ĆWICZENIA LOGOPEDYCZNE DLA DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM.
1. Ćwiczenia usprawniające język
- wysuwanie języka do przodu, unoszenie go na górną wargę, opuszczanie do brody
- kierowanie języka w kąciki ust (w kierunku lewego i prawego ucha)
- oblizywanie podniebienia od górnych zębów do podniebienia miękkiego
- oblizywanie warg ruchem okrężnym
- dotykanie czubkiem języka górnych zębów i górnej wargi oraz dolnych zębów i
wargi
- skrobanie grzbietu języka poprzez przesuwanie go przez zbliżone szczęki
- zwijanie języka w rulonik
- wysuwanie języka jak najdalej z ust i chowanie go jak najdalej
-mlaskanie czubkiem języka, mlaskanie środkiem języka, przyssanie języka do
podniebienia przy szeroko otwartych ustach (ssania cukierka).
2. Ćwiczenia warg
- wysuwanie warg, jak przy „u” rozchylanie warg, jak przy „e”. Ruchy wysuwania i
rozchylania warg należy wykonywać naprzemiennie
- rozciąganie warg, jak przy „i”
- układanie dolnej wargi na górną i górnej na dolną
- wysunąć wargi do przodu, ściągnąć je i przesuwać w kąciki ust
- dmuchanie przez złączone wargi lekko wysunięte do przodu
- gwizdanie, parskanie, cmokanie
- podnoszenie wargami ołówka lub innego przedmiotu
- nabieranie powietrza pod górną, później pod dolną wargę
- ssanie górnej i dolnej wargi
- podtrzymywanie wargami kartki papieru
- wymawianie spółgłosek: i-u, a następnie a, e, u, i, o, y (należy zachować tę
kolejność).
Powyższe ćwiczenia języka i warg można prowadzić w formie zabawowej, np.
oblizujemy się, jak kotek po wypiciu mleka, lub miś po zjedzeniu miodu, itp.
Rodzaj stosowanych zabaw zależy od inwencji nauczyciela oraz od tematyki
realizowanego ośrodka pracy.
Zabawa „Zjadacz makaronu”, ma na celu poprawienie muskulatury warg. Polega ona na
stopniowym wciąganiu do ust nitki makaronu (stopniowo coraz dłuższej). W przypadku
zawodów zwycięża to dziecko, które pierwsze wciągnie do buzi nitkę makaronu.
3. Ćwiczenia szczęki dolnej
-opuszczanie i unoszenie szczęki (naśladowanie ziewania)
- przesuwanie dolnej szczęki w lewą a następnie w prawą stronę
- przy rozchylonych wargach wysuwanie dolnej szczęki do przodu oraz cofanie
- wykonywanie ruchów żucia
- chwytanie dolnymi zębami górnej wargi.
4. Ćwiczenia podniebienia miękkiego
-głębokie oddychanie – wdech nosem, wydech ustami
- oddychanie tylko przez nos lub tylko ustami
- energiczna wymowa połączeń głoskowych: ku, gu, ko, go, oko, ogo, uchu, ugu, np.
naśladowanie głosów ptaków
- chrapanie, naśladowanie kaszlu.
Powyższe ćwiczenia należy prowadzić w formie zabawowej.
Ćwiczenia słuchu mownego służą usprawnianiu zdolności precyzyjnego słyszenia i
różnicowania dźwięków w wypowiedziach własnych i otoczeniu. Dzieci upośledzone
1. Ćwiczenia słuchowe
- rozpoznawanie odgłosów naturalnych z otoczenia, np. z ulicy
- rozpoznawanie wytwarzanych dźwięków za pomocą słuchu, np. uderzenie łyżeczką
o szklankę
- rozpoznawanie wytwarzanych dźwięków tylko słuchowo (polecamy dzieciom
zamknąć oczy lub odwrócić się)
- rozpoznawanie różnych przedmiotów w zamkniętym pudełku przez potrząsaniem
pudełkiem, np. kamyki, gwoździe, groch
- rozpoznawanie źródła dźwięku, odszukiwanie go, np. zegarka lub radia
- nadawanie, odtwarzanie i różnicowanie głosów zwierząt i ptaków
- różnicowanie i odtwarzanie odgłosów otoczenia, np. stukot pociągu, świst czajnika
- rozpoznawanie osób po głosie, tzn. poszczególnych dzieci w klasie lub głosu
dziecka, które naśladuje głosy zwierząt
- rozróżnianie i naśladowanie dźwięków wydawanych przez instrumenty muzyczne.
W ramach słuchowych, stosujemy również takie, których celem jest
rozpoznawanie przez dzieci melodii nuconej przez nauczyciela, rozpoznawanie jej rytmy,
tempa i czasu trwania.
2. Ćwiczenia związane z mówieniem
- wyróżnianie wyrazów w zdaniu (ile wyrazów, tyle klocków ustawiają dzieci, tyle
razy klaszczą, rysują kółka, itp.). Początkowo nauczyciel posługuje się zdaniami
prostymi, później stosuje zdania bardziej rozbudowane.
- wydzielanie sylab w wyrazach; punktem wyjścia jest rysunek ilustrujący wyraz
dwusylabowy, np. kura. Dzieci wyklaskują i wystukują sylaby w wyrazach.
Nauczyciel prowadzi ćwiczenia na podstawie zestawów obrazków, potem bez nich,
np. rzucanie woreczka do dziecka z jednoczesnym wypowiadaniem pierwszej sylaby
wyrazu, który ono musi skończyć.
- wyodrębnianie samogłoski w nagłosie wyrazu, np. E-la, O-la, u-le. Wymawiając
wyrazy należy przedłużać trwanie samogłoski nagłosowej.
-wyodrębnianie spółgłoski nagłosowej poprzez przedłużanie jej trwania, np. ssssanki,
szszszafa, itp.
- wyszukiwanie przedmiotów (zestawy obrazków lub zabawek) rozpoczynających się
np. spółgłoską „s”
- wyodrębnianie głoski w łatwych wyrazach, np. w imionach dzieci P-a-w-e-ł
-wyodrębnianie spółgłoski w wygłosie, np. lasss (zestawy obrazków lub zabawek)
- różnicowanie wyrazów, które różnią się tylko jedną głoską, np.:
domek – Tomek
góra – kura
biurko – piórko
bije – pije
kasa – kasza
buty – budy.
Ćwiczenia logorytmiczne odgrywają również dużą rolę w pracy rewalidacyjnej z dziećmi,
których rozwój psychoruchowy nie przebiega w sposób prawidłowy. Dzieci te cechuje słabe
poczucie rytmu oraz niezborność ruchowa. Ma to swoje odzwierciedlenie w sposobie
mówienia przez dziecko, jako, że czynności oddychania, fonacji, artykulacji mają charakter
ruchowy. Tak więc doskonalenie motoryki całego ciała łączymy ściśle z usprawnianiem
motoryki narządów mownych i ćwiczeniami oddechowymi.
Bardzo dobre efekty rewalidacyjne w zakresie usprawniania rozwoju
psychoruchowego daje stosowanie metody dobrego startu, w której wyodrębnia się trzy
podstawowe rodzaje ćwiczeń
- ćwiczenia ruchowe (usprawniające analizator kinestetyczno-ruchowy)
- ćwiczenia ruchowo-słuchowe (usprawniające analizator kinestetyczno-ruchowy i
słuchowy)
- ćwiczenia ruchowo-słuchowo-wzrokowe (usprawniające analizatory: kinestetyczno-
ruchowy, słuchowy i wzrokowy).
Zainteresowanych tą metodą odsyłam do książki M. Bogdanowicz „Metoda dobrego startu”.
Ćwiczenia artykulacyjne (korekta głosek) należy prowadzić tylko w porozumieniu z
logopedą, który opiekuje się dzieckiem. Logopeda może zalecić ćwiczenia w szkole, ale tylko
utrwalające wywołane głoski.
Ponadto chciałabym również zaproponować nauczycielom i wychowawcom klas i
gryp młodszych aby wykorzystywali podczas prowadzonych zajęć, ćwiczenia ortofoniczne.
Poniżej przedstawiam przykłady tychże ćwiczeń
ĆWICZENIA ORTOFONICZNE - to ćwiczenia wymowy w tekstach językowych
słownych stosowane w celu prawidłowego kształtowania wymowy oraz zapobiegania
zaburzeniom artykulacyjnym.
Rodzaje:
1) wstępne ćwiczenia ortofoniczne:
a) ćwiczenia oddechowe
b) ćwiczenia fonacyjne – mające na celu ustawienie prawidłowej emisji głosu
c) ćwiczenia logorytmiczne – muzyczno-ruchowe i słowno-ruchowe, których
składnikiem wiodącym jest rytm
d) ćwiczenia słuchu fonematycznego – mające na celu rozwijanie zdolności
różnicowania głosek opozycyjnych
e) ćwiczenia usprawniające narządy mowy – mające na celu podniesienie poziomu
sprawności ruchomych narządów mowy oraz zdobycie umiejętności układania
narządów mowy w sposób charakterystyczny dla danej głoski
2) ćwiczenia bezpośrednio związane z procesem mówienia – ćwiczenia artykulacyjne.
Stosowanie ćwiczeń ortofonicznych szczególnie zalecane jest w przedszkolach. Przeprowadza
się je ze wszystkimi dziećmi:
- przy prawidłowym rozwoju mowy jako utrwalanie prawidłowej artykulacji,
- przy opóźnionym rozwoju mowy jako zapobieganie wadom wymowy
- w przypadku zaburzeń mowy, jako kontynuację terapii rozpoczętej przez logopedę.
Ćwiczenia ortofoniczne należy przeprowadzać w formie zabawy jako integralną część
wychowania. Podczas ortofonicznych należy stosować wszystkie podstawowe
elementy (oddychanie, fonację, logorytmikę, kształcenie słuchu fonematycznego, gimnastykę
narządów mowy i artykulację). Wszystkie grupy ćwiczeń łączą się ze sobą i należy
wykonywać je równolegle-łączyć np. proste ćwiczenia oddechowe z prostymi fonacyjnymi
czy logorytmicznymi. Należy przy tym tak dobierać zabawy, by zwiększając stopień trudności przyzwyczajać dzieci do poprawnego wypowiadania się na co dzień. Ćwiczenia na głoskach należy zawsze poprzedzić ćwiczeniami usprawniającymi narządy mowy.
PRZYKŁADY ĆWICZEŃ ORTOFONICZNYCH
A. ćwiczenia 2-minutowe
Ćwiczenia na głoskach
1. Po obserwacji trzmiela lub pszczoły dzieci naśladują dźwięki ,,żż..., zz...". Jest to
ćwiczenie wyrabiające przód języka, który zbliża się do dziąseł (ż) lub do zębów (z), tworząc
szczelinę. Jednocześnie przy wymawianiu głoski ż wargi wysuwają się naprzód, przy
wymawianiu głoski z cofają się ku tyłowi; jest to więc również ćwiczenie na wyrobienie
mięśni warg. Ćwiczenie nadaje się dla 4 — 4,5-letnich dzieci jako indywidualne, dla 5 - 6-
letnich — jako grupowe.
2. Usypiając lalki w ich łóżeczkach lub w wózkach na dworze, dzieci powtarzają
rytmicznie dźwięk ,,a-a-a, a-a-a". Lalka nie może usnąć i cichutko płacze — dzieci
wymawiają cicho, ale bardzo wyraźnie: ,,u-u-u... u-u-u.... Jest to ćwiczenie mięśni szczęki i
warg, które rozwierają się szeroko (a), a następnie wysuwaj ą się ku przodowi i zwężają(u).
Ćwiczenie odpowiednie dla trzylatków w niewielkich grupkach, dla dzieci 4-letnich — w
całym zespole.
3.Podczas opowiadania o koniu, względnie podczas omawiania obserwacji poczynionych
o koniu, dzieci naśladują jego rżenie: ,,e-e-e-e-e... e-e-e-e-e-e" i głos źrebięcia: „i-i-i-i-i-i... i-i-
i-i-i", przy czym wargi cofają się ku tyłowi, rozwarcie ich zwęża się, język nieznacznie
wysuwa się ku przodowi. Ćwiczenie odpowiednie dla dzieci 5—6-letnich jako zbiorowe.
ćwiczenia na zgłoskach i wyrazach
1. Dzieci wybrały się na wycieczkę na łąkę, gdzie zobaczyły bociana. Naśladują jego głos
i głos żab: ,,kle-kle-kle-kle", ,,rech-rech- rech-rech" lub ,,kum-kum-kum-kum". Ćwiczenie ma
na celu pracę mięśni warg (e, u, m), tyłu języka (k), przodu języka (r, l), Odpowiednie jest dla
dzieci 4 — 5-letnich. Wartość ćwiczenia jest większa, o ile odbywa się ono na świeżym
powietrzu. Przy rytmicznym czterokrotnym powtarzaniu zgłoski staje się doskonałym
ćwiczeniem oddechowym. Można też przeprowadzić to ćwiczenie przy oglądaniu i
omawianiu odpowiednich ilustracji, np. w książce Łąka Różańskiej, Wiosna Siemaszkowej.
2. Oglądając książkę Las Juriewicza, omawiając niektóre ilustracje, dzieci naśladują
szum wiatru w krzewach: „szszu-szszu" lub usłyszany podczas wycieczki głos kukułki: ,,ku-
ku, ku-ku". Ćwiczenie ma na celu pracę przodu języka (sz) i warg (u), przy wymawianiu „ku-
ku" — tyłu języka (k), ćwiczenie nadaje się również do wykonywania podczas pobytu na
powietrzu. Odpowiednie dla dzieci 4- i 5-letnich a nawet 6 letnich.
3. Podczas 4-minutowej gimnastyki dzieci naśladują ruchy wykonywane przy szorowaniu
podłogi i wypowiadają zgłoski: ,,szuru--buru". Jest to ćwiczenie na wyrobienie warg (sz, b, u)
i przodu języka (r). Nadaje się dla dzieci 5—6-letnich.
4. Ćwiczenia ortofoniczne stosowane podczas zabaw ruchowych.
Podczas zabawy w samochody, wyjeżdżające i wracające do garażu, można zachęcić
dzieci do powtarzania dźwięku trąbki samochodowej ,,truu, truu" lub ,,tru"tru- „tru-tru”, ,,
tuu... tuu... tuu" (zabawa dla grupy średniej — dzieci 5-letnie).
W zabawie „Myszki i kot" dzieci mogą powtórzyć kilka razy miauczenie kota.
Po zabawie „Wiatraki i wiatr" można zaproponować dzieciom naśladowanie szumu
wiatru, zmieniając natężenie głosu ,,szu-szu-szu, szu-szu-szu". Podczas trwania samej zabawy
nie należy jednak stosować powtarzania dźwięków, gdyż łączenie intensywnego ruchu dzieci
z jednoczesnym wypowiadaniem dźwięków jest nie wskazane, a nawet szkodliwe.
Wykorzystując niektóre zabawy ruchowe do ćwiczeń ortofonicznych, należy pamiętać, że te
ostatnie — w tym wypadku — są jedynie drobnym elementem i nie mogą w żadnym razie
przesłonić celu ruchowej zabawy.
5. Podczas krótkiego opowiadania, np. o lalce zapomnianej w parku, dzieci naśladują jej
wołanie „ma-ma", „ma-ma" — to ciszej, to znów głośniej. Jest to ćwiczenie mięśni warg.
ćwiczenie nadaje się dla dzieci 3—4-letnich.
6. Podczas opowiadania wychowawczyni O tym, jak się rzep do psiego ogona przyczepił
L. Krzemienieckiej dzieci włączają się, powtarzając po słowach „Odczep się rzepie!: „A
właśnie że się nie odczepię".
Jest to ćwiczenie przodu języka (przy wymawianiu grupy spółgłoskowej dcz; stosować je
można dla 5,5— 6-letnich dzieci.
B. ćwiczenia ortotoniczne jako zajęcia 10—20-minutowe
Zabawy oparte na wymawianiu głosek
l. Dzieci siedzą półkolem przed wychowawczynią, która wyraźnie, prawidłowo wymawia
głoski a, i, u. Następnie „wymawia" je bezgłośnie, a dzieci rozpoznają każdą z nich z ruchów
warg. Po tym wstępie dzieci umawiają się, jaką głoskę będą bezgłośnie wypowiadać, a
wychowawczyni zgaduje, wskazując u których dzieci ruchy warg były prawidłowe. Ostatnim
etapem zabawy może być indywidualne bezgłośne wypowiadanie głosek przez dzieci i
zgadywanie również przez poszczególne dzieci. Zgaduje ten, kto uprzednio dobrze wargami
pokazał wymawiane głoski.
Same głoski a, i, u odpowiednie są jako ćwiczenia dla 4 — 5-letnich dzieci, różnice
ruchów warg przy ich wypowiadaniu są duże, łatwe do zaznaczenia. Dobierając głoski a — e
— i, a — o — u, lub a — e—o, wymagamy większej precyzji ruchów warg, gdyż różnice są tu
małe (zwłaszcza przy wymawianiu e — i, o —u). Te trudniejsze ćwiczenia nadają się przede
wszystkim dla 5- 6-latków.
W zabawie tej dzieci ćwiczą mięśnie warg.
2. Zabawa w pociąg. Dzieci ustawiają się jedno za drugim, naśladując pociąg. Na dany
sygnał „pociąg" rusza, a dzieci wypowiadają dźwięk ,,sz-sz-sz... sz-sz-sz" początkowo
wolniej, później prędko (wargi wysuwają się, przód języka zbliża się do dziąseł). W
oznaczonym miejscu ,,pociąg" wjeżdża na most, słychać dudnienie kół — dzieci naśladują
je: ,,dż-dż-dż... dż-dż-dż" i znów ,,sz-sz-sz... sz-sz-sz". Wreszcie pociąg staje, wydając coraz
ciszej dźwięk ,,ssss...".
Jest to ćwiczenie przodu języka, który początkowo zbliża się do dziąseł, tworząc
szczelinę (sz), następnie zwiera się z nimi na krótki ułamek sekundy, po czym znów tworzy
szczelinę (dż — zwarto-szczelinowe), przy wymawianiu ostatniej głoski (s) przód języka
zbliża się do zębów.
Ćwiczenie jest odpowiednie dla 5 — 6-letnich dzieci. Początkowo należy je prowadzić w
niewielkich zespołach liczących od czworga do ośmiorga dzieci, gdyż wymaga ono wnikliwej
kontroli sposobu wymawiania głosek przez poszczególne dzieci. Następnie można je
stosować w całej grupie. Różne akcesoria, jak czapka dla konduktora, sygnał dla zawiadowcy,
latarki i komin dla lokomotywy wzmagają zainteresowanie zabawą. Musimy jednak pamiętać,
żeby nie dawać ich dzieciom od razu, początkowo muszą się bawić bez tych pomocy. Zabawę
można uzupełnić (dla sześciolatków) jazdą pociągu przez tunel — naśladowanie dźwięku ,,ż-
ż-ż-ż" i gwizdu lokomotywy ,,uuu...".
Podczas ćwiczenia należy zwracać uwagę na wyraźne, rytmiczne powtarzanie dźwięków.
Zbiorowy charakter zabawy nie wyklucza zajęcia się poszczególnymi dziećmi: ,,wagony
zepsute" (dzieci źle powtarzające dźwięki) ,,odczepiamy" na najbliższej ,,stacji" i po ,,
naprawieniu" (przećwiczeniu dźwięku indywidualnie), włączamy znów do szeregu lub dajemy dziecku inną rolę.
Dzieciom 6- i 7-letnim możemy przy tej zabawie polecić, aby wypowiadały nie
jednobrzmiące głoski, lecz grupy spółgłoskowe: jazdę pociągu po szynach może naśladować
rytmiczne powtarzanie dźwięków ,,ż-cz-sz... ż-cz-sz", jazdę po moście ,,dż-cz... dż-cz", za-
trzymywanie się pociągu — ,,sz-ss, cz-sss".
Przy wypowiadaniu tych grup spółgłoskowych praca przodu języka jest bardzo intensywna,
gdyż spółgłoski te wymagają precyzyjnych różnic tak pod względem zwarcia (zwarto-
szczelinowe i szczelinowe), jak i pod względem miejsca artykulacji (przednio-językowo-
dziąsłowe i przednio językowo-zębowe).
3. Zabawa ,,Wiosna budzi owady". Dzieci podzielone są na grupy:
pszczoły —- zzz..., zzz..., zzz...,
muchy — bzzz..., bzzz..., bzzz...,
komary - ssss... ssss... ssss..., ;
pasikoniki — pst, pst, pst, pst,
chrabąszcze — żżż..., żżż..., żżż...,
jaskółka — ćwir — ówirr!
Wychowawczyni (lub jedno z dzieci) chodzi wśród dzieci naśladujących owady i dotyka
je ,,różdżką czarodziejską", ,,owady" budzą się, poruszają się, wydając określone dźwięki.
Gdy ukazuje się jaskółka — owady odlatują Można ćwiczenie to przeprowadzić jako zgady-
wankę. Wychowawczyni siedzi na środku sali z zasłoniętymi oczami. Jedno z dzieci wskazuje
na grupę kolegów — owadów, które wylatują" na środek sali, powtarzając umówione
dźwięki. Wychowawczyni odgaduje, jakie to są owady. Zgadującym może być również
dziecko.
Jest to ćwiczenie na wzmocnienie przodu języka na poszczególnych głoskach i grupach
spółgłoskowych. Odpowiednie jest dla dzieci 5,5 — 6-letnich.
Zabawy oparte na wymawianiu zgłosek
l. ,,Zgadnij, kto ja jestem". Wybieramy jedno dziecko, które będzie rozwiązywało
zagadkę. Wybrane dziecko staje w jednym końcu sali. Wychowawczyni z resztą dzieci
umawia się (w drugim końcu sali), co lub kogo będą samym głosem lub głosem i ruchem
naśladować. Np. ,,Będziemy naśladowali miotłę, gdy miotła zamiata, słychać dźwięk ,,szszur-
szszur-szszur". Gdy wybrane dziecko odgadnie i powie słowo ,, miotła", wszystkie dzieci
uciekają, a zgadujące goni je. Kogo złapie, ten będzie rozwiązywać następną zagadkę.
Jest to bardzo dobre ćwiczenie dla dzieci 5—6-letnich. Służy do usprawnienia dowolnej
grupy mięśni narządów mowy, zależnie od tego, jakie dźwięki dzieci będą wypowiadały, co
będą naśladowały. Można naśladować warkot samolotu i ćwiczyć przód języka i wargi
(wypowiadanie głoski "rrr" z wysuniętymi naprzód, a następnie cofniętymi wargami), oddając
jednocześnie ruchem jazdę samolotem; można naśladować trąbkę samochodową (,,tu... tu.,,
tu..."), udając jednocześnie ruch kręcenia kierownicą. Można też powtarzać dźwięki
wydawane przez zwierzęta, owady itp. Dobieranie dźwięków do naśladowania
poszczególnych głosek, sylab, zależne jest od tego, jakie mięśnie narządów mowy mają być
ćwiczone. Z treści zabawy dzieci wiedzą, że chodzi tu o dobre, dokładne wypowiadanie
...
agga3339