje jego brak zainteresowania wiedzą, za to duże zainteresowanie pijaństwem, lienistwem i rozpustą; też jest posłem na sejm (niestety); elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje uznaje za święte prawo szlachty, na którym można oczywiście nieźle zarobić; Szarmancki jest człowiekiem, który roztrwonił majątek rodziców na zagranicznych wojażach, toteż chce złapać okazję finansową, jak może być Teresa; gdy dowiedział się, że posagu nie otrzyma, opuścił dom Podkomorzego bez żalu; podróże zagraniczne niczego go nie nauczyły, niczego ciekawego się nie dowiedział;

Postępowy charakter polskiej publicystyki oświeceniowej.

Publicyści pochodzili głównie ze stronnictwa patriotycznego, toteż propagowali oni reformy, zniesienie liberum veto i wolnej elekcji, ograniczenia samowoli magnatów, wzmocnienia armii i władzy królewskiej, opodatkowania szlachty na rzecz armii;
Stanisław Staszic: otrzymawszy solidne wykształcenie zagraniczne, zebrawszy spory majątek i nie mając szans na żadne stanowisko państwowe, postanawia zabrać się za publicystykę i filantropię; w swoich utworach "Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego" oraz "Przestrogi dla Polski" prezentuje nam swoje przemyślenia nad systemem edukacyjnym, prawodawstwem, systemem państwa oraz możliwościami reform; w edukacji proponuje upaństwowienie i wprowadzenie do nauczania nauk ścisłych, historii oraz WF; krytykuje liberum veto, głosowanie przez jednomyślność, elekcji (jako dającej możliwość ingerencji z zewnątrz), samowolną magnaterię; jest oczywiście gorącym patriotą, samo przejście przez granicę daje mu uczucie podniesienia na duchu, jednak szczęście to jest zaburzone przez niesprawiedliwość i zaniedbania; jako mieszczanin, domaga się praw dla siebie; mimo wszystko nie zaproponował rozwiązania problemu chłopskiego, ale zauważył ich uciskanie;
Hugo Kołłątaj: szlachcic, poseł na Sejm Czteroletni z ramienia stronnictwa patriotycznego; twórca Kuźnicy Kołłątajowskiej, skupiającej najbardziej radykalnych posłów; napisał "Do Stanisława Małachowskiego, referendarza koronnego, o przyszłym sejmie Anonima słów kilka" oraz "Prawo polityczne narodu polskiego", w których zawarł swoje postulaty, podobne do tych Staszica, do tego dodał postulaty: ogólnego opodatkowania, stworzenia dwóch izb parlamentu dla mieszczan i szlachty oraz rozwiązania sprawy chłopskiej poprzez ich uwolnienie i ich pracę na zasadzie dzierżawy;

WYJAŚNIJ ZNACZENIE TERMINÓW : Walenrodyzm, Werteryzm, Reneizm

Walenrodyzm - polska wersja makiawelizmu. Dwulicowość, obłuda, wyrażająca się w służeniu wrogom w sposób, który ma im przynieść zgubę w uprawianiu sabotażu.
Walenrodyzm (def.2) - postawa człowieka, który poświęcając swoje życie słusznej walce z wrogiem ucieka się w swoim działaniu do metod podstępu, zdrady I rzeczy moralnie skądinąd moralnie nagannych.
Werteryzm - od imienia tytułowego bohatera przyjęło się określać model pewnej postawy, charakteryzującej się przede wszystkim wybujałą, przesadną uczciwością, postrzegania otaczającego świata przez pryzmat własnych marzeń I poezji, niezgodę na zastane konwencje obyczajowe I moralne przy jednoczesnym braku konkretnego, zdecydowanego działania. Werteryzm to również głębokie poczucie bezsensu egzystencji, dążenie do samozagłady gdyż najczęściej kulminacją działań bohatera jest samobójstwo.
Reneizm - określenie to pochodzi od imienia tytułowego bohatera dzieła F.R. Chateaubrianda (Rene) o elementach autobiograficznych. Wbrew swym intencjom bo autor w zakończeniu poddał surowej krytyce chorobliwą postawę przedstawionych postaci zafascynował się wyobraźnią czytelników I twórców, stworzył prototyp egzystencjalnego dumnego, samotnego I nieszczęśliwego bohatera romantycznego, a jego wpływ o zasięgu międzynarodowym stał się zjawiskiem wymagającym osobnej nazwy, badań w historii literatury.

DLACZEGO "ODA DO MŁODOŚCI" JEST UTWOREM PRZEŁOMOWYM?

W utworze tym odnajdujemy cechy dwóch epok : oświecenia I romantyzmu
Związek "Ody." z oświeceniem.

a.         myśli I hasła właściwe epoce oświecenia, wiara w postęp ludzkości, siły, braterstwa, skuteczności wychowania , skuteczność użycia siły dla przeprowadzania zamierzonych reform.

b.         wezwanie brzmi : pobudka do walki o wolność.

c.         Oda była ulubionym gatunkiem pseudoklasyków warszawskich.

d.         Mickiewicz dostosował się do reguł klasycznej poetyki : bogactwo obrazów, styl I motywy mitologiczne, rytmika, kontrasty.

Związek "Ody.." z romantyzmem.

a.         ładunek uczuciowy utworu zapał młodości wyzwala chęć czynu I wolę zmiany świata. Kult dla uczucia entuzjazmu idei tworzenia.

b.         Namiętny, płomienny protest, przeciw złu, egoizmowi I małoduszności.

c.         Postawienie "świata ducha' w miejsce wyrachowanego rozumu.

d.         Zerwanie z racjonalistyczną ograniczonością na rzecz założeń romantycznych : "sięgaj, gdzie wzrok nie sięga"

e.         Cechy rewolucyjne utworu wyrażają pogardę dla współczesnego świata I pragnienie jego zmiany.

NA CZYM POLEGA PROGRAMOWY CHARAKTER BALLADY "ROMANTYCZNOŚĆ"

A.        utwór zawiera cechy nowej literatury (tytuł nawiązuje do epoki)

B.         eksponuje zjawiska irracjonale, tajemnicze I fantastyczne

C.         występuje podział świata na rzeczy dostępne ludzkiemu rozumowi I na świat ducha

D.        odosobnienie (alienacja jednostki w tłumie)

E.         autor programowo opowiada się po stronie serca - uczucia

F.         spór z klasykami (mędrzec ze szkiełkiem I okiem)

Ballada romantyczna (przykłady)

Ballada romantyczna - stoi na pograniczu epiki i liryki, jest efektem pomieszania gatunkowego. Posiada ludową fantastykę i ludowy pogląd na świat, ukazane są dwa rodzaje poznania, przy czym podkreślona jest wyższość poznania romantycznego nad poznaniem naukowym i czysto empirycznym, co z kolei prowadzi do ukazania łączności pomiędzy ludzkim światem ziemskim a światem duchowym. Bogactwo form wierszowych i poetyckiego zdobnictwa, widoczne w partiach opisowych.
"Ballady i romanse" opierają się w dużej wierze na wierzeniach prostego ludu i podaniach krążących wśród gminu. Ważne są także opisy krajobrazów, przyrody, które wytwarzają nastrój niepokoju, grozy, tajemniczości.

·         "Romantyczność" - świat poznaje się nie poprzez zmysły, ale poprzez to co jest ponadzmysłowe, nadnaturalne, dzięki uczuciu i duszy. Rozum i chłodna kalkulacja stają się tu bezradne, bezsilne.

·         "Świteź" - śmierć dosięga ludzi, którzy mordują niewinnych, nie ma zbrodni bez kary.

·         "Świtezianka" - kara jest nieuchronna, każdy ją poniesie, gdy złamie przysięgę.

·         "Lilie" - nikomu nie udaje się uniknąć kary za grzechy, odpowiedzialność za zbrodnie ponoszą wszyscy winni. Nikt nie może bezkarnie cudzołożyć, nikt, kto zabije drugiego człowieka, nie uniknie surowej kary za zbrodnie.

CZY KONRAD WALENROD BYŁ POSTACIĄ TRAGICZNĄ ?

Istotą tragizmu był konflikt tragiczny, który wynikał z istnienia przeciwstawnych równoważnych racji, pomiędzy którymi nie można dokonać wyboru, gdyż każda decyzja przynosi klęskę bohaterowi, a ta niemożność dokonania właściwego wyboru, który nie skończyłby się katastrofą nosi nazwę tragizmu. Konrad Walenrod stoi przed wyborem miłości I szczęścia rodziny bądź ojczyzny. Wybór jednej z tych racji jest jednocześnie klęską tej drugiej, dlatego Konrad Wallenrod jest postacią tragiczną.

ROLA POEZJI I POETY W ŻYCIU NARODU NA PRZYKŁADZIE KONRADA WALLENRODA

a.         poezja ocalona od zapomnienia

b.         poezja kreuje mit bohatera

c.         poezja nawołuje do walki

d.         poezja przemyca idee

e.         w obecności wroga szyfruje idee

f.          Halban - poeta wpływa na rozwój wydarzeń w utworze

g.         Poeta kształtuje tradycję, pełni funkcję przewodzenia narodem.

CECHY POWIEŚCI POETYCKIEJ NA PRZYKŁADZIE K. WALLENRODA

·         Fragmentaryczna kompozycja fabuły I jej tajemniczość, nasycenie elementami dramatycznymi. Zakłócenie chronologii zdarzeń

·         Mieszanie płaszczyzn czasowych teraźniejszości I przeszłości

·         Łączenie w wierszowanej narracji elementów epickich I lirycznych (synkretyzm rodzajowy I gatunkowy)

·         Bohater samotny rozdarty wewnętrznie, szlachetny - zbrodniczy.

·         Inwersja czasowa - akcję utworu poznajemy fragmentami, bez zachowania porządku, kolejność następowania po sobie wypadków.

Udowodnij, że Sonety krymskie mieszczą się w kanwie epoki.

A. Mickiewicz nadając swojemu dziełu ( tak niezwykłą formę gatunkową łamał w ten sposób klasycystyczne decorum ( zgodność formy z treścią ). Badacze romantyzmu uznają te utwory za wyjątkowe i przełomowe. W nich po raz pierwszy Mickiewicz przestał wykładać założenia romantycznego światopoglądu, a z perspektywy tych założeń spojrzał w rzeczywistość. Treści poszczególnych sonetów zawierają opisy otaczającej przyrody, która służy wyrażeniu uczuć podmiotu lirycznego. "Bohaterem sonetów" jest pielgrzym interesujący się grobami, mający świadomość przemijalności wszystkiego, przyroda fascynuje go jako medium między człowiekiem i Bogiem, ale i rodzi pokorę. W sonetach występuje tak charakterystyczny dla epoki orientalizm ( Bakczysaraj, Ajudah, Czatrydah), wyraził się on poprzez słownictwo nadające światu przedstawionemu egzotyczny koloryt, przez ukształtowanie świata według wyobrażeń wschodnich.

LUDOWA KONCEPCJA PEŁNI CZŁOWIECZEŃSTWA ZAWARTA W II CZ. DZIADÓW

·         Dziady obrzęd narodowy

·         Romantycy wobec folkloru

·         Interpretacja prawd moralnych zawartych w utworze

·         Gradacja winy I kary

·         Obrzędowy charakter utworu

·         Cechy widowiska ludowo - obrzędowego o charakterze wokalno - muzycznym

·         Oratorium - dawniej rodzaj samodzielnej kaplicy

·         - muzycznie - wielka epicka wokalno - instrumentalna forma muzyczna, zbliżona do opery, ale pozbawiona akcji scenicznej, dawniej o treści religijnej, później również mitologicznej, historycznej itp. wykonywana na estradzie koncertowej.

Kompozycja II i IV cz. "Dziadów".

II cz. Dziadów wprowadziła też istotne novum - ową wspólnotę żywych i umarłych, złączonych starodawnym, jak sugeruje autor, obrzędem, w czasie którego żywi śpieszą z pomocą umarłym, a zmarli udzielają żyjącym przestróg i nauk moralnych, wysnutych z własnego losu na tym i tamtym świecie. Powołana do istnienia mocą magicznego obrzędu nadzmysłowa rzeczywistość. "Dziadów" podporządkowana jest prawom moralnym obowiązującym człowieka jako reprezentanta rodzaju oraz człowieka jako członka społeczności. Stąd na "tajnym obrzędzie" pojawią się dusze dzieci, które nie zaznały w życiu goryczy, przeto nie mogą być zbawione, nie dopełniły bowiem swej kondycji ludzkiej niezbędnym doświadczeniem cierpienia. Zjawi się " pierzchliwa" Zosia, ukarana za to, że nikogo nie pokochała, ale również widmo złego pana, okrutnika winnego mąk i śmierci swych poddanych.
II cz. Dziadów poprzedza wiersz "Upiór", a kończy pojawienie się milczącego widma połączonego tajemniczą więzią z uczestniczącą w obrzędzie pasterką. Widmo nie jest aktywnym uczestnikiem zaduszkowego ceremoniału, nie prosi o pomoc ani nie udziela przestróg.

Trójdzielna kompozycja IV cz. "Dziadów" wygląda następująco:

Dlaczego IV cz. "Dziadów" uważa się za wielki poemat miłosny ?

IV cz. Dziadów to właściwie opowieść Gustawa o niebie i piekle miłości, a zarazem jakby porwana i pełna luk biografia romantycznego młodzieńca, który "tak prędko przebiegł gościniec tak długi" dzielący narodziny od śmierci. Kulminacyjnym momentem tej młodzieńczej biografii jest miłość do romantycznej kochanki, uwznioślonej i uświęconej, określanej jako nadludzka dziewica", istota boska, jako idealne dopełnienie osobowości młodzieńca. Taka ma za sobą, zdaniem Gustawa, sankcję wyższych przeznaczeń, jest więc wyróżnieniem, darem i zrządzeniem niemal nadprzyrodzonym. Stąd tak wiele mówi Gustaw o niezniszczalnych łańcuchach łączących bliźniacze dusze, którym udało się odnaleźć w świecie. Zerwanie tego metafizycznego łańcucha nie jest możliwe, ale można przeciąć jego ziemskie ogniwa i w życiu rozdzielić ludzi nawzajem sobie przeznaczonych. To właśnie los Gustawa, którego ukochaną poślubia ktoś utytułowany i bogaty.
Od tego momentu rozpoczyna się Gustawa "godzina rozpaczy" pełna udręk zazdrości, cierpienia miłosnego, egzaltacji uczuć rozpiętych między uwielbieniem dla ukochanej a gwałtownymi oskarżeniami tej kobiety i innych o brak serca, interesowność, ziemskość. Cierpienie i rozpacz wyrażone zostają wspaniałym, nowoczesnym językiem lirycznym, a postać Gustawa staje się zarazem dociekliwym studium psychologicznym osoby owładniętej pasją miłosną.
Opowieść Gustawa o dziejach jego uczucia utrzymana została w tonie namiętnym, w tonie polemik i oskarżeń także z tego powodu, iż słuchacz jego historii - Ksiądz jest stałym obiektem krytycznych ataków swego osobliwego gościa.

CIERPIENIE I OFIARA W III CZ. DZIADÓW.

Cierpienie jako :

·         Cierpienie jako kara - źródłem cierpienia: grzech, krzywdzenie bliźnich (sen senatora, duchy Doktora i Bajkowe) krzywdę wymierzają siły nadprzyrodzone. Jej przestrzeń: poza światem realnym (po śmierci lub w przestrzeni snu)

·         Cierpienie za ideę (Konrad). Jego źródłem nad ludzka wrażliwość emocjonalna, zdolność identyfikowania się z narodem i ludzkością, niezgoda na krzywdę władzy nad duszami ludzi w imię ich szczęścia. Cierpienie źródłem poczucia wyższości nie ma więc mocy zbawczej.

·         Cierpienie jako próba wiary (Konrad) - niezawinionych cierpień całego narodu źródłem pytań o naturę Boga.

·         Jeśli zło dzieje się wbrew niemu nie jest wszechmocny

·         Jeśli z jego akceptacją nie jest dobry. Zwątpienie w jego miłosierdzie i sprawiedliwość. Wzywanie go na pojedynek "na uczucia". Zwątpienie jako cierpienie i rozpacz. Milczenie Boga jako źródło cierpienia. Miłość do swego narodu szansą do wydobycia się z moralnego upadku w próbie wiary.

·         Cierpienie jako ofiara (więźniowie) - ich niewinność, cierpienie fizyczne (głód, kajdany, tortura śledztwa, chłosta, brak snu i wmuszanie narkotyków) i psychiczna (nie wiadomo jak długo będzie trwać śledztwo, co jest przedmiotem oskarżenia)

·         Ich postawa: Solidarność, poczucie wspólnoty, silne związki uczuciowe, wisielczy humor, gotowość poświęcenia się dla innych (T.Zan), szaleństwo.

·         Biblijna stylizacja: studenci jako niewiniątka, car - jako Herod, Widzenie księdza Piotra - Polska Chrystusem narodów. Zwłaszcza funkcja cierpienia - ofiary.

·         Cierpienie jako konieczny element ludzkiej egzystencji i jego znaczenie moralne.

·         Cierpienie jako dobrowolna ofiara sposobem działania człowieka w historii i nadanie jej wymiaru etycznego.

PROMETEIZM I MESJANIZM W " DZIADY III"

Mesjanizm narodowy - to teoria według której, stworzenie nowej przyszłości świata opartej na nowym światopoglądzie, jest religijną misją pewnego narodu przez swój charakter zbiorowy uzdolnionego do tego posłannictwa. Jest to teoria posłannictwa, która może wystąpić w chwilach trudnych dla narodu.

Mesjanizm polski według Mickiewicza :

·         Naród polski wartością przewyższa resztę Europy

·         Pielgrzymi polscy mają być apostołami nowego światopoglądu religijnego i etycznego, wzorami ducha poświęcenia.

·         Ich wyższość i posłannictwo ma podstawę w charakterze ich przeszłości ponieważ Polska czciła Boga, gdy reszta Europy "interesowi się kłania"

·         Dawny ustrój polski oparty na wolności i na uniach z innymi narodami jest pierwowzorem przyszłego ustroju świata, nową epoką wolności.

·         Istnieje analogia między śmiercią i zmartwychwstaniem Polski, a śmiercią i zmartwychwstaniem Chrystusa. Hasło : "Polska Chrystusem Narodów"

Prometeizm - bohater (Konrad - Gustaw) prezentuje się jako postać wyjątkowa i osamotniona. Jej wyjątkowość określa nadludzka skala wrażliwości, cierpień oraz poetyckiego talentu. Z tego wynika poczucie wyższości i samotnictwa, podkreślone dodatkowo przestrzenią więziennej celi. Ten niezwykły indywidualista staje się uosobieniem i reprezentantem całego narodu, wszystkich jego cierpień i naturalnych praw do kojarzonej ze szczęściem wolności. Porażony klęską sprawy narodowej oraz perspektywą zagłady, śpiewa buntowniczą pieśń zemsty, wzywającą do krwawego odwetu na wrogu, a następnie jako poeta usiłuje odsłonić narodową przyszłość (Mała Improwizacja). Pieśń Konrada zostaje jednak przez współwięźnia - księdza zganiona jako "pieśń szatańska", a odkrycie za pomoc poetyckiej wyobraźni okazuje się nieosiągalne. Konrad nie może zrealizować swoich zmierzeń, przegrywa. W scenie drugiej, zwanej Wielką Improwizacją, jako największy twórca na ziemi i "najwyższy z czujących" podejmuje w imieniu cierpiącego narodu rozprawę z uosabiającym rozum Bogiem. Ale i tę walkę Konrad musi przegrać. Ogarnia go bowiem prowadzące do rozpaczy zwątpienie w dobroć Opatrzności, w sprawiedliwość historii i możliwość zwycięstwa nad tyranią. Jego bunt, zwątpienie i rozpacz okazują się także występkiem moralnym - nacechowane są bowiem pychą. Wyrazem tego jest opętanie bohatera przez szatana, który rzuci Bogu największe bluźnierstwo - nazwie go carem świta.

OBRAZ SPOŁECZEŃSTWA POLSKIEGO ZAWRTY W "DZIADY III"