Abram Deborin – Przedmiot filozofii i dialektyki (1926 rok).pdf - Abram Deborin - Symulator_Farmy

Abram Deborin

Przedmiot filozofii

i dialektyki

Samokształceniowe Koło Filozofii Marksistowskiej

WARSZAWA 2008

Abram Deborin – Przedmiot filozofii i dialektyki (1926 rok)

Artykuł Abrama Deborina „Przedmiot filozofii i

dialektyki” ukazał się po raz pierwszy w

czasopiśmie „Pod znamieniem marksizma” nr 11,

1926.

Podstawa niniejszego wydania: Abram Deborin,

„Filozofia i polityka”, wyd. Książka i Wiedza,

Warszawa 1969.

Tłumaczenie z języka rosyjskiego: M. Sroka.

– 2 –

www.skfm.w.pl

Abram Deborin – Przedmiot filozofii i dialektyki (1926 rok)

Dla każdego rewolucyjnego marksisty aksjomatem jest teza, że dialektyka materialistyczna

stanowi ogólną metodę poznania przyrody, historii i myślenia ludzkiego. Określając dialektykę jako

metodę poznania, musimy w celu uniknięcia nieporozumień od razu podkreślić, że procesy przyrody,

historii i myślenia ludzkiego same przez się zachodzą dialektycznie, tzn. podporządkowane są prawom

dialektycznym. Tylko dzięki dialektyce obiektywnej możliwa jest dialektyka subiektywna.

Jaki sens miałaby dialektyka jako metoda poznania i badania, jeśliby nie odzwierciedlała

dialektyki obiektywnej, jeśliby nie wyrażała rzeczywistości w określonych naukowych pojęciach? Jest

rzeczą oczywistą, że metoda poznania byłaby w tym przypadku oderwana od konkretnej rzeczywistości i

miałaby subiektywny charakter, gdy tymczasem z punktu widzenia marksizmu metoda jest lub powinna

być analogonem rzeczywistości. Takim analogonem rzeczywistości jest właśnie metoda dialektyczna.

„Nad całym naszym myśleniem teoretycznym – mówi Engels – bezwzględnie dominuje fakt, że

nasze subiektywne myślenie i świat obiektywny podporządkowane są tym samym prawom, a więc w

swoich wynikach nie mogą sobie w końcu przeczyć wzajemnie, lecz muszą się zgadzać. Fakt ten stanowi

nieświadomą i bezwarunkową przesłankę naszego myślenia teoretycznego. Materializm XVIII wieku

wskutek swego metafizycznego w istocie rzeczy charakteru badał tę przesłankę tylko od strony jej treści.

Ograniczył się do wykazania, że treść wszelkiego myślenia i wiedzy musi pochodzić z doświadczenia

zmysłowego, i przywrócił znaczenie tezie: Nihil est in intellectu, quod non feuerit in sensu [Nie ma

niczego w umyśle, czego nie było przedtem w zmysłach]. Dopiero współczesna idealistyczna, lecz

zarazem dialektyczna filozofia – a zwłaszcza Hegel – zbadała tę przesłankę również od strony formy .

Pomimo niezliczonych, zupełnie dowolnych konstrukcji i fantastycznych pomysłów, jakie tu

napotykamy, pomimo idealistycznej, postawionej na głowie formy jej wyniku – jedności myślenia i bytu

– niepodobna zaprzeczyć, że filozofia ta na mnóstwie przykładów wziętych z najrozmaitszych dziedzin

wykazała istnienie analogii między procesami myślenia a procesami w przyrodzie i historii oraz

odwrotnie, tudzież udowodniła, że jednakowe prawa rządzą wszystkimi tymi procesami” 1 .

W innym miejscu Engels mówi, że dialektyka obiektywna panuje w całej przyrodzie, a

„dialektyka subiektywna, myślenie dialektyczne, jest tylko odbiciem odbywającego się wszędzie w

przyrodzie ruchu poprzez przeciwieństwa, które swoją ciągłą walką i swoim ostatecznym przechodzeniem

jednego w drugie lub w formy wyższe warunkują właśnie życie przyrody” 2 .

Tak więc dialektyka w najszerszym sensie jest nauką, której przedmiotem są najogólniejsze prawa

ruchu i rozwoju, jednakowo właściwe zarówno przyrodzie i myśleniu, jak i historii ludzkiej.

Jeśli materializm XVIII w. ustalił zgodność między myśleniem a bytem z punktu widzenia ich

treści, to filozofia dialektyczna zbadała założenie o zgodności między bytem a myśleniem z punktu

widzenia formy. Dlatego możemy jeszcze inaczej określić dialektykę jako naukę o formach, czyli

prawach związków w dziedzinie przyrody fizycznej, ludzkiej historii i myślenia.

Te formy, czyli prawa, są podstawowymi pojęciami wszelkiego naukowego poznania. Będąc z

jednej strony formami myślenia, pojęciami, są z drugiej strony formami bytu, realnymi, obiektywnymi

1 F. Engels, Dialektyka przyrody , Warszawa 1956, ss. 280281.

2 Tamże, s. 218.

– 3 –

www.skfm.w.pl

Abram Deborin – Przedmiot filozofii i dialektyki (1926 rok)

zasadami. Tak więc dialektyka jest jednocześnie zarówno logiką, ponieważ zajmuje się myśleniem i jego

formami, jak i nauką o obiektywnej rzeczywistości, o bycie, bada bowiem realne związki rzeczy.

Dialektyka zaś jako całość jest ogólną metodologią i zarazem teorią nauki, teorią naukowego poznania w

ogóle. Prawa dialektyczne, mówi Engels, są realnymi prawami rozwoju przyrody, a więc są również

rzeczywistymi prawami teoretycznego przyrodoznawstwa. Rozumie się samo przez się, że formy

myślenia rozwinęły się w ciągu całej historii ludzkości jako rezultat teoretycznej i praktycznej

działalności społeczności ludzkiej w jej walce z przyrodą oraz w procesie wzajemnej walki klas

społecznych między sobą. Te formy, czyli prawa myślenia, powinny być zgodne z realną rzeczywistością,

są bowiem odbiciem tej rzeczywistości w świadomości ludzkiej. Tak więc odpowiedniość między bytem

a myśleniem ma dwojaki charakter: od strony treści i od strony formy.

Nauka posługuje się pojęciami; wyniki, w których uogólnione zostają dane doświadczenia – jak

mówi Engels – są pojęciami. „Można do tego pojmowania [dialektycznego pojmowania przyrody] dojść

pod naciskiem mnożących się faktów z dziedziny przyrodoznawstwa; łatwiej można je osiągnąć wtedy,

gdy na spotkanie dialektycznemu charakterowi tych faktów wychodzi się ze świadomością praw

dialektycznego myślenia. Przyrodoznawstwo znajduje się dziś na takim poziomie, że nie może już

uniknąć dialektycznego uogólnienia. Ułatwi zaś sobie ten proces, jeżeli nie zapomni, że wyniki, w

których zostają uogólnione jako doświadczenia, są pojęciami – przy czym umiejętność operowania

pojęciami nie jest wrodzona ani też nie tkwi w zwyczajnym zdrowym rozsądku, lecz wymaga

prawdziwego, rzeczywistego myślenia, które ma za sobą długą, na doświadczeniu opartą historię,

zupełnie tak samo jak doświadczalne przyrodoznawstwo. I właśnie dlatego, że przyrodoznawstwo uczy

się przyswajać sobie wyniki dwu i półtysiącletniego rozwoju filozofii, uwalnia się ono zarówno od

wszelkiej postronnej, poza nim i ponad nim stojącej filozofii przyrody, jak i od własnej, odziedziczonej

po angielskim empiryzmie, ograniczonej metody myślenia” 3 .

Dane doświadczenia uogólnia się i sumuje w pojęciach. Nauka zaś o pojęciach jest nauką o

myśleniu. Filozofia jest również nauką o myśleniu ludzkim. Posiada swoją empiryczną historię, jak

wszelka inna nauka. Nauka o myśleniu rozwijała się – rzecz jasna – w bezpośrednim najściślejszym

związku z innymi naukami empirycznymi, które wzajemnie się wzbogacały. W historii myśli ma

oczywiście często miejsce rozbrat między nimi. Filozofia zaczyna budować swoje systemy samodzielnie

z czystych pojęć, lekceważąc materiał faktyczny, wyniki empirycznych, pozytywnych nauk. Ale z drugiej

strony również nauki empiryczne często ignorują ogólne przewodnie idee, zadowalając się samymi

faktami, nie dostrzegając, że uogólnieniom potrzebne są pojęcia. Rozbrat przyrodoznawstwa i filozofii w

naszym pojęciu pociąga za sobą zwycięstwo ograniczonej metody myślenia.

Wielu materialistówmarksistów nie zrozumiało jeszcze tej prostej prawdy, że filozofia w

marksistowskim rozumieniu jest czymś całkowicie innym niż filozofia w potocznym szkolnym sensie.

Tym też tłumaczą się owe „śmiałe” wystąpienia, których świadkami byliśmy w ciągu ostatnich lat, kiedy

3 F. Engels, AntyDühring , Warszawa 1956, s. 18.

– 4 –

www.skfm.w.pl

Abram Deborin – Przedmiot filozofii i dialektyki (1926 rok)

ze strony ludzi należących do obozu marksistowskiego rozlegały się okrzyki w rodzaju: „Filozofia za

burtę!” itp. Owi krytycy wyświadczyli marksizmowi, rzecz jasna, bardzo złą przysługę.

Co znaczy hasło: „Filozofia za burtę!”? Czyż nie jest rzeczą oczywistą, że jeśliby taka tendencja

zyskała uznanie wśród większości marksistów, to doprowadziłoby to do ideologicznej kapitulacji

proletariatu, do kapitulacji marksizmu wobec burżuazyjnych teorii filozoficznych, do kapitulacji wobec

idealizmu, do kapitulacji marksizmu wobec ideologii burżuazyjnej. Ideologiczna zaś kapitulacja jest już

początkiem kapitulacji politycznej.

Ale i drugie hasło: „Nauka jest sama dla siebie filozofią!”, nie jest lepsze od pierwszego hasła czy

– ściślej mówiąc – stanowi tylko jego słowną odmianę. W istocie zaś oba hasła są identyczne, jednakowe,

bowiem ich przesłanką jest negacja filozofii, a w naszym konkretnym przypadku – negacja filozofii

marksizmu. Nie ma czego ukrywać: w ciągu ostatnich lat powstało u nas ugrupowanie antyfilozoficzne,

które domaga się nawet usunięcia filozofii z naszych wyższych szkół.

Wrogowie filozofii przyzwyczaili się obwiniać ją o wszystkie grzechy śmiertelne. Jednakże owi

krytycy i groźni oskarżyciele nie mają żadnego pojęcia o wzajemnym stosunku między filozofią a nauką.

Filozofia zawsze dostarczała nauce ogólnych idei i zasad przewodnich; filozofowie pod tym

względem – jak mówi Engels – dotychczas kierowali badaczami przyrody. W imię sprawiedliwości

należy jednak dodać, że filozofowie w swych uogólnieniach zawsze wychodzili z materiału naukowego

dostarczanego przez współczesną im naukę. A więc charakter, kierunek i metoda filozofii są określone w

znacznym stopniu przez dany stan nauk pozytywnych.

Jednocześnie trzeba – rzecz jasna – mocno podkreślić, że ogólne idee i zasady zarówno filozofii,

jak i nauki są również określone przez dane stosunki społeczne. Czernyszewski uważał, że najlepszy w

owych czasach wykład naukowych pojęć dał Feuerbach, przy czym miał nadzieję, iż przyrodnicy potrafią

opracować system pojęć bardziej ścisłych i pełnych, niż to uczynił Feuerbach, tylko wtedy, kiedy

przestaną mówić metafizyczne nonsensy, tj. kiedy uwolnią się od idealizmu.

W związku z tymi rozważaniami Czernyszewskiego Plechanow zauważa: „Kiedy jednak

przyrodnicy przestaną mówić metafizyczne nonsensy? Oczywiście tylko wtedy, kiedy zmienią się te

stosunki społeczne, pod wpływem których «klasy wykształcone» obawiają się materializmu jako prawdy

filozoficznej, całkowicie niezgodnej z ich interesami społecznymi” 4 .

A więc przyrodnicy – zdaniem Plechanowa i, oczywiście, Lenina – bynajmniej nie są owymi

nieskazitelnymi aniołami posiadającymi wszelkie cnoty, jak sądzi na przykład A. K. Timiriaziew.

Przeciwnie, filozofia – mówimy tutaj zawsze, rzecz jasna, o filozofii marksistowskiej – jest i powinna być

antytoksyną przeciw idealistycznym metafizycznym elementom, którymi jeszcze przeniknięte jest

współczesne przyrodoznawstwo.

Materializm dialektyczny jest prawdą obiektywną. Jednakże we współczesnym społeczeństwie

klasowym jest on także filozofią klasową, tj. filozofią lub ideologią proletariatu. Materializm ten jest

całkowicie niezgodny z interesami społecznymi burżuazji.

Dlatego jest w pełni zrozumiałe, ze współcześni przyrodnicy, nie zaś tylko filozofowie, nie

przestają mówić metafizycznych nonsensów. Hasło: „Nauka jest sama dla siebie filozofią” jest, po

pierwsze, w swej istocie fałszywe; po drugie – w naszych współczesnych warunkach jest ono wsteczne,

4 J. Plechanow, Soczinienija , t. V, s. 237.

– 5 –

www.skfm.w.pl

Abram Deborin – Przedmiot filozofii i dialektyki (1926 rok).pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: