Tydzien_6_4_Spoleczny_wymiar_pieniadza.pdf

Moduł 6:

fragment książki:

Sławomir Partycki

SPOŁECZNE FUNKCJE RYNKU, Lublin: Wyd. UMCS 1998, s. 122—127

ROZDZIAŁ V: Społeczny wymiar pieniądza

5.2. Inflacja – destruktywne działanie pieniądza

Inflację należy zaliczyć do najtrudniejszych problemów XX wieku. Powszechnie używany w ekonomii termin inflacja

został zapożyczony z medycyny (od łacińskiego słowa inflatio), gdzie oznacza stan chorobowy objawiający się

nadęciem lub opuchnięciem. Inflacja w ujęciu potocznym rozumiana jest jako nadmierny wypływ pieniądza na rynek.

Współcześnie trudno o jednoznaczne zdefiniowanie pojęcia inflacji. W literaturze termin ten jest definiowany w

różnorodny sposób. W okresie wprowadzania do ekonomii pojęcia inflacji określano nim zjawisko nadmiernej ilości

pieniądza w obiegu. Z czasem inflacja oznaczała sam proces wzrostu ogólnego poziomu cen. Od przeszło stu lat

inflacją określa się proces, w ramach którego ceny na rynku rosną, a jednocześnie spada siła nabywcza pieniądza.

H. Scherf zaznacza, że „inflacja jest zjawiskiem towarzyszącym gospodarce pieniężnej". 20 R. Harrod inflację

określa jako „proces przejawiający się permanentnym wzrostem poziomu cen, długotrwałą redukcją siły nabywczej

pieniądza, na co wskazuje malejąca wartość jednostki monetarnej". 21

W latach siedemdziesiątych pojawiła się „nowa choroba" inflacyjna. W krajach rozwiniętych objawy jej były

wszędzie podobne: stagnacja w sektorze wytwórczym, znaczący wzrost poziomu bezrobocia oraz zwyżka cen,

szczególnie wysoka na towary konsumpcyjne. Nowa inflacja została nazwana przez ministra finansów Wielkiej

Brytanii stagflacją (połączenie słów stagnacji i inflacji). N. Kloten stagflację określa, jako „długotrwały proces

obejmujący sobą szczególną konfigurację zmniejszającego się stanu zatrudnienia i spadku wartości pieniądza". 22

Inflacyjny przyrost ilości pieniądza, którego skutkiem jest deprecjacja pieniądza, nie jest obojętny dla życia

społecznego. Destabilizacja wartości pieniądza oddziałuje nie tylko na jego funkcje, ale także na użytkowników

pieniądza. Procesy inflacji, obecne w wielu płaszczyznach życia, nie mogą być jedynie przedmiotem analiz

prowadzonych w płaszczyźnie gospodarczej. W literaturze inflacja opisywana jest przede wszystkim w aspekcie

ekonomicznym. Relatywnie mniej miejsca poświęca analizie jej związków z życiem społecznym. Ten

monokauzalny związek pomiędzy inflacją a życiem gospodarczym nie oddaje w pełni złożoności zjawiska.

Fenomen inflacji przekracza ramy życia gospodarczego, oddziałuje z podobną siłą w płaszczyźnie politycznej i

społecznej. Przyczyn inflacji, a następnie mszczących jej skutków, należy poszukiwać nie tylko w obrębie sfery

wytwarzania czy obrotu gospodarczego, lecz także w różnych płaszczyznach życia społecznego oraz realizowanej

strategii politycznej.

Destabilizacja wartości pieniądza w pierwszej fazie inflacji, którą odzwierciedla tendencja ogólnego wzrostu cen

(zmiana indeksu cen poszczególnych artykułów), przyjmuje poziom umożliwiający jeszcze ich kontrolę przez siły

rynku. Ponowne uzyskanie równowagi na rynku jest możliwe przy zaangażowaniu „relatywnie" niskich sił i środków,

np.: poprzez reformy wewnętrzne funkcjonującego dotychczas systemu, wzrost wydajności pracy. Dopiero kolejne

fazy inflacji (galopująca hiperinflacja) niosą ze sobą negatywne (patologiczne) skutki. Wtedy walka z inflacją

wymaga najczęściej zmiany całego systemu gospodarczego i politycznego.

H. Aujac w proponowanym modelu badawczym koncentruje się na przyczynach inflacji. 23 Ustalenie przyczyn jest

punktem wyjścia tego schematu wyjaśniania inflacji. Wyjaśnianie zjawiska to tyle, co podanie przyczyn

analizowanego skutku. Skutkiem według H. Aujaca były zachowania grup społecznych wymuszone inflacją.

Aspiracje i reakcje poszczególnych grup społecznych odgrywają istotną rolę w przebiegu współczesnych procesów

gospodarczych. Przyczyn zachowań poszczególnych grup społecznych należy poszukiwać w sferze gospodarczej,

prawnej bądź politycznej.

Model ten wydaje się być przydatny do analizowania inflacji w pierwszej jej fazie bądź inflacji o niskiej stopie, tzw.

pełzającej. W tych warunkach poznanie przyczyn umożliwia ustalenie terapii. Podjęte we właściwym czasie

działania interwencyjne (reformy) są w stanie ograniczyć lub zlikwidować jej skutki. Zakres stosowania modelu

badawczego proponowanego przez H. Aujaca ograniczony jest takim poziomem cen, przy którym inflacja nie jest w

stanie generować samodzielnie zjawisk społecznych. Bariera ta jest przekraczana z chwilą pojawienia się braku

zaufania społecznego do wartości pieniądza.

Według F. Holzmana, analizując inflację, należy skoncentrować się nie na przyczynach, lecz na mechanizmie jej

rozwoju. 24 Dynamika procesu inflacji jest budowana na braku akceptacji na obniżenie poziomu realnych dochodów.

Wyjaśniając rozwój procesu inflacji, G. Katona odwołuje się do teorii poziomu oczekiwań. Podstawą modelu

badawczego G. Katona jest teoria pola K. Lewina. Teoria poziomu oczekiwań jest rozwijana przez T. Dembo, F.

Hoppe, P. Lerscha, D. Friecke.

T. Dembo określa oczekiwanie jako „świadczenie odroczone, które może być zrealizowane w przyszłości". 25

Natomiast dla P. Lerscha „oczekiwanie to zobowiązanie, których wypełnienia domaga się jednostka". 26 Formowane

na bazie oczekiwań roszczenia mogą przyjmować dwojaką formę: wymagania od siebie (F. Hoppe) bądź

roszczenia kierowane na zewnątrz jednostki (P. Lersch).

Jednostki, a także grupy społeczne, tworzą model „idealnego poziomu oczekiwań", który obejmuje pewien zestaw

świadczeń możliwych do zrealizowania w danych warunkach. Występująca różnica pomiędzy osiąganym poziomem

świadczeń a wyznaczanym przez „idealny poziom oczekiwań" oddziałuje na świadomość i zachowanie podmiotów

życia społecznego. Zbieżność lub zmniejszająca się różnica jest odbierana przez jednostki, grupy społeczne jako

powodzenie, natomiast pogłębiająca się rozbieżność jest przyjmowana w kategoriach niepowodzenia.

Teoria poziomu oczekiwań wyjaśnia zależność pomiędzy istniejącą sytuacją, motywami działania oraz postawami.

Inflacja powoduje zmiany społecznych oczekiwań. W warunkach inflacji nie jest realizowane oczekiwanie

ustawicznego wzrostu poziomu konsumpcji, co jest charakterystyczne dla współczesnych społeczeństw dobrobytu.

Wysoka inflacja powoduje obniżenie realnych dochodów, ograniczając tym samym poziom konsumpcji.

Uzyskiwane dochody (budżety rodzinne) mogą być rozpatrywane w świetle oczekiwań. Idealny poziom oczekiwań

jest określany poziomem dochodu uznawanego za sprawiedliwy. Na wysokość „dochodu sprawiedliwego" rzutuje z

jednej strony wysokość dochodów realnych uzyskiwanych przed pojawieniem się inflacji, a z drugiej sytuacja

materialna innych grup społecznych.

Brak równowagi lub pogłębiająca się rozbieżność pomiędzy oczekiwanym a osiąganym poziomem dochodu staje

się źródłem narastających pretensji, agresji kierowanej na zewnątrz oraz różnych form protestów. Wzrastające

napięcie społeczne generuje konflikty społeczne. Dynamika konfliktów społecznych rośnie wraz z podjęciem przez

grupy społeczne walki o poprawę pozycji w piramidzie dochodów.

Teoria poziomu oczekiwań, odwołująca się do dwóch składników jednego czynnika, może być przydatna do

wyjaśniania inflacji w środkowych zakresach (inflacji galopującej). Natomiast przy wysokiej inflacji jej aspekt

psychiczny oddawany jest przez teorię „względnego upośledzenia". 27 Teoria ta koncentruje się na „pozbawieniu

czegoś" grup społecznych, rodzin, jednostek. Wzmaga to poczucie niezadowolenia i niecierpliwości, co rzutuje na

kształt stosunków społecznych. Problem ten badany jest przez J. L. Baxtera, B. Strümpla oraz H. Beenkena.

Według B. Strümpla wzrastająca stopa inflacji wzmacnia poczucie „względnego upośledzenia", a także

przekonanie o niesprawiedliwym podziale dochodu narodowego. Kiedy bowiem wszystko drożeje, ktoś musi na tym

zarabiać. Tworzona jest atmosfera konfrontacji, co prowadzi do powstania i rozwoju konfliktów społecznych.

G. Acley w proponowanym modelu badawczym łączy koncepcje H. Aujaca i F. Holzmana. Według G. Acleya

przebieg inflacji jest determinowany zachowaniem się grup społecznych, które przede wszystkim dążą do

utrzymania swojej dotychczasowej pozycji społecznej. Cel ten kieruje ich do działań na płaszczyźnie politycznej. A.

Burghardt twierdzi, że „w warunkach rozwiniętej inflacji poszczególne grupy społeczne dążą do zajęcia jak

najlepszej pozycji umożliwiającej oddziaływanie na władzę". 28

Każdorazowa inflacyjna podwyżka cen jest impulsem do ponownego określania własnych szans i możliwości

wpływu politycznego na proces dystrybucji dochodu narodowego.

Powszechny staje się pogląd, że wzrost dochodu może dokonywać się poprzez „wymuszanie" na władzy

zwiększenia środków finansowych na daną branżę czy dziedzinę życia społecznego.

W warunkach inflacji wysokość płac realnych jest zależna od „siły" i znaczenia danej grupy w życiu politycznym.

Powstająca spirala ceny–płace – powoduje w następnej kolejności rozwój rywalizacji w płaszczyźnie płace–płace

oraz płace–świadczenia społeczne. Prowadzi to do „walki różnych klas, warstw i grup społecznych o jak

najkorzystniejsze uplasowanie się na liście dochodu narodowego". 29 Podział wypracowanych środków staje się

miejscem sporów jednych grup społecznych z innymi grupami społecznymi, wsi z miastem, sfery wytwórczej z

budżetową czy też pracujących z pobierającymi świadczenia społeczne. Wzrost dochodów jednych osób powoduje

działanie grup „pokrzywdzonych", które różnymi środkami zmierzają do wzrostu uposażenia. Dominujący przed

pojawieniem się inflacji duch porozumienia i współpracy jest zastępowany atmosferą nieufności i walki.

Związek pomiędzy inflacją a konfliktami społecznymi był przedmiotem badań na gruncie myśli socjologicznej.

Jeden z pierwszych modeli badawczych został opracowany przez F. Holzmana, a następnie był rozwijany przez H.

Scherfa i H. Bartmana. Schemat badawczy F. Holzmana koncentruje się na zjawisku dynamizowania procesu

inflacji i może mieć zastosowanie przy analizie inflacji w początkowym jej stadium.

Według R. Rowthorna podłożem konfliktu społecznego jest podział dochodów pomiędzy płace pracowników a zyski

przedsiębiorców. 30 Natomiast czynnikiem dynamizującym konflikty są rosnące żądania grup pracowniczych. Z

podobnych przesłanek wychodzą S. Rosenberg i T. Weisskopf w analizie konfliktów społecznych inspirowanych

inflacją, uwzględniając dodatkowo rolę związków zawodowych.

Skala konfliktów generowanych na bazie inflacji przyjmuje taki wymiar, że niezbędne staje się interwencyjne

działanie państwa. Władze polityczne przyjmują rolę arbitra. Natomiast w warunkach wysokiej inflacji władze stają

się stroną konfliktu, który w ostatnich fazach przeistacza się w konfrontację państwo–społeczeństwo. Narasta

dezintegracja życia społecznego, która prowadzi do „rozkładu istniejących struktur społecznych i do stanu anarchii

politycznej". 31

20 H. Scherf: Inflation , Stuttgart 1978, s. 159.

21 R. Harrod: Dynamische Wirtschaftstheorie , Frankfurt am Main 1976, s. 86.

22 M. K. loten: Z ur Reagibilität der Wirtschaftstheorie, „Wirtschaftsdienst" 1972 nr 52.

23 H. Aujac: Inflation as Monetary Consecjuence of the Behaviour of Social Groups , „International Economic Papers", 1954 vol. 14.

24 F. D. Holzman: Income Determinalion in Open Inflation , „The Review of Economics and Statistcs ", 1950 vol. 32.

25 F. Hoppe: Die Motivation menschlichen Yerhaltem , Köln, Berlin 1965, s. 217.

26 P. Lersch: Aufbau der Person , München 1954, s. 130.

27 A. S. Stouffer: The American Solidiei , Princeton 1949.

28 A. Burghardt: Soziologie des Geldes und der Inflation , Wien 1977.

29 G. Kołodko: Polska w świecie inflacji , Warszawa 1987, s. 125.

30 R. E. Rowthorn: Conflict Inflation and Money , „Cambridge Journal of Economicis" 1977.

31 S. Partycki: Społeczny wymiar inflacji , Lublin 1993, s. 103.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: