Dr Dorota Zdunkiewicz-Jedynak, Stylistyka - wykład
Zróżnicowanie polszczyzny. Odmiany społeczne i terytorialne. Język pisany i mówiony. Style funkcjonalne polszczyzny
LITERATURA
· E. Bańkowska, Z problematyki stylu, w: E. Bańkowska i In. (red.), Praktyczna stylistyka nie tylko dla polonistów, Warszawa 2003.
· Grabias, Środowiskowe i zawodowe odmiany języka – socjolekty, w: J. Bartmiński (red.), Współczesny język polski, Lublin 2001
· K. Handke, Terytorialne odmiany polszczyzny, w: J. Bartmiński (red.), Współczesny język polski, Lublin 2001
· H. Kurkowska, S. Skorupka, Stylistyka polska. Zarys, r. II Główne odmiany stylowe języka polskiego, Warszawa 2001
· F. Nieckula, Język ustny a język pisany, w: J. Bartmiński (red.), Współczesny język polski, Lublin 2001
· K. Ożóg, Ustna odmiana języka ogólnego, w: J. Bartmiński (red.), Współczesny język polski, Lublin 2001
· język warstw wykształconych; odmiana języka etnicznego mająca zasięg ogólnonarodowy, upowszechniana przez szkołę, media oraz literaturę, przeciwstawiana odmianom terytorialnym i środowiskowym , występuje przede wszystkim w wersji pisanej, wtórnie mówionej.
· Język literacki - rozumiany także jako język literatury pięknej, styl artystyczny.
I. Język mówiony - pisany
…
Ø Ja jutro nie mogę się urwać, bo jestem umówiony na wizytę, dzisiaj widziałem, że do Eldomu na Alejach przywieźli takie palniki, do tych kuchenek jak wasza, wiesz. No i radzę pójść szybko. Słuchaj jest sklep Eldomu na Alejach Krasińskiego między Smoleńską a tą księgarnią muzyczną, wiesz, znaczy PWM.
Ø A to wiem, wiem…
Ø No i tam widziałem na wystawie, a dzisiaj przechodziłem tamtędy.
Ø Ale palniki jakie, to znaczy co?
Ø No to, co jest u was rozleciałe, do tej Slabody, kuchenek Slaboda.
Ø Dobra
Ø Są i te większe, i te mniejsze, wiesz.
Ø No to dziękuje ci strasznie. To oczywiście tam pójdę. To otwierają o jedenastej?
Ø No o jedenastej otwierają. Po prostu boję się, że jakbym jutro nie wyskoczył, to…
Ø Nie , a dlaczego masz skakać, skoro ja mogę skoczyć?
Ø No wiesz, bo ci obiecałem, że będę się starał to ci załatwić.
Ø Nic nie masz załatwiać, stary.
Ø Ale… tylko tak nie bardzo jestem zorientowany, czy jednego typu były te kuchenki, tak że raczej żebyś wziął te palniki z domu, wiesz.
Ø Człowieku, czy zdajesz sobie sprawę, jak wygląda taki palnik w środku; w ogóle trzeba zdrapywać nie wiem czym, bracie, w ogóle te kuchenki należałoby wyrzucić, od tego się zaczyna.
Ø Słuchaj, no nie wiem, wiesz bo tamte obsady są dobre, tylko same palniki są do dupy, bo to cienka blaszka jest.
Ø Właśnie, te obsady są złe.
Ø Zobaczysz jak to tam…
Ø To znaczy to, w co się wkłada palnik, a w tej chwili nawet palnik mi się rozpieprzył.
Ø No a są palniki na wystawie, a może w środku jest jeszcze coś więcej, wiesz, ale dwa dni temu tam przechodziłem i nie widziałem tego, także chyba dopiero co przyszło. Chyba żeby nie mieli na wystawie. Tego też nie wiem.
Ø No dobra, zobaczę, jutro będę tam.
(fragment rozmowy telefonicznej)
Mówienie wiąże się raczej z bezrefleksyjnym użyciem języka, jest spontaniczne
Pisanie, jako działanie w większym stopniu przemyślane, uporządkowane, łączy się z pewnym wysiłkiem
Tekst mówiony ma charakter ulotny: ginie w chwili powstawania
Tekst pisany przypomina swoją trwałością przedmioty materialne
Długość wypowiedzi ustnych jest ograniczona przez możliwości człowieka w zakresie pojemności jego pamięci
Tekstom pisanym obce są ograniczenia związane ze zdolnością ludzkiego umysłu do percepcji, koncentracji
Mówienie powiązane jest z kontekstem: sytuacją, realiami otoczenia, możliwością obserwowania reakcji rozmówcy
W przekazach pisanych proces nadawania i odbioru komunikatu są od siebie oddalone w czasie i przestrzeni - wypowiedzi pisane uniezależniają się od sytuacji, w której powstały.
Cechy języka mówionego
· powtórzenia
· anakoluty
· zdania niedokończone, urwane
· autopoprawki, wprowadzane przez wyrażenia to jest, to znaczy
· składnia charakteryzująca się nadmiarem spójników (tzw. polisyndeton)
· tok zdania - przerywany wyrazami retardacyjnymi i elementami prajęzykowymi
· potok składniowy
· równoważniki zdań i elipsy
· dominującą formą wypowiedzi - dialog - role nadawcy i odbiorcy - przemienne (pisanie - charakter monologowy)
· podwójne orzeczenia (wziął zrobił)
· szyk - podporządkowany intencji komunikacyjnej – na pierwsze miejsce informacje ważne
· związek z sytuacją – elementy odsyłające do rzeczywistości – np. zaimki wskazujące ten, ta to
· nieprecyzyjne użycia słów (jechałam zupełnie pustym autobusem)
Dialekt (gwara) - (od gr. dialectos ‘sposób mówienia, rozmowa’), terytorialna odmiana języka; posługują się nią mieszkańcy wsi na jakimś obszarze kraju
Różnice wobec polszczyzny ogólnej :
· cechy fonetyczne (np. sposoby realizacji poszczególnych głosek , akcentowania)
· zasób leksykalny
· gramatyka (fleksja, składnia)
5 dialektów: wielkopolski, małopolski, mazowiecki, śląski, pomorski
Regionalizmy - wyrazy lub właściwości języka (fonetyczne, fleksyjne ) typowe dla osób zamieszkujących jakiś region kraju i nie posługujących się gwarą.
Regionalizmy leksykalne
· krakowska piętka, borówka, nagniotek, drzewko, bańka, pluskiewk, na pole - warszawska przylepka, czarna jagoda , odcisk, choinka, bombka, pinezka, na dwór
· poznańska górka, tytka, antrejka, ryczka, modry, laczki , sklep, - to warszawskie poddasze, torebka, korytarz, stołeczek, niebieski, kapcie bez pięt, piwnica
Regionalizmy gramatyczne
ten por - obok ta pora, ten seler - obok ta selera,
krak. ta magiel, litra, beretka, krawatka
Regionalizmy fonetyczne
· zakres użycia n tylnojęzykowego
· tzw. wymowa udźwięczniająca
Spółgłoski na granicy wyrazów przed samogłoskami, a także przed [l, ł, m,n] wymawiane są na południu Polski zawsze dźwięcznie
wymowa warszawska wymowa krakowska
krzak róży [kszak ruży] - [kszag ruży]
kwiat nasturcji [kfiat nasturcji] - [kwiad nasturcji]
· dźwięczne przedniojęzykowozębowe po spółgłoskach bezdźwięcznych święty, twój, chwała (tereny zachodnie i nadgraniczne)
· h dźwięczne (kresy)
· ł przedniojęzykowo-zębowe (tereny wschodnie)
III. Zróżnicowanie społeczne
Socjolekt (społeczna odmiana języka) - odmiana języka, którą posługują się wspólnoty połączone pewnym typem więzi społecznych, a także grupy ludzi wykonujących ten sam zawód. S. różnią się od języka ogólnego przede wszystkim słownictwem i frazeologią.
· w grupach zawodowych (np. gwary zawodowe lekarzy, prawników, aktorów)- profesjolekty
· w środowiskach działających nielegalnie, np. złodziei, więźniów (np. grypsera, odmiana języka używana przez przestępców, więźniów);
· w środowiskach, w których dominują kontakty bezpośrednie, osobiste, indywidualne: w kręgach rówieśniczych i towarzyskich ( gwary środowiskowe, np. uczniów, studentów, karciarzy, szachistów).
Profesjonalizmy - wyrazy potoczne, używane w nieoficjalnych kontaktach osób wykonujących ten sam zawód.
· gwary miejskie – byt historyczny
IV. Style funkcjonalne (stylistyczno-funkcjonalne odmiany języka)
Style funkcjonalne - zestawy środków językowych (leksykalnych, składniowych, brzmieniowych itp.) oraz konwencjonalne sposoby ich wykorzystania do ukształtowania wypowiedzi związanych z pewnymi sytuacjami komunikacyjnymi, społecznymi rolami nadawcy i odbiorcy, a także celami komunikacy...
Kaacha91