W.Szumiło_Program szachowego nauczania początkowego.pdf

PROGRAM NAUCZANIA PODSTAW GRY SZACHOWEJ

PROGRAM SZACHOWEGO NAUCZANIA POCZ Ą TKOWEGO

Pierwszy rok nauki (I lub II klasa Szkoły Podstawowej)

Opracował na podstawie literatury szachowej mgr Witold Szumiło

Wst ę p

Niniejsze opracowanie jest w istocie programem-podręcznikiem dla

nauczycieli szachów, którzy będąc pracownikami szkoły podstawowej, zechcą

nauczać szachów w klasach I-III. Dlatego zawiera ono więcej materiału niŜ

moŜna nauczyć skutecznie dzieci z klasy I w ciagu jednego roku szkolnego.

Tym bardziej, Ŝe obok nauki zasad gry, dzieci muszą jak najwcześniej i jak

najwięcej grać. Słuszne jest hasło: „SZACHY UCZĄ SZACHÓW”.

Nauczyciel natomiast, który chce sprawnie uczyć szachów powinien

swobodnie panować nad materiałem. MoŜe to uzyskać po opanowaniu

zawartości tego podręcznika i po zrobieniu wszystkich ćwiczeń. Z pobudek

dydaktycznych nie zamieściłem rozwiązań ćwiczeń.

Realizację programu w szkole naleŜy zaplanować w ten sposób aby dzieci nie

straciły zainteresowania przedmiotem. Tu najwaŜniejszy jest etap Lekcje 1-10,

gdyŜ dzieci nie zauwaŜą jeszcze Ŝadnej pociechy z nauki gry. Jeśli tylko na

lekcji wystąpią objawy zmęczenia lub znudzenia, naleŜy sięgnąć po środki

rozweselające, własne lub zaczerp-nięte z Programu dla przedszkoli (bajki,

wierszyki, rysowanie figur, wyjście poza szkołę). W razie potrzeby moŜna

niektóre lekcje realizować przez dwie kolejne godziny, albo robić powtórki.

Od lekcji 10 moŜemy grać w wybijankę: zgodnie z zasadami szachowymi

dzieci wykonują na zmianę ruchy pionami i figurami, bicie jest obowiązkowe a

wygrywa ten kto straci więcej figur.

Od lekcji 16 podejmujemy próby grania partii szachowych, na ten cel moŜna

teŜ przeznaczyć oddzielne lekcje. Ostatnim tematem realizowa-nym w 2004 r.

powinna być L. 22.

Podczas gry nauczyciel powinien pilnie rejestrować trudności jakie

poszczególne dzieci mają z wykonywaniem ruchów i starać się je eliminować.

Mogą w tym pomagać dzieci, które lepiej opanowały materiał. Na

przedostatniej i ostatniej lekcji w grudniu, organizujemy szachowy turniej

(mogą to być 2 albo nawet trzy grupy turniejowe), w którym powinny

uczestniczyć wszystkie dzieci. Po zakończeniu turnieju wszystkie dzieci

otrzymują drobne upominki (mogą to być dyplomy). Tabele turnieju naleŜy

dołączyć do dokumentacji za grudzień.

W roku 2005 (do połowy czerwca) staramy się przerobić tematy od 22 do 41,

przeplatając je grą w szachy. MoŜna robić turnieje w małych grupach, mecze,

konkursy rozwią-zywania zadań, seanse gry jedno-czesnej itp.

Tematy 42-50 (a takŜe niektóre inne) moŜna przełoŜyć na zajęcia w klasie II.

MoŜna teŜ zapoznać z nimi dzieci bardzo zdolne w trybie pracy indywidualnej.

PROGRAM NAUCZANIA PODSTAW GRY SZACHOWEJ

Lekcje szachów powinny być ilustrowane przykładami i utrwalane przez

ćwiczenia. W programie jest bardzo duŜo ćwiczeń dla nauczycieli.

Doświadczony szachista nie będzie miał z nimi Ŝadnych trudności, mniej

doświadczony, wiele się z nich nauczy. Nauczyciel dokona teŜ wyboru

przykładów i ćwiczeń, ktore zaprezentuje dzieciom.

C Z Y M W Ł A Ś C I W I E S Ą S Z A C H Y

„Są naturalnie kulturalną grą towarzyską, atrakcyjną choć trudną formą rozrywki. Ale to

określenie nie oddaje w pełni istoty szachów. CóŜ to bowiem za gra, która moŜe stać się dla

człowieka jednym z głów-nych zainteresowań w Ŝyciu, kóra pod egidą „Gens una sumus”

zrzesza ludzi w związki o milionach członków, porozumie-wających się ze sobą w sposób

jednakowo zrozumiały dla rolnika i astronoma, dla Europejczyka i mieszkańca Wysp

Dziewiczych?

Szachy są nie tylko grą. Są takŜe swego rodzaju sportem umysłowym ze wszystkimi

elementami sportowej rywalizacji, rozwija-jącym pewne właściwości intelektu i charakteru.

Mają równieŜ znamiona sztuki, gdyŜ pięknie rozegrana partia lub dobrze skomponowany

problrm wzbudzają zachwyt szachistów, podobnie jak poemat, rzeźba czy symfonia

zachwycają znawców tych dziedzin sztuki. Szachowa analiza teoretyczna ma wreszcie

wyraźne cechy badań naukowych, oprtych na zebranym materiale doświadczalnym.

Walory szachów uznawane są powszech-nie, choć moŜe nie zawsze tak powaŜnie jak na to

zasługują.

Z puktu widzenia społecznego - są grą całkowicie demokratyczną. Nie wymagają Ŝadnych

cenzusów, lecz tylko pewnych zdolności i zamiłowania. W karierze szachi-sty nie moŜe być

mowy o protekcji czy przywilejach; jedynym kryterium wzajem-nego stosunku wśród

amatorów gry jest poziom ich umiejętności.

Z pedagogicznego punktu widzenia szachy kształcą te cechy charakteru, które są nieodzowne

do zwcięstwa we wszelkich zawodach sportowych, a takŜe w tej wielkiej grze, jaką jest Ŝycie

- przy pełnym zachowaniu zasady „fair play”. Szachy wymagają umiejętności panowania nad

sobą, wytrwałości, przezorności - ale i od-wagi, poczucia odpowiedzialności za włas-ne

decyzje, woli zwycięstwa. Uczą prostej, a rzadko uznawanej prawdy, Ŝe nasze włas-ne zdanie,

nasza ocena nie zawsze są słusz-ne i prawdziwe; uczą myśleć obiektywnie i nie lekcewaŜyć

Ŝadnego przeciwnika.

Do pewnego stopnia konieczne studia teoretyczne i ćwiczenia wpływają dodatnio na ogólne

zwiększenie aktywności umysłu i giętkości pamięci, przyczyniając się do rozwoju inteligencji

i rozbudzenia zdolności twórczych. ... Zasady gry w szachy ... powinny być powszechnie

znane. Temu kto zanteresuje się nią bliŜej, przyniesie ona wspaniałą, pasjonującą rozrywkę, a

nie-kiedy stać się moŜe jedną z radości Ŝycia.”

Tadeusz Czarnecki

„Szachy - podobnie jak miłość - są zaraźliwe bez względu na wiek” Salo Flohr

„Zdolność zrozumienia charakteru prze-ciwnika jest wielką pomocą w zmaganiach

szachowych”

„Dobry szachista ma zawsze szczęście”

J. R. Cpablanca

„W szachach - podobnie jak w kaŜdym in-nym konflikcie sukces opiera się na ataku”

Max Euwe

PROGRAM NAUCZANIA PODSTAW GRY SZACHOWEJ

S P I S T R E Ś C I

Wstęp 1

Lekcja 1. Wiadomości wstępne. Szachownica. 4

Lekcja 2. Linie i rzędy. Przekątne. Adresowanie pól. 5

Lekcja 3. Figury i piony. pozycja wyjściowa. 6

Lekcja 4. Zapis pozycji szachowej. 7

Lekcja 5. Jak chodzą figury? WieŜa. Bicie. 8

Lekcja 6. Goniec. 9

Lekcja 7. Hetman i król. 10

Lekcja 8. Skoczek. 11

Lekcje 9 i 10. Pion. 12

Lekcja 11. Roszada. 14

Lekcje 12 i 13. Atak i obrona. 15

Lekcja 14. Znaczenie Króla. Szach. 17

Lekcje 15 i 16. Mat. Cel gry. 18

Lekcja 17. Pięć przypadków remisu. 22

Lekcja 18. Wieczny Szach. 25

Lekcja 19. P A T. „WŚCIEKŁA” FIGURA. 27

Lekcje 20 i 21. Względna siła figur. 29

Lekcja 22. Goniec czy skoczek. 33

Lekcja 23. Zapisywanie partii szachowej. Pełna notacja. 35

Lekcja 24. Zapisywanie partii szachowej. Krótka notacja. 37

Lekcja 25. Mat cięŜkimi figurami: £+¦. 39

Lekcja 26. Mat cięŜkimi figurami: 2x¦. 40

Lekcja 27. Mat hetmanem i królem. 41

Lekcja 28. Mat wieŜą i królem. 42

Lekcja 29. Mat dwoma gońcami. 44

Lekcja 30. Mat gońcem i skoczkiem. 45

Lekcja 31. O moŜliwości dania mata dwoma skoczkami. 47

Lekcja 32. Jak zaczynać partię. 48

Lekcja 33. Szybka mobilizacja sił. 50

Lekcja 34. Walka o centrum. 52

Lekcja 35. Harmonijne ustawienie pionów. 53

Lekcja 36. Co robić po debiucie? 55

Lekcja 37. O grze końcowej. 57

Lekcja 38. Jak grać w końcówce? 59

Lekcje 39 i 40. Promocja piona. Opozycja. 63

Lekcja 41. Reguła kwadratu. 66

Lekcje 42 - 44 PRZYKŁADY PARTII. Partia hiszpańska C60-C99. 68

Lekcje 45 - 46 PRZYKŁADY PARTII. Partia włoska: C50-C54. 70

Lekcja 47/50 PRZYKŁADY PARTII. Obrona 2 skoczków: C55-C59. 72

Literatura 75

PROGRAM NAUCZANIA PODSTAW GRY SZACHOWEJ

Lekcja 1. Wiadomo ś ci wst ę pne. Szachownica.

Kto wymyślił tą interesującą grę? Tego jeszcze nie wiemy. Z głębiny wieków doszły

do na tylko legendy i bajki. Gdzie narodziły się szachy? Na to pytanie teŜ nie znamy

dokładnej odpowiedzi. Narazie jeszcze dominuje pogląd, Ŝe ojczyzną szachów są Indie.

Historia tego kraju liczy kilka tysięcy lat. Indie są nazywane krainą cudów. Jednym z

wspaniałych darów tego kraju dla ludzkości są szachy.

Szachy s ą morzem, w którym komar mo Ŝ e ugasi ć pragnienie a sło ń - k ą pa ć si ę .

Przysłowie hinduskie

Co wiemy o pochodzeniu szachów? Bardzo niewiele. Ale mimo wszystko coś

moŜemy opowiedzieć. Oto jedna z cudow-nych legend o pochodzeniu szachów.

W dawnych czasach Ŝył sobie pewien radŜa. Kochał Ŝonę i dzieci ale najbardziej

kochał przygody. Tych przygód szukał w wyprawach wojennych i podróŜach. Jego

Ŝona przez całe miesiące pozostawała sama i postanowiła znaleść sposób na odciągnięcie

męŜa od wypraw wojennych. Poprosiła mędrca o wymyślenie takiej gry, w której jej mąŜ

mógłby czuć się wodzem a jednocześnie pozostawałby w domu. I wówczas mędrzec

wymyślił szachy.

Jest teŜ inna legenda. Wieleset lat temu naród Indii cierpiał z powodu nieustają-cych

krwawych walk pomiędzy armiami wojowniczych i okrutnych władców. Aby pomóc

ludziom, mędrzec wymyślił szachy. Ludzie mówili: jeŜeli chcecie ze sobą wal-czyć to

proszę, jest szachownica to pole walki, są figury, to oficerowie i Ŝołnierze, konnica,

słonie bojowe i rydwany. A oto uczciwe zasady walki. Po co mamy wzajemnie się zabijać?

Lepiej wojować na szachownicach.

Dalej legenda mówi, Ŝe ludziom to się spodobało i w Indiach nastał pokój, a sza-chy stały

się popularne takŜe w innych krajach. Oczywiście to tylko bajka, piękne marzenie. Ale

szachy naprawdę zawojo-wały poczesne miejsce w Ŝyciu wielu naro-dów. Partię szachową

rozgrywają dwie osoby nazywane przeciwnikami, albo bardziej delikatnie: partnerami. Jest to

gra sprawiedliwa dla obydwóch stron. Obaj szachiści mają równe siły. Grają według

jednakowych praw, których naleŜy ściśle przestrzegać.

Zaczniemy uczyć się zasad gry. Najpierw poznamy szachownicę. To będzie nasze pole

walki.

Z pewnością wielu z was ma szachow-nicę w domu. One mogą być róŜne: i drew-niane, i

plastikowe, i tekturowe, i nawet ceratowe. Mogą róŜnić się wielkością, od największych

jakich uŜywa się na zawodach do maleńkich, mieszczących się w kieszeni. NajwaŜniejsze

jest to, Ŝe szachownica jest kwadratowa i Ŝe dzieli się na 64 mniejsze kwadraciki.

KaŜdy taki kwadracik nazywamy polem. Pola szachownicy są zabarwione na dwa

kolory. Pola jasne nazywamy białymi a ciemne czarnymi.

Teraz zapamiętaj obowiązującą regułę. Szachownic ę nale Ŝ y uło Ŝ y ć do gry w ten

sposób, Ŝ eby na lewo od ka Ŝ dego graj ą -cego było czarne pole.

?========@

;9:9:9:9:<

;:9:9:9:9<

;9:9:9:9:<

;:9:9:9:9<

;9:9:9:9:<

;:9:9:9:9<

;9:9:9:9:<

;:9:9:9:9<

B>>>>>>>>A

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: