Antonio Labriola – Ku upamiętnieniu „Manifestu komunistycznego” (1895 rok).pdf - Antonio Labriola - Symulator_Farmy

Antonio Labriola

Ku upamiętnieniu

„Manifestu

komunistycznego”

Samokształceniowe Koło Filozofii Marksistowskiej

WARSZAWA 2008

Antonio Labriola – Ku upamiętnieniu „Manifestu komunistycznego” (1895 rok)

Praca Antonio Labrioli „Ku upamiętnieniu

«Manifestu komunistycznego»” („In memoria del

Manifesto dei comunisti”) została napisana na

przełomie marca i kwietnia 1895 roku i została

opublikowana po raz pierwszy we francuskim

czasopiśmie socjalistycznym „Devenir Social”.

Podstawa niniejszego wydania: Antonio Labriola,

„Szkice o materialistycznym pojmowaniu

dziejów”, wyd. Książka i Wiedza, Warszawa

1961.

Tłumaczenie z języka włoskiego: Anna

Brzozowska.

– 2 –

www.skfm.w.pl

Antonio Labriola – Ku upamiętnieniu „Manifestu komunistycznego” (1895 rok)

[Przedmowa]

Zachowuję tu – jak to czytelnik może zobaczyć w zakończeniu niniejszej pracy – datę 7 kwietnia

roku 1895, kiedy ukończyłem pisanie z myślą o jej opublikowaniu po raz pierwszy w języku francuskim,

w czasopiśmie «Devenir Social».

Nie odbiegłem daleko od owej pierwszej redakcji ani w obydwu wydaniach włoskich, jakie

pojawiły się w krótkich odstępach czasu między 10 czerwca a 15 października, ani w dwukrotnych

przedrukach francuskich, które ukazały się w wydawnictwie Giarda i Brière’a.

Wydawcy włoskiemu potrzeba teraz zarówno odbitek tej pracy, jak i innych moich Szkiców o

materializmie historycznym . Zgadzam się na ich przedruk, nie mając możności ani raz jeszcze porządnie

ich przejrzeć, ani dokonać istotnych zmian w ich treści, z wielu przyczyn, a przede wszystkim dlatego, że

według mnie prace tego rodzaju powinny się ukazać w tej postaci, w jakiej pojawiły się po raz pierwszy.

Niniejsze, trzecie wydanie tego wspomnienia stanowi zatem przedruk pierwszego wydania – jeśli

pominiemy nieliczne tylko zmiany w doborze słów i budowie zdań. Czytelnik zechce o tym pamiętać.

Gdy uprzytomni sobie datę pierwszego wydania, łatwo mu będzie zrozumieć sens niektórych aluzyj

historycznych i nie będzie się dziwił, że mówiąc o wieku XIX – mówię „nasz wiek”. Do obecnego

wydania dołączyłem przekład Manifestu 1 , czyniąc zadość życzeniom recenzentów mej pracy, wyrażonym

po ukazaniu się poprzednich wydań. Brak tego cennego uzupełnienia utrudniał – jak się zdaje –

zrozumienie moich wywodów.

Antonio Labriola

Rzym, 9 maja 1902

[Ku upamiętnieniu „Manifestu komunistycznego”]

Za trzy lata my, socjaliści, będziemy mogli uroczyście święcić nasz jubileusz. Pamiętna data

wydania Manifestu komunistycznego (luty 1848) przypomina nam moment, kiedy zdecydowanie

weszliśmy do historii. Od owej chwili biorą początek wszelkie próby oceny postępów, jakie poczynił

proletariat w ostatnim pięćdziesięcioleciu. Od tej daty zaczyna się nowa era , która rodzi się i rośnie, a

raczej wyzwala się z łona ery obecnej i rozwija się zgodnie z właściwymi jej prawami rozwoju. Proces ten

jest nieunikniony i nieodwracalny, bez względu na to, jakie będą jego późniejsze fazy rozwojowe, których

dziś nie jesteśmy w stanie ściśle przewidzieć. Wszyscy ci spośród nas, którzy pragną posiadać pełną

świadomość działania, będą musieli niejednokrotnie sięgać myślą do przyczyn i pobudek, które złożyły

się na genezę Manifestu w okolicznościach, w jakich się ukazał, a więc w przeddzień rewolucji, która

rozgorzała od Paryża po Wiedeń, od Palermo po Berlin. W ten tylko sposób postępując, będziemy mogli

w układzie społecznym, w jakim żyjemy, znaleźć wytłumaczenie dążenia do socjalizmu, a stwierdziwszy

rację bytu tego dążenia, uświadomić sobie, że faktyczny jego tryumf jest nieunikniony.

Jaka jest zatem najgłębsza treść Manifestu , jego istota, najbardziej charakterystyczne jego cechy? 2

Daremnie szukalibyśmy tego wszystkiego we wskazówkach praktycznych zawartych w

zakończeniu II rozdziału Manifestu jako nadających się do zastosowania w razie zwycięstwa rewolucji

proletariackiej. To samo dotyczy uwag na temat orientacji politycznej i stosunku do innych partyj,

zamieszczonych w rozdziale IV. Wskazówki i uwagi te, jakkolwiek cenne w swoim czasie i w

towarzyszących ich redagowaniu okolicznościach, a szczególnie przydatne do akcji politycznej

prowadzonej przez komunistów niemieckich podczas rewolucji lat 1848-1850, nie posiadają dziś dla nas

takiej wartości praktycznej, abyśmy mogli kierować się nimi we wszystkich momentach działania, w

chwili gdy podjąć należy ważną decyzję. Partie polityczne, które utworzyły się w różnych krajach już po

powstaniu Międzynarodówki w oparciu o proletariat i działały wyraźnie i niedwuznacznie w jego imieniu,

1 W niniejszym wydaniu polskim załącznik ten został ze zrozumiałych względów pominięty. – Przyp. red.

2 Niniejsza praca moja nie ma na celu przystosowania nauk Manifestu do obecnych okoliczności, nie zawiera też analizy ani

komentarza. Piszę zgodnie z tytułem jedynie ku upamiętnieni u.

– 3 –

www.skfm.w.pl

Antonio Labriola – Ku upamiętnieniu „Manifestu komunistycznego” (1895 rok)

w miarę swego rozwoju odczuwały i odczuwają żywo potrzebę przystosowania swych postulatów i

sposobów działania do nowych, nieustannie zmieniających się okoliczności i warunków. Żadna jednak z

tych partii politycznych nie uważa się za tak bliską urzeczywistnienia dyktatury proletariatu , aby

odczuwać palącą potrzebę, czy choćby chęć lub pokusę poddania analizie wytycznych Manifestu w

przewidywaniu wydarzeń, które wydają się prawdopodobne i bliskie, a które mają stanowić ich

sprawdzian. Nie ma innych eksperymentów w dziedzinie historii poza tymi, które są jej własnym dziełem,

powstałym niezależnie od naszych dobrych chęci, przewidywań, projektów czy nakazów. Dotyczy to

również Komuny Paryskiej, która była i po dziś dzień pozostała niejako jedynym – niezbyt jasnym, bo

nieoczekiwanym i krótkotrwałym – eksperymentem w postaci wystąpienia proletariatu, który wziął w ręce

władzę polityczną i tym samym poddany został nowej i jakże trudnej próbie sił. Doświadczenie to, nie

planowane ani przewidziane, zostało narzucone przez sam bieg wydarzeń i podjęte z heroizmem. Stanowi

ono zbawienną naukę dla potomnych. Tam gdzie ruch socjalistyczny przeżywa jeszcze stadium

dzieciństwa, znajdzie się może ktoś, kto w braku własnych bezpośrednich doświadczeń powoła się – jak

to się często zdarza we Włoszech – na autorytet tekstu, jakby na jakieś przykazanie, ale to doprawdy jest

bez znaczenia.

Nie należy też według mnie szukać najgłębszych myśli, istoty i zasadniczego charakteru

Manifestu w poglądach na inne formy socjalizmu, które to poglądy występują w rozdziale III

zatytułowanym „Literatura socjalistyczna i komunistyczna”. Wszystko, co zostało tam powiedziane,

przyczynia się niewątpliwie do ustalenia, przez ukazywanie antytez i kreślenie ciętych, soczystych i

trafnych charakterystyk, różnicy zachodzącej między tym, co – mówiąc słowami przez wielu

nadużywanymi – zwykło się nazywać komunizmem naukowym (czyli komunizmem, którego podmiotem

jest proletariat, a przedmiotem rewolucja proletariacka) a innymi formami socjalizmu: reakcyjnymi,

mieszczańskimi, drobnomieszczańskimi, utopijnymi i tym podobnymi. Wszystkie te formy poza jedną 3

pojawiały się ponownie i nieraz na nowo dochodziły do głosu, pojawiają się też i do dziś dochodzą do

głosu w krajach, gdzie nowoczesny ruch proletariacki budzi się dopiero do życia. W takich krajach i w

takich warunkach Manifest odegrał rolę krytyka współczesności i swego rodzaju bicza literackiego . Tam,

gdzie te formy zostały już w teorii i w praktyce przezwyciężone – jak to na ogół dzieje się w Niemczech i

Austrii – albo tam, gdzie występują jeszcze w postaci indywidualnych i sekciarskich opinii, jak to się

dzieje we Francji i w Anglii – żeby już nie wyliczać innych – Manifest spełnił w tym względzie swe

zadanie. Już tylko jakby dla pamięci rejestruje on to, czego nie ma potrzeby na nowo rozważać,

działalność bowiem proletariatu normalnie i stopniowo postępuje naprzód w swym rozwoju.

Do tego właśnie zdążali – wyprzedzając niejako swój czas – autorzy Manifestu . Dzięki potędze

myśli i nielicznym, ale jasnym, opartym na doświadczeniu danym potrafili przewidzieć przyszłe

wydarzenia, ograniczając się do odrzucenia form przezwyciężonych i uznania ich za skazane na upadek.

Komunizm krytyczny – taka jest jego prawdziwa nazwa i nie ma innej, która z równą ścisłością służyć by

mogła na oznaczenie tego rodzaju doktryny – nie głosił już wraz z feudałami żalów po dawnym

społeczeństwie, aby potem, na odwrót, krytykować społeczeństwo współczesne: patrzył wyłącznie w

przyszłość. Nie wiązał się z drobnomieszczaństwem w dążeniu do ratowania tego, co było już nie do

uratowania, jak np. drobna własność lub spokojne życie małych ludzi, dla których uciążliwy staje się

zawrotny rozwój państwa współczesnego, instytucji jednakże koniecznej i naturalnej w obecnym stanie

rozwoju społecznego. Dzieje się tak dlatego, że państwo współczesne, przechodząc nieustannie

gwałtowne zmiany, mieści w sobie konieczność nowych, głęboko sięgających wstrząsów. Nie tłumaczył

też jakąś wymyślną metafizyką ani koncepcjami poczętymi z chorobliwych uczuć czy rozmyślań

religijnych – rzeczywistych przeciwieństw, których źródłem są stosunki materialne i ich sprzeczności

znajdujące odbicie w życiu codziennym. Sprzeczności te ukazywał i oświetlał w całej ich prozaiczności.

Nie przedstawiał społeczeństwa przyszłości pod postacią schematu rysunkowego, którego wszystkie linie

składają się na pełną harmonii całość. Nie głosił pełnych egzaltacji pochwał, ani też nie wspominał z

3 Mam na myśli tę, którą Manifest ironicznie określa jako socjalizm prawdziwy, czyli niemiecki . Ustęp ten, niezrozumiały dla

czytelnika nie obeznanego z ówczesną filozofią niemiecką, a szczególnie niektórymi zwyrodniałymi jej odmianami, słusznie

opuszczony został w hiszpańskim tłumaczeniu Manifestu .

– 4 –

www.skfm.w.pl

Antonio Labriola – Ku upamiętnieniu „Manifestu komunistycznego” (1895 rok)

żalem i rozpaczą dwu bogiń mitologii filozoficznej – Sprawiedliwości i Równości . Boginie te niewiele

mają do powiedzenia w naszym nędznym życiu powszednim. Od wielu wieków historia zabawia się

niegodnie, przeinaczając i obracając wniwecz ich nieomylne zalecenia. Co więcej, komuniści – chociaż

oświadczali, opierając się na faktach, stanowiących niezawodny argument, że proletariuszom przypada

rola grabarzy burżuazji – składali swoisty hołd tej burżuazji jako twórczyni formacji społecznej,

stanowiącej co do swego zasięgu i natężenia ważne stadium rozwoju społecznego, a przy tym jedynej,

jaka mogła stanowić pole nowych zwycięskich walk proletariatu. Nigdy przedtem nie napisano nekrologu

w stylu tak monumentalnym. Pochwały oddane burżuazji zaprawione były ponurym humorem, a nawet,

jak się niekiedy wydawało, utrzymane były w tonie dytyrambu.

Niemniej jednak te negatywne i opozycyjne definicje istniejących ówcześnie innych form

socjalizmu, powtarzających się zresztą niekiedy w dobie obecnej – jakkolwiek nieskazitelne pod

względem treści, formy i celu, do jakiego zdążają – nie pretendują jednak do roli historii socjalizmu i

rzeczywiście nie są nią, nie mają znamion dziejopisarstwa, ani też nie stanowią schematu, według którego

inni mogliby tę historię pisać. Właściwe pojmowanie historii nie polega na oddzielaniu prawdy od fałszu,

tego, co słuszne, od tego, co niesłuszne, a tym bardziej na tworzeniu abstrakcyjnej antytezy między tym,

co zdaje się możliwe, a tym, co rzeczywiście istnieje, tak jakby zjawiska realne zostały umieszczone po

jednej stronie, a po drugiej, w świecie idei – ich cienie i upiory. Historia jest z jednej bryły i polega na

procesie tworzenia się i przetwarzania społeczeństwa. Należy to rozumieć w sensie obiektywnym,

niezależnie od naszych subiektywnych sympatii i antypatii. Historia ma swoją własną dynamikę, jak to

nazywają pozytywiści, którzy tak wielkie upodobanie znajdują w tworzeniu nowych terminów i często

ograniczają swą działalność do puszczania ich w obieg. Różnorodne formy pojmowania socjalizmu i

działalności socjalistycznej, które pojawiały się i znikały w ciągu wieków, a które tak bardzo różniły się

od siebie pod względem motywów, oblicza i skutków – trzeba rozpatrywać i tłumaczyć na gruncie

specyficznych i złożonych warunków życia społecznego, w którym występowały. Po przestudiowaniu ich

widzimy, że nie stanowią procesu jednolitego ani ciągłego. Ciągłość cyklu przerywają zmiany

niejednokrotnie zachodzące w społeczeństwie oraz przygasanie i zanik tradycji. Dopiero od czasów

Wielkiej Rewolucji socjalizm osiąga pewną jednolitość rozwoju, zaznaczającą się silniej począwszy od

roku 1830, po definitywnym dojściu do władzy politycznej mieszczaństwa we Francji i w Anglii. Owa

jednolitość staje się coraz bardziej widoczna, a powiedziałbym: niemal dotykalna od czasów

Międzynarodówki. Na tej więc drodze, na tym szlaku, jak wielki kamień milowy, pojawia się Manifest :

drogowskaz, którego dwie strony wyznaczają niejako dwa kierunki. Z jednej strony jest jakby

inkunabułem nowej nauki, która zasięgiem swym objęła później świat, a z drugiej wyraża pogląd na

formacje, które uważa za przebrzmiałe, ale których nie objaśnia dokładnie ani nie opisuje 4 .

Istota, najgłębsza treść i zasadniczy charakter tego dzieła polegają przede wszystkim na nowej

koncepcji historycznej, częściowo wyjaśnionej i rozwiniętej, częściowo zaledwie zaznaczonej. Dzięki tej

koncepcji komunizm, przestając być nadzieją, dążeniem, wspomnieniem, przypuszczeniem czy wyjściem

z sytuacji, po raz pierwszy pojęty został jako konieczność dziejowa z pełną świadomością faktu, że

stanowi jedyną drogę wyjścia i jedyną możliwość rozwiązania współczesnych konfliktów klasowych. Te

ostatnie niewiele już mają wspólnego z walkami, jakie toczą się w różnych miejscach i różnych okresach

historii. Konflikty te ulegają zacieśnieniu, sprowadzając się w przeważnej mierze do walki między

kapitalistyczną burżuazją a nieuchronnie sproletaryzowanym światem pracy. Manifest ukazuje genezę tej

walki, określa rytm jej przebiegu i przewiduje ostateczny wynik.

4 Od kilku, a ściśle mówiąc, od ośmiu już lat z okazji wykładów uniwersyteckich, którym nadaję zwykle nazwę albo Genezy

socjalizmu współczesnego , albo Dziejów ogólnych socjalizmu , albo Materialistycznego pojmowania dziejów , miałem czas i

sposobność zapoznania się z literaturą tego tematu i pewnego jej uporządkowania. Sprawa ta nasuwa w ogóle wiele trudności,

zwłaszcza zaś we Włoszech, gdzie nie ma tradycji szkół socjalistycznych i gdzie samo istnienie partii jest czymś nowym, tak że

nie może stanowić pouczającego przykładu ich powstawania i rozwoju. Szkic ten nie stanowi jednak powtórzenia żadnego z

moich wykładów. Wykłady nie są książkami, chociaż przyczyniają się do ich powstania. Ogłaszając wykłady nie tworzymy też

książek w pełnym znaczeniu tego słowa.

– 5 –

www.skfm.w.pl

Antonio Labriola – Ku upamiętnieniu „Manifestu komunistycznego” (1895 rok).pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: