Ludwik Hass, Trockizm w Polsce (do 1945 r.).pdf

Ludwik Hass, Trockizm w Polsce (do 1945 r.) [w:] Oblicza lewicy. Losy idei i ludzi , Warszawa

1992, s. 185−241.

Ludwik Hass

TROCKIZM W POLSCE (DO 1945 R.)

Klimat dla badań dziejów trockizmu (poprawniej bolszewików-leninistów i ich kontynuacji)

nigdy dotąd nie był w Polsce sprzyjający i takim pozostaje. Po 1956 r. historiograﬁa polskiego

ruchu robotniczego, przywracając pamięci społecznej nazwiska niektórych komunistów-oﬁar

stalinowszczyzny, starannie zacierała przy tym ś lady ich powiązań z trockizmem, niektóre zaś

postacie z tej racji ś wiadomie utrzymywała w głębokim cieniu czy wręcz przemilczała. Nic

dziwnego, skoro jeszcze w latach 80 można było spotkać na ł amach prasy i w niektórych

opracowaniach pióra ludzi nauki starego, ale też najmłodszego pokolenia, rozmaite rozważania o

trockizmie nieskończenie odległe od cienia chociażby rzetelności naukowej 1 .

Nadal bezkarnie grasowali wyrobnicy pióra z fabryki KC PZPR w rodzaju od dawna

zaprawionego w demaskowaniu wszelkiego rodzaju ,.lewactwa” Janusza Janickiego 2 . Toteż nie

zabrakło w tym gronie i historyków, jak na przykład Mieczysława Szyszki, rozprawiającego o

trockistowskich koncepcjach, które „niekorzystnie wpłynęły również na rozwój międzynarodowego

klasowego ruchu zawodowego” i to „za pośrednictwem lewicowo oportunistycznych grup”. I

wszystko to podał bez jednego chociażby cytatu bądź odsyłacza. Natomiast o spiskach trockistów

w ZSRR w latach trzydziestych, pouczał studentów w swoim skrypcie Marek Paździora 3 .

Nic w tym dziwnego, skoro jeszcze w listopadzie 1987 r. Michaił Gorbaczow w referacie na

obchodzie 70-lecia Rewolucji Październikowej wspominał „cwaniackiego polityka” Trockiego, od

którego „kierownicze jądro partii na czele którego stał Stalin, obroniło leninizm walce ideowej”,

gdyż „trockizm to prąd polityczny, którego ideolodzy(…) w istocie zajmowali kapitalistyczne

pozycje” 4 . Moskiewski korespondent „Trybuny Ludu” jeszcze do pierwszych miesięcy 1988 r.

utrzymywał jej czytelników w przeświadczeniu o trwałości takiego systemu sądów i ocen.

Starannie w tym celu wyławiał z prasy radzieckiej głosy mające o tym świadczyć , natomiast

przemilczał przeciwstawne 5 .

Toteż mniej czy bardziej urzędowi historycy polskiego międzywojennego ruchu robotniczego nadal

z reguły ograniczali się do ogólnikowych wzmianek o walce KPP z trockizmem, przemilczając fakt

istnienia u nas jego organizacji. Chyba tylko w jednym opracowaniu znalazła się wzmianka o niej,

nawet podano jej nazwę ówczesną („bolszewicy-leniniści”), mianowicie w kontekście wydania

przez nią latem 1938 r. odezwy w sprawie rozwiązania KPP, i do tego się ograniczono 6 . Lecz nawet

i to pominął milczeniem badacz kilkakrotnie powracający do tego epilogu KPP. Pisał zaś już w

1 Przykłady – Trockizm w ruchu robotniczym (Stenogram dyskusji redakcyjnej). Z pola walki 1989, nr 4, s. 37.

2 J. Janicki: Lewacy. Historia i współczesność ekstremistycznej lewicy. Warszawa 1981; Ideologia i polityka

współczesnego lewactwa. Pod red. J. Janickiego i J. Muszyńskiego. Warszawa 1976.

3 M. Szyszko: Trockizm a związki zawodowe. Kwartalnik Historii Ruchu zawodowego 1984, nr 4, s. 68-73; M.

Paździora: Historia narodów ZSRR 1917-1985 . Katowice 1987, s. 153-154.

4 M. S. Gorbaczew: Izbrannyje rieczi i statii. Moskwa 1988, t. 5, s. 397 (por. tenże: Październik a przebudowa:

rewolucja trwa. Trybuna Ludu 3 XI 1987, nr 257, s. 3, 4). Obszerna informacja o ocenie osoby Trockiego w ZSRR

ostatnich lat, zob. – N. Gulbinski: Leon Trotsky in the writings of the period of giasnost and perestroika. The

International (London) III 1991, nr 5, s. 14-22.

5 J. Kraszewki: Rehabilitacji [Trockiego] nie będzie. Trybuna Ludu 21 X 1987, nr 246, s. 3; tenże: O genezie i doktrynie

wojskowej sił zbrojnych, roli Stalina i błędach Trockiego. Tamże, 16 II 1988, nr 38, s. 6.

6 Historia polskiego ruchu robotniczego 1918-1939 . Pod red. A Czubińskiego. Warszawa 1988, s. 614.

czasie, kiedy nie można było się więcej powoływać na ingerencję cenzury 7 . Inny, młody, skądinąd

rzetelny, badacz nie dostrzegał potrzeby zaznajomienia się z odpowiednią zachodnią literaturą

przedmiotu, nawet tą dostępną w krajowych bibliotekach i bez jakichkolwiek zastrzeżeń powtórzył

wymysły stalinowskich falsyﬁkatorów radzieckich 8 ). W takim klimacie wydarzeniem stała się

dyskusja „ Trockizm w ruchu robotniczym” , zorganizowana 26 V 1988 przez redakcję kwartalnika

„Z pola walki”, lecz opóźnione jej ukazanie się sprawiło, ż e już nie zdołała wywrzeć wpływu na

naszą historiograﬁę 9 .

Niebawem zaś nie tylko gruntownie zmieniła się krajowa sytuacja polityczna, lecz również

klimat duchowy sfer intelektualnych. Odkąd stalinowskiej argumentacji przeciwko trockizmowi

zabrakło obrońców z urzędu, jej na zmianę przyszedł nowy wariant antytrockizmu, uprawiany

ostatnio również w ZSRR. Sprowadza się on do arcyprostego poglądu, iż Trocki i trockiści w

istocie niewiele różnili się od Stalina i jego drużyny, wręcz byli jego prekursorami. Gdyby zaś

zdobyli władzę, to sprawowaliby ją w taki sam sposób, może nawet okazaliby się fanatyczniejsi i

okrutniejsi 10 . Koncepcja to nie pierwszej świeżoś ci, na emigracji rozwijał ją na swój sposób już

kilka lat temu ks. Michał Poradowski 11 .

Zrozumiałe więc, ż e dziejom trockizmu w Polsce poważniej poświęcali uwagę ludzie spoza

krajowego establishmentu. Chyba pierwsze informacje podał Izaak Deutscher w wywiadzie z 1957

r., przeznaczonym dla polskiego czytelnika, który z nim dotąd na szerszą skalę nie mógł się

zapoznać. Nieco uzupełnił je M. Dziewanowski 12 . Jeszcze trzy dekady wypadło czekać na następne

publikacje, już pióra ludzi z kręgu IV Międzynarodówki 13 .

7 H. Cimek: KPP wobec Drugiej Rzeczypospolitej (1918-1938) . Warszawa 1988; tenże: Komuniści a Polska

(1918-1939). Warszawa 1989; tenże: Komuniści, Polska, Stalin 1918-1939 . Białystok: 1990. Analogicznie – Tragedia

Komunistycznej Partii Polski. Red. nauk. J. Maciszewski. Warszawa 1989. Już w poł. lat 80 w omówieniu wspomnień

H. Mendla-Sztokﬁsza, dwa spore akapity informowały – bez uników – o trockizmie w Polsce. Zob. Z pola walki 1985,

nr 1, s. 134-139. Później pojawił się rzetelny artykuł – T. Szkołut: Estetyka Trockiego. Studia Filozoﬁczne 1987, nr 2, 5.

101-119. Zob. dwuznaczne – Niełatwo mówić o Trockim. Rzeczywistość 1987, nr 45, s. 8.

8 W stosunkowo niedawnej pracy z dziejów ruchu komunistycznego (P. Samuś: Edward Próchniak. Studium postaw

polskiego rewolucjonisty. Łódź 1987) wprawdzie mowa o opozycji RKP(b) bez wartościujących przymiotników i ocen

(np. s. 251, 319-323), lecz powtórzono niemal humorystyczne w swej bezpodstawności informacje w rodzaju, że

trockiści w ZSRR opowiadali się za poszerzeniem w rolnictwie gospodarki rynkowej, czy „domagali się zezwolenia na

odbudowę partii mienszewików i eserów” (s. 320) itd.

9 Tekst – Z pola walki 1989, nr 4, s. 34-90. Bieżące reﬂeksje z niej – Bartosz: Ostatnie tabu. Sprawy i Ludzie 2 VI

1988, nr 22, s. 11.

10 Taki punkt widzenia obecnie propaguje np. znany od dwu dekad radziecki „demaskator” trockizmu N. Wasiecki,

autor poświęconych temu książek, broszur i artykułów. Zob. np. jego pióra przyp. 1 w: L. D. Trockij: K istorii russkoj

riewolucii. Moskwa 1990, s. 400; Podobny pogląd wypowiada J. Boriew w szkicu-przedmowie do L. D. Trockij:

Litieratura i riewolucija. Moskwa 1991.

11 Ks. M. Poradowski: Aktualizacja marksizmu przez trockizm. Londyn 1983.

12 I. Deutscher. La tragédie du communisme polonaise entre les deux guerres. Les Temps Modernes (1958), nr 145, $o

1632-1677; w jęz. ang. The Tragedy ot the Polish communist Party. [W:] tenże: Marxism, Wars and Revolutions.

London 1984, 50 91-128; M. K. Dziewanowski: The Communist Party of Poland. Cambridge, Mass.159, s. 135-138,

334-335. W papierach Deutschera znajduje się obszet1liejsza wersja tego wywiadu, zamówionego przez warszawską

„Politykę”.

13 [L Hass:] Odkłamywanie historii rewolucyjnego ruchu robotniczego. Wrocław 1988 ZSMP, do użytku wewnętrznego

(100 egz.); [tenże:] Ruch bolszewików-leninistów (IV Międzynarodówka) w Polsce do 1945 r. Wrocław 1989 Szermierz

(700 eg.); Cz. Wilko: Sur la trace des trotskystes polonais. Quatrème Internationale 1988, nr 29-30, s. 109-113.

Badania dziejów trockizmu w Polsce natykają się nie tylko na zasygnalizowane trudności w postaci

klimatu społecznego i środowiskowego. Istnieje również poważna przeszkoda obiektywna, jaką jest

niezmiernie skromny warsztat badawczy, którym w kraju rozporządzamy. Trockizm

poszczególnego kraju jest niezrozumiały czy niewyjaśnialny bez jego kontekstu

międzynarodowego. O nim mówią jego druki, również wydawnictwa strony przeciwnej

(stalinowskiej) oraz opracowania naukowe 14 . W polskich księgozbiorach znajduje się drobny

ułamek tego. Do rzadkości należą nawet podstawowe pomoce naukowe, w rodzaju bibliograﬁi

Sincaira i Lubitza 15 . Brak też regularnie ukazującego się od 1979 r. kwartalnika historycznego

„Cahiers Leon Trotsky”, również już ponad pół setki też ukazujących się w Paryżu „Cahiers du

CERMTRI” (Centre d'Etudes et Recherches sur les Mouvements Trotskystes et Revolutionnaires

Internationaux) czy wydawanej w Londynie od 1988 r. „Revolutionary History”. Rzadkością jest u

nas 14-tomowe anglojęzyczne wydanie pism Trockiego z lat 1929-1940 (L. Trotsky: Writings, N.

York), brak zakotlczonej już edycji serii III „Oeuvres” tegoż, obejmującego lata 1933-1940 (24

tomy, Paris 1978-1988), również tomów zapoczątkowanej w 1988 r. serii II, obejmującej lata

1927-1933 (obie wydawane przez paryski Institut Léon Trotsky, edytora wspomnianych „Cahiers”).

Nieosiągalny jest w kraju 4-tomowy reprint fundamentalnego dla tematu rosyjskojęzycznego

„Bjulleten’ Oppozicii”, ukazującego się na Zachodzie w l. 1929-1941 (N. York 1973, Monad

Press). Przypadek wręcz kuriozalny – nie ma w polskich bibliotekach wydanych w czterech

językach wspomnień jednego z założycieli organizacji trockistowskiej w Polsce 16 . Daleko nie w

pełni zostały zewidencjonowane polskojęzyczne publikacje trockistowskie, jeszcze mniej

żydowskojęzyczne, całkowicie pominięte są ukraińskojęzyczne wydane w Polsce. Pełniejszy obraz

losów

trockizmu

Polsce

wymaga

szeroko

zakrojonej

kwerendy

archiwalnej

oraz

czasopiśmienniczej,

obowiązkowo

obejmującej

ośrodki

miejskie

poza

Warszawą.

Dotąd

odnalezione przekazy mówią zaś przeważnie tylko o niej.

Zalążki

Jesienią 1923 r. zaczęła się kształtować w Rosyjskiej Partii Komunistycznej (bolszewicy) opozycja,

która – odmiennie niż wszystkie inne w niej – okazała się trwałą i dała początek istniejącemu odtąd

w skali międzynarodowej nurtowi komunistycznemu, zwanemu popularnie trockizmem, gdyż

pierwszy poważny krok ku jego ukształtowaniu się dał wtedy „człowiek numer” dwa Października

1917 r. Lew Trocki. Gwałtowność ataków na niego. rozpętanych wówczas przez dominującą w

kierownictwie RKP(b) .„trójkę” (G. Zinowjew, L. Kamieniew i J. Stalin), zwróciła na siebie

uwagę, chyba więcej niż sam przedmiot sporu, kierowniczych sfer innych partii komunistycznych.

KC partii francuskiej wręcz zlecił swemu przedstawicielowi w Komitecie Wykonawczym (KW)

Międzynarodówki Komunistycznej (MK), by zabiegał w kierownictwie RKP(b) o złagodzenie

ostrych metod walki, podobnie postąpił KC KP Niemiec 17 , zaś KC Komunistycznej Partii

Robotniczej Polski (KPRP) uchwalił 23 XII 1923 list do Prezydium KW MK i Biura Politycznego

CK RKP, w którym jednym z punktów była ,„sytuacja w RKP”. Uchylając się od zajęcia

stanowiska wobec przedmiotu sporu, list ograniczył się do oświadczenia, ż e ,„imię tow. Trockiego

dla naszej partii, dla całej Międzynarodówki, dla całego rewolucyjnego proletariatu światowego

związane jest nierozerwalnie ze zwycięską Rewolucją Październikową, z Armią Czerwoną, z

14 Najnowsza, daleko niepełna, bibliograﬁa publikacji o Trockim i trockizmie – bez pism Trockiego – wymienia 4127

pozycji.

Lubitz: Trotsky

bibliography. München

1988.

Czasopisma

trockistowskie

nie

zastały

dotąd

zewidencjonowane.

15 L. Sinclair: Trotsky: A Bibliography. Aldershot 1989. Vol. 1, 2.

16 H. Mendel [= Sztokﬁsz]: Zihronot fun a jidiszn rewolucjoner. Tel Aviv 1959; W dalszym ciągu cytowane z przekładu

niemieckiego: Erinnerungen eines jüdischen Revolutionärs. Berlin 1979. Przekład franc. – Grenoble 1982; przekład

ang. – Londyn 1989.

17 I. Deutscher: op. cit…, s. 98.

komunizmem i z rewolucją światową” i wobec tego oświadczył: ,.My nie dopuszczamy możliwości

tego, iżby tow. Trocki znalazł się poza szeregami wodzów RKP i Międzynarodówki”. Wyrażał też

zastrzeżenia wobec ostrych form jakie ta walka wewnątrzpartyjna przybiera 18 .

Inspirująca ten dokument grupa tzw. „4 W” (A. Warski, Wera Kostrzewa-Koszutska, H.

Walecki i Weber-Próchniak), jakkolwiek od pewnego czasu – przynajmniej w części – przebywała

w Moskwie i z bliska przypatrywała się od pierwszej chwili rozwojowi owej walki, nie dostrzegała

– jak zdecydowana większość czołowych nawet działaczy komunistycznych – jej ogromnej wagi

dla kierunku dalszego rozwoju ZSRR i ruchu komunistycznego na całym ś wiecie, traktowała ją

przede wszystkim jako rozgrywkę personalną nadmiernie ambitnych przywódców. Stąd brał się u

tej czwórki pogląd, iż najważniejszym i chyba nie bardzo skomplikowanym zadaniem jest

doprowadzić do zgody między skłóconymi przywódcami RKP(b) 19 . Dlatego Plenum KC KPRP,

uchwalając list, podjęło zarazem decyzję, ż e traktuje go jakby poufny i nie poinformuje o nim

ogółu członków ani nawet instancji partyjnych niższego szczebla. Odpowiednio prasa partyjna w

ogóle nie pisała o sporze w RKP(b). Jedynie w ukraińskojęzycznej „Naszej Prawdzie”, organie

autonomicznej w ramach KPRP Komunistycznej Partii Zachodniej Ukrainy (KPZU) ukazał się w

styczniu 1924 r. artykuł, spokojnie i bezstronnie przedstawiający poglądy obu stron 20 . Toteż w

środowisku KPRP-owców, skazanych na informacje o tych wydarzeniach w partii radzieckiej

niemal wyłącznie z polskiej prasy niekomunistycznej, w praktyce antykomunistycznej, reperkusje

owej walki wewnątrzpartyjnej nie mogły przybrać większych rozmiarów. Podobno Trockiego

jednak poparła pod koniec 1923 r. któraś z warszawskich dzielnicowych organizacji KPRP 21 . Miało

się to stać za sprawą L. Domskiego-Steina, zdecydowanego przeciwnika ówczesnej linii politycznej

KPRP oraz nią kierującej grupy „4W” . Warszawscy sympatycy Trockiego nie zaleźli jednak dla

siebie poparcia w niezorientowanej rzeszy członkowskiej i grupa ta zniknęła z ż ycia partyjnego,

przynajmniej z jego powierzchni. W Polsce bowiem działo się odmiennie niż np. we Francji. Tam

za popieranie Trockiego usunięto w 1924 r. z kierownictwa i z Partii Komunistycznej Borisa

Souvarina i Pierre Monatta, z którymi solidaryzował się i również z niej wystąpił Robert Louzon 22 .

Natomiast nad Wisłą przywódcy partyjni przebywający w kraju oceniali grudniową uchwałę –

zwłaszcza odkąd Stalin w liście z 4 II 1924 r. udzielił za nią kierownictwu KPRP surowej nagany –

jako całkowicie, bądź częściowo błędną. Z owego grona jedynie Leon Purman nadal uważał ją za

słuszną 23 . Natomiast członkowie grupy „4W” odtąd usiłowali wykazać się szczególną uległością

wobec stalinowskiej frakcji w kierownictwie RKP(b), chcieli tym dowieść swego nawrócenia się na

postulowany teraz przez MK „bolszewizm” stalinowskiego pokroju. Dlatego stopniowo coraz dalej

posuwali się w krytykowaniu Trockiego. Odtąd więc nawet na ł amach „Nowego Przeglądu”,

teoretycznego organu partii, spotkać było można o tym przywódcy opinie wyłącznie negatywne,

18 List Komitetu centralnego KPRP. Nowy Przegląd XII 1924, nr 3, (red. s. 241-242).

19 We wrześniu 1928 r. Trocki pisał: „Ogólnie biorąc Warski po dzień dzisiejszy pozostał «rewolucyjnym»

socjaldemokratą starego typu(…), nigdy nie czuł się w bolszewiźmie wygodnie. Stąd wzięła się jego chwilowa, oparta

na nieporozumieniu «pojednawczość» wobec opozycji 1923 r. Lecz gdy linie wyklarowały się , Warski znalazł swoje

przyrodzone miejsce w szeregach oﬁcjalnych”. L Trotsky: L’Intemationale Comnwniste après Lénine (Le grand

organisateur de la défaite). Paris 1930, s. 403. Opinie Kostrzewy o walkach w RKP(b) – M. Koszutska: Nieznane listy

z lat 1921-1924 . Archiwum ruchu robotniczego. Warszawa 1973, t. 1, s. 117, 130; Tragedia, op. ci.…, s. 20.

20 J. Radziejowski: Komunistyczna Partia Zachodniej Ukrainy 1919-1929. Kraków 1976, s. 50, 71.

21 Tragedia… op. ci.…, s. 25. Informacja tylko w jednym przekazie, dość zagadkowa. Domski przebywał wtedy w

Berlinie i niebawem został jednym z czterech autorów tez O kryzysie w KPRP i najbliższych zadaniach partii – z lutego

1924.

22 I. Deutscher: op. cit.…, s. 99.

23 P. Samuś: op. cit.…, s. 254; List Stalina – Nowy Przegląd XII 1924, nr 3, (red. s. 242-246).

coraz bardziej zakłamane i oszczercze. Tak rozpoczął się w polskim ruchu komunistycznym okres

nagonki na trockistów, najczęściej zresztą ﬁkcyjnych, oraz na działaczy rzekomo ich osłaniających.

Oczywiście nie uniknęli tego owi inspiratorzy listu grudniowego. Już w lipcu 1924 r. – tuż po ich

odsunięciu decyzją Komisji Polskiej V Kongresu MK od udziału w kierownictwie KPRP – zwołane

w Moskwie zebranie „odpowiedzialnych komunistów polskich”, tj. pełniących odpowiedzialne

funkcje w radzieckim aparacie partyjnym, bądź państwowym, określiło wystąpienie tow.

Trockiego(…) jako zamach na leninizm i dotychczasowe kierownictwo partii [RKP] i Komintern”.

Zaś w czwartym punkcie uchwały tego gremium była mowa o próbach Warskiego „wybielania

swoich kompanów – polskich trockistów – Kostrzewy i Waleckiego” 24 .

Mimo coraz ostrzejszych potępień Trockiego i bliskich mu innych opozycjonistów przez niemal

wszystkie, począwszy od XII Konferencji RKP (16-18 I 1924), kolejne plenarne posiedzenia KC,

konferencje i zjazdy, mimo usuwania tych działaczy ze stanowisk partyjnych i państwowych, Lewa

Opozycja – jak zaczęto ten nurt nazywać – nie podzieliła losu poprzednich opozycji partyjnych i nie

rozpadła się. W swoich dokumentach zaostrzała i teoretycznie rozbudowywała krytykę

stalinowskiej polityki wewnętrznej w ZSRR oraz prowadzonej przez frakcję stalinowską – za

pośrednictwem Kominternu – w międzynarodowym ruchu robotniczym. Mimo ofensywy

przeciwko „trockizmowi”, jaką V Kongres MK (17 VI – 8 VII 1924) zapoczątkował w

zagranicznych partiach komunistycznych, również w niektórych z nich, przede wszystkim we

francuskiej i niemieckiej, z czasem w czechosłowackiej (1927) i innych, powstały grupy tej

opozycji. W KPP (tak przemianowała się w 1925 r. KPRP) takiej jeszcze nie było, lecz niektórzy

komuniści-Polacy zamieszkali na stałe w ZSRR, bądź przejściowo tu przebywający, przyłączyli się

do opozycji w RKP(b). Podobno wielu polskich wykładowców Komunistycznego Uniwersytetu

Mniejszości Narodowych zachodu (KUNZ) w Moskwie oraz organizowanych przez MK kursów

partyjnych jawnie sympatyzowało z powstałą w październiku 1925 r. Nową Opozycją Zinowjewa i

Kamieniewa, która od kwietnia następnego roku wespół z Lewą Opozycją tworzyła Zjednoczoną

Opozycję 25 . Już wśród sygnatariuszy „Oświadczenia 46” z 15 X 1923 r., które dało początek

opozycji skupionej wokół Trockiego, był pochodzący z Węgrowa metalowiec Władysław Kosior –

średni z trzech braci, działaczy bolszewickich – od 1907 r. czynny w ruchu rewolucyjnym na

Ukrainie, a po 1917 r. zajmujący kierownicze stanowiska w Armii Czerwonej, potem w aparacie

gospodarczym i związkowym. W niespełna cztery lata później zgłosił swój akces do „Oświadczenia

83”, jak nazywano podpisany pierwotnie przez 84 zwolenników Zjednoczonej Opozycji list z 27 V

1927 r. do CK WKP(b). Jednym z nich była Regina Budzyńska, od końca 1914 r. czynna w

SDKPiL w Ł odzi i Warszawie, następnie w KPRP, a od 1920 r. znajdująca się w Rosji w wyniku

wymiany więźniów politycznych. Pełniła tu rozmaite funkcje w aparacie RKP(b), przeważnie w

jego polskich ogniwach, zaś w ciągu kilku miesięcy 1924 i 1925 r. nielegalnie przebywała w Polsce

jako członek „lewackiego” Tymczasowego Sekretariatu KC KPRP 26 . Pisemnie zgłosili swój akces

do tego dokumentu również dwaj pozostali członkowie Tymczasowego Sekretariatu, L. Domski-

Stein i Zoﬁa Osińska-Unszlicht, oboje pod koniec 1925 odwołani przez MK do Moskwy i odtąd

przymusowo trzymani z dala od Polski. Tak samo postąpił syn pisarza Stanisława

Przybyszewskiego, utalentowany muzyk Bolesław Przybyszewski-Foerder, uczestnik Rewolucji

Październikowej, potem żoł nierz Armii Czerwonej, teraz wykładowca KUNZ, gość IV Konferencji

24 Trzeci Zjazd Komunistycznej Partii Polski. Sprawozdanie z obrad. Warszawa 1925, s. 114.

25 A . Warski: Gdzie jest lewica? Nowy Przegląd I-II 1927, nr 1-2, (red. 100).

26 Archiw Trockogo. Kommunisticzeskaja oppozicija w SSSR 1932-1927. Moskwa 1990, t. 1, s. 87; t. 3, s. 70, 212;

Słownik biograﬁczny działaczy polskiego ruchu robotniczego. Warszawa 1978, t. 1, s. 264-265.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: