W. K. Wimsatt: Eksplikacja jako krytyka
Eksplikacja – między parami pojęć:
1) część i całość, 2) wartość pozytywna i negatywna, 3) wartość i neutralność, 4) explicite i implicite.
Eksplikacja – rozpatruje utwór jako całość znaczeniową, pozwala sprawdzić, jak estetyczne teorie porządku i całościowości stosują się do dzieł literackich.
1) części układu mogą być piękne tylko dzięki swemu odniesieniu do całości. Wartość całego utworu ma wyrastać z jego części,
2) wartość negatywna – nieobecność wartości i źródło niezadowolenia przy czytaniu złej poezji. Negatywność – brak czegoś.
2 rodzaje prawdy mają znaczenie dla krytyki:
- prawda w sensie zgodności (akcent eksplicytności),
- prawda w sensie koherencji (akcent implikacji).
W poezji wymiar koherencji jest spotęgowany, ale i tak struktura znaczeniowa ma za podstawę jakieś bezpośrednie odniesienie do rzeczywistości zewnętrznej – gdyby nie było tego odniesienia, poezja nie mogłaby błądzić.
- elastyczność w związku między słowami a rzeczami;
- prawda znajdowana w poezji musi być czymś więcej, niż tylko zadowoleniem;
- wartość negatywna powstaje, gdy abstrakcyjnie prawdziwe twierdzenie ulega zamazaniu / zniekształceniu. Eksplikacja odsłania wartość negatywną, pokazuje nieobecność tego, co nadaje się do eksplikacji;
- wewnątrz utworu nie ma celów i środków, a tylko całość i część;
- idealizm Crocego (złączenie techniki i wartości, wiedzy i wartości) – biegun tendencji poznawczej w krytyce;
- rozdział między techniką a wartością – Richards;
- wartość negatywna to sprawdzian, w jakiej mierze teoria utworu poetyckiego jest poznawcza i koherentna;
- krytyka wyjaśniająca – ma określać relacje między wartością a neutralnością;
- krytyk nie ma oceniać utworu (tj. używać terminów szacujących lub napominających), ale ma go usytuować w historycznym kontekście, wyjaśniać, porównywać i analizować;
- wartości występują z przeżyciem, są ucieleśnione w faktach i ich strukturze. Wartość jest zawsze zawarta implicite. Krytyka – stopniowe wyjaśnianie tego, co dane implicite;
- s. 326 odrzucać określenie ciepła, przyjemności, podziwu (…), trzymać się ściśle zarysu faktu, stosując styl neutralny i tylko implicite krytyczny;
- sposoby nie mające charakteru eksplikatywnego – 1) dobry smak w wyborze fragmentów i ich cytowaniu, 2) mówienie, że te fragmenty mamy podziwiać;
- 3 klasy terminów – 1) oceny pozytywne i negatywne, 2) neutralne elementy technicznego opisu, 3) referencyjne terminy i oceny szczegółowe;
- s. 328 wartości nie da się przełożyć na neutralność. Jeżeli wartość mieści się w całości, to analiza musi prowadzić do neutralności;
- w eksplikacji neutralnej – eksplikacja to objaśnienie – wychodzenie poza utwór w celu zrozumienia jego odniesień do rzeczywistości;
- jeśli eksplikacja zmierza ku sądowi obejmującemu całość, to stara się być i eksplikacją tego, co dane explicite, i eksplicytacją tego, co dane implicite;
- s. 330 nasz główny problem krytyczny polega zawsze na tym, w jaki sposób możliwie najbardziej zbliżyć do siebie rozumienie i wartość, albo jak uczynić nasze rozumienie wartościującym.
Swiderka