POLSKIE ŚWIĘTA I OBYCZAJE.pdf

POLSKIE ŚWIĘTA I OBYCZAJE

Polacy uchodzą za naród lubiący świętować, przywiązany do tradycji, podtrzymujący

dawne obyczaje. Najdawniejsze obrzędy, zwłaszcza te sięgające jeszcze czasów

pogańskich, dawno już zatraciły swój magiczny charakter, stając się barwnym reliktem

przeszłości i elementem zabawy. Związek z tradycją odczuwa się najmocniej w czasie

obchodów największych świąt kościelnych takich, jak Boże Narodzenie, Wielkanoc czy

Boże Ciało, podczas którego organizowane są procesje, czy dzień Wszystkich Świętych.

Sporą popularnością cieszą się wciąż pielgrzymki do miejsc otaczanych kultem

religijnym; dla katolików jest to m.in. częstochowski klasztor na Jasnej Górze, dla Żydów

grób cadyka w Leżajsku, dla prawosławnych Grabarka.

W kalendarzu uroczystości państwowych najważniejsze miejsce zajmuje rocznica

odzyskania przez Polskę niepodległości w 1918 r., obchodzona 11 listopada, oraz

rocznica uchwalenia w 1791 r. pierwszej polskiej konstytucji, świętowana 3 maja. W tych

dniach, ustawowo wolnych od pracy, organizowane są uroczyste akademie, pochody,

koncerty i festyny.

W Polsce obchodzi się także święta o nieco innym charakterze. Należą do nich: Dzień

Kobiet (8 marca; obecnie znacznie mniej popularny niż za czasów Polski Ludowej),

Dzień Matki (26 maja), dzień Babci (21 stycznia) czy Dzień Dziecka (1 czerwca),

któremu towarzyszą liczne imprezy dla najmłodszych.

Spośród lubianych i kultywowanych tradycji warto także wymienić Andrzejki - ostatnią

zabawę przed Adwentem, połączoną z rozmaitymi wróżbami na nadchodzący rok.

Najpopularniejszą z nich jest odczytywanie przyszłych losów z kształtów, jakie przybiera

gorący wosk wlewany do zimnej wody.

Świętem, które w polskiej tradycji zajmuje bardzo ważne miejsce jest Boże Narodzenie .

Szczególna atmosfera panuje w Wigilię. Z tym dniem związanych jest też najwięcej

obrzędów, obyczajów i wierzeń. Wigilia to jedno z najbardziej rodzinnych polskich świąt.

Dużą rolę w tworzeniu świątecznej atmosfery odgrywa wystrój mieszkania . We

wszystkich domach króluje pięknie przystrojona choinka, bez której trudno wyobrazić

sobie Boże Narodzenie. To jedna z młodszych tradycji świątecznych. Pierwsze choinki

pojawiły się w Polsce w XIX w., głównie w miastach, w domach Niemców i ewangelików

pochodzenia niemieckiego. Stopniowo zwyczaj rozszerzył się na całą Polskę. Wcześniej

polskie domy zdobiły w czasie świąt zielone gałązki jodły, świerku lub sosny.

Elementem świątecznego wystroju były też snopy zbóż, siano oraz słoma. Miały

zapewniać dobre urodzaje, miały też przypominać o ubogim narodzeniu Jezusa. Zwyczaj

ten przypomina dziś niewielka wiązka siana wkładana pod obrus. Dziś w wielu domach

pod świąteczny obrus wkłada się także pieniądze, a po wieczerzy do portfela rybią łuskę

lub ość - wszystko to ma zapewnić dostatek w nadchodzącym roku. Na stole

przygotowuje się dodatkowe nakrycie, przeznaczone dla zbłąkanego wędrowca. Pusty

talerz to także wyraz pamięci o bliskich, którzy odeszli.

W dawnej Polsce Wigilia Bożego Narodzenia uważana była za dzień, którego przebieg

miał decydować o całym roku. Należało zatem przeżyć go w zgodzie, spokoju i

okazywać sobie największą życzliwość. Podobnie jak i dziś, od wczesnego świtu trwały

przygotowania do wigilijnej kolacji. Wszystkie prace gospodarskie musiały być

zakończone przed zapadnięciem zmroku, przed wieczerzą, która była i jest dotychczas

najważniejszym momentem obchodów wigilijnych.

Wieczerzę wigilijną, którą tradycyjnie rozpoczyna się wraz z pojawieniem się pierwszej

gwiazdy, poprzedza wspólna modlitwa, odczytanie fragmentu Ewangelii o narodzinach

Jezusa. Później następuje dzielenie się opłatkiem, świętym chlebem na znak pojednania,

miłości, przyjaźni i pokoju. Towarzyszy temu wzajemne składanie życzeń. Ten sam znak

pojednania i pokoju czynią pomiędzy sobą wyznawcy prawosławia, dzieląc się przed

wieczerzą wigilijną proskurą, zwaną także prosferą - bułką przaśną.

Polska wieczerza składa się wyłącznie z dań postnych. Najczęściej przyrządza się ich

12, bo tyle jest miesięcy w roku lub według innej interpretacji - bo tylu apostołów poszło

za Chrystusem.

Rzadko jednak liczy się skrupulatnie kolejne dania. Im jest ich więcej, tym większy

dostatek zapanuje w nadchodzącym roku. Każdej potrawy należy przynajmniej

skosztować. Wywodzi się to z odwiecznej tradycji nakazującej szacunek płodom ziemi i

przygotowanym z nich pokarmom. Po kolacji w wielu domach rozpoczyna się wspólne

śpiewanie kolęd. Wieczór wigilijny kończy się zwykle udziałem w Pasterce, uroczystej

mszy o północy.

Wigilijny stół dawniej i dziś

Obecna wieczerza wigilijna jest bardzo obfita i

urozmaicona. Najczęściej jada się barszcz

grzybowy lub barszcz czerwony z buraków z

uszkami (koniecznie z grzybowym

nadzieniem), zupę grzybową, potrawę postną

z kapusty (np. kapustę z grzybami czy pierogi

z kapustą i grzybami), kluski z makiem na

słodko, ciasta, owoce, orzechy i inne słodycze

oraz kompot z suszonych śliwek, gruszek i

jabłek. Głównym daniem są ryby. Kuchnia

polska słynie z przyrządzanych na wiele

sposobów dań rybnych: zup, sałatek

śledziowych, ryb w sosie, śmietanie, w

galarecie, pieczonych, smażonych i

gotowanych. Tradycyjnym przysmakiem jest

karp lub szczupak w szarym sosie z

dodatkiem warzyw, migdałów, rodzynek,

korzeni, wina czy piwa. Na świątecznym stole

nie może zabraknąć ciast i deserów, przede

wszystkim ze strucli makowej, miodowych

pierników i deseru z przyrządzanego na

słodko maku z miodem i bakaliami,

podawanego z kruchymi ciasteczkami, które

niegdyś nazywano łamańcami lub

kruchalcami. Do najdawniejszych jadanych w

Polsce potraw wigilijnych należy kutia z maku i

pszenicy utartych z miodem. Jej obecność na

wigilijnych stołach jest reliktem dawnych

obrzędów ku czci zmarłych, które przed

wiekami, w czasie zimowego przesilenia

odprawiali nasi przodkowie.

Karnawał

W okresie poświątecznym organizuje się jasełka - amatorskie przedstawienia osnute

wokół motywu Bożego Narodzenia. Na wsi jeszcze dziś spotyka się kolędników,

wędrujących od domu do domu z gwiazdą lub szopką. Zgodnie z tradycją, oczekują oni

"zapłaty za wizytę". Dawniej częstowano ich smakołykami ze świątecznego stołu,

obecnie najczęściej daje im się drobne datki. Często występują w przebraniu,

improwizując sceny luźno związane z wątkami biblijnymi. Tu i ówdzie utrwaliła się stała

obsada: Herod, Anioł, Diabeł, Śmierć, czasem jeszcze Cygan, niedźwiedź lub kozioł.

Nowy Rok i poprzedzająca go zabawa sylwestrowa rozpoczynają karnawał - czas

hucznych, połączonych z tańcami zabaw. Spośród tradycyjnych polskich rozrywek, które

przetrwały do dziś, warto wspomnieć o kuligach, popularnych przez wieki wśród szlachty.

Kulig, czyli korowód sań sunął od dworu do dworu, a w każdym z nich czekał na gości

obfity poczęstunek, po którym rozpoczynały się tańce. Obecne kuligi mają znacznie

skromniejszą oprawę. Zimowe wyprawy na saniach kończą się zwykle biesiadą przy

ognisku, podczas której jada się przysmaki z pieczonej kiełbasy lub mięsa czy tradycyjny

polski bigos.

Ostatni czwartek karnawału, tzw. tłusty czwartek to dzień, w którym na stołach królują

słodkie przysmaki smażone na tłuszczu: pączki - puszyste kule z drożdżowego ciasta

nadziewane konfiturą, oraz chrust, czyli faworki - cieniutkie, kruche paseczki ciasta

przewleczone przez nacięcie w środku.

Karnawał kończy huczna zabawa w nocy z wtorku na środę popielcową, czyli "śledzik",

lub "śledziówka". Danie wieczoru - śledź w najrozmaitszych wariantach - to zapowiedź

nadchodzącego postu.

Topienie Marzanny

Jedną z podtrzymywanych do dziś tradycji jest topienie Marzanny, które odbywało się w

czwartą niedzielę Wielkiego Postu. Dla naszych przodków obyczaj ten związany był z

odwiecznym rytmem wegetacyjnym. Wyrażał radość z nadchodzącej wiosny, która

oznaczała odrodzenie się świata, przyrody, zapowiadała przyszłe plony, a więc dostatek.

Marzanna - symbol zimy - to słomiana kukła o kobiecej postaci, ubrana w białe płócienne

szaty, przystrojona koralami i wstążkami. Na Śląsku odziewano ją w paradny strój

weselny, na głowę wkładano wianek. Marzannę obnoszono po wszystkich domach we

wsi, po czym zdzierano z niej ubranie i rozrzucano je po polach. Następnie topiono ją w

rzece, stawie, jeziorze lub po prostu w większej kałuży. Bywało, że kukłę podpalano i

płonącą wrzucano do wody. Marzannę wyprowadzano ze wsi jedna drogą, drugą zaś

wprowadzano tzw. maik -ozdobione wstążkami, koralikami, kwiatami i wstążkami zielone

gałęzie symbolizujące wiosnę. W kolejnych stuleciach obrzęd ten nabierał coraz bardziej

zabawowego charakteru. Dziś topienie Marzanny jest przede wszystkim zabawą dzieci i

młodzieży, odbywającą się 21 marca. Świętuje się wówczas dzień wiosny i...

wagarowicza.

Wielkanoc

Najbarwniejszym świętem religijnym poprzedzającym Wielkanoc jest Niedziela

Palmowa , obchodzona uroczyście w kościołach całego kraju na pamiątkę triumfalnego

wjazdu Jezusa do Jerozolimy. Głównym atrybutem święta są palmy , które jednak

niewiele mają wspólnego z gałązkami palmowymi, jakimi witano Chrystusa w Świętym

Mieście. Najczęściej są to bukiety z bukszpanu i suszonych kwiatów oraz gałązek

wierzbowych. W niektórych regionach robi się palmy osiągające wysokość kilku metrów.

Zdobi się je kolorowymi wstążkami, barwionymi trawami, kwiatami suszonymi lub

sztucznymi, wykonanymi z kolorowej bibułki. Dawniej wierzono, że poświęcone w czasie

mszy palmy nabierają szczególnych właściwości, np. zapobiegają chorobom. Po mszy

św. uderzano się nimi nawzajem, życząc sobie zdrowia, bogactwa i urodzaju.

W Wielką Sobotę wierni przychodzą do świątyń, w których kapłani błogosławią pokarmy

przeznaczone na świąteczny stół, czyli tzw. święcone (święconkę) - kończy się przecież

czas postu. W Polsce tradycje święcenia pokarmów sięgają XIV stulecia. Najpierw

święcono tylko pieczonego z ciasta chlebowego baranka, dziś w wielkanocnym koszyku

powinno znaleźć się co najmniej siedem rodzajów pokarmu, z których każdy coś

symbolizuje. Chleb , gwarantujący dobrobyt i pomyślność, jest dla chrześcijan przede

wszystkim symbolem Ciała Chrystusa. Jajko to znak odradzającego się życia,

zwycięstwa nad śmiercią. Sól to minerał życiodajny, dawniej wierzono w jej

odstraszającą wszelkie zło moc. Wędlina zapewnia zdrowie, płodność i dostatek. Ser

jest symbolem przyjaźni między człowiekiem a siłami przyrody, chrzan symbolizuje

wszelkie siły i fizyczną krzepę. Ciasto (przede wszystkim wielkanocne baby, kołacze i

mazurki) weszło do święconego koszyka jako ostatnie i jest symbolem umiejętności i

doskonałości. Zgodnie z tradycją, powinien to być wypiek domowy.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: